Kitle Sporu ve Elit Spor

1.1.3.6.1.1.Kitle Sporu

Kitle sporu geçmiş dönemlerde “amatör spor” olarak da ifade edilmiştir. Ancak geçmişin amatör spor vurgusunun günümüzdeki amatör spor vurgusundan farklı oluğu

da açıktır. Günümüzde amatör spor denilince; kulüpleşmesini tamamlamış, sistemli ve düzenli olarak antrenman yapılan takımlardan oluşmaktadır. Amatör spor kulüpleri ve bu kulüplere üye olanlar faaliyetleri karşılığında çeşitli gerekçeler ile farklı araç gereç ve malzeme alabilmektedir. Ancak geçmiş dönemlerde amatör spor ruhu olarak belirtilen unsurlar; tamamen kendi imkânları ile organize olabilen ve kesinlikle bir maddi çıkar gözetmeyen insani gereksinimlerle oluşturulmuş ekipler anlaşılmaktadır. Kitle sporu kavramı temelde, herkes için spor fikrine dayanır. Kitle sporu yerine bazen serbest zaman sporu terimi de kullanılmaktadır (Demir, 2015: 222).

1.1.3.6.1.2.Elit Spor

Performans sporu veya profesyonel spor olarak ifade edilen "elit spor" ise profesyonel yani tamamen maddi unsurlara bağlı olarak yapılan ve uzmanlaşmış kişilerden oluşan ekipler akla gelmektedir. Sporun bir iş olarak algılandığı ve icra edenlerden profesyonel başarı beklendiği üst düzey spor faaliyetleridir. Bunların serbest zamana bağlı olarak tamamen insani gereksinimleri karşılayan etkinlikler olduğu söylenemez çünkü bu faaliyetlerin çoğu içerisinde hedeflenen amacın başarısını barındırmaktadır. Hedeflerdeki başarısızlığa elit sporu icracılarının ve seyircilerinin tahammülü yoktur. Kısaca elit spor; sporun mesleki bir faaliyet olarak yapılmasını ifade eden profesyonel spor, performans sporu ya da üst düzey spor olarak adlandırılır (Demir, 2015: 225).

Tablo 1.

Kitle Sporu ve Elit Spor Arasındaki Farklılıklar

Kitle Sporu Elit Spor

Maddi kayıplara neden olabilir (araç, gereç, malzeme vb. çeşitli masraflar).

Maddi kazanımlar sağlar (maaş, prim, bonservis vb. çeşitli ücret ve kazançlar). Serbest zamana bağlı şekillenir ve icra

edilir (serbest zamanda, mesai dışında tüketim faaliyeti).

Zorunlu zaman dilimlerinde yapılır (spor işçisi için mesaide yapılan zorunlu üretim faaliyeti).

Eğlenceli keyifli uğraş gerektirir (isteğe bağlı keyifli antrenman, çalışmalar).

Yoğun çaba ve uğraş gerektirir (spesifik planlanmış zorunlu antrenmanlar ve çalışmalar).

Tablo 1.

Kitle Sporu ve Elit Spor Arasındaki Farklılıklar (Devamı)

Kitle Sporu Elit Spor

Statü belirlemede etkisizdir. Statüye yönelik kazanımlar elde eder

(dikey hareketliliğe zemin hazırlar). İsteğe bağlı özel yetenek ve uygunluk

gerektirmez (yetenek tercih edilir, zorunlu değildir).

Özel yetenek ve uygunluk gerektirir

(yetenek ve uygunluk

zorunludur/geliştirilmelidir). Ülke ekonomisine dolaylı katkı sağlar

(sağlıklı insanlar ve toplum oluşmasına katkı sağlar).

Ülke ekonomisine önemli ve direkt katkı sağlar (ülke tanıtımı, spor turizmi vb.). Bütün yaş gruplarını kapsar (sağlıklı ve

uyumlu oldukça kabul görür).

Belirli yaş aralıklarını zorunlu kılar (uluslararası kurallara göre şekillenir).

Uluslararası kurallara kısmen

uygundur (istenirse kolaylık ve esneklik sağlanabilir).

Uluslararası kurallara tamamen eksiksiz uygunluk ve bağlılık gerektirir.

Ergojenik yardım, doping vb. onay vermez (kontrol edilmez ancak gerekli görmez).

Ergojenik yardım, doping vb. ihtiyaç duyar (kontrol edilir ve kullananlar cezalandırılır).

Şiddet ve saldırganlığı gerekli görmez ve onay vermez.

Şiddet ve saldırganlığa gizli onay verir (kontrol edilir, yönelenler cezalandırılır). Hayatın isteğe bağlı bölümünü etkiler

(beslenme, dinlenme isteğe bağlıdır).

Hayatın tamamını zorunlu etkiler

(beslenme, dinlenme zorunlu programlara bağlıdır).

Fiziksel yorgunluk sonucu; fizyolojik ve psikolojik eğlendirici dinlenme sağlar.

Fiziksel yorgunluk sonucu; zorunlu dinlenme ve eğlence ister.

Siyasal gerilimlerde etkili olmaz. Siyasal gerilimlere dikkat çekmede ve

Tablo 1.

Kitle Sporu ve Elit Spor Arasındaki Farklılıklar (Devamı)

Kitle Sporu Elit Spor

Sosyalleşme ve toplum kurallarına uyu mda rol oynar.

Uluslararası, kültürler arası iletişim ve ilişkilerde etkili araçlardandır.

Spor kitle sporcusu için özgürleştirici ve eğlendirici bir faaliyettir.

Spor elit sporcu için özgürlüğünün kısıtlandığı sıkıcı da olabilen bir faaliyettir.

(Demir, 2015: 226) 1.1.3.6.2. Bireysel Sporlar ve Takım Sporları

Oyunlar veya sporlar kaba olarak bireysel ve takım olarak iki şekilde incelenebilir. Bireysel sporlarda çalışmanın takım sporlarında çalışmaya göre bazı kolaylıkları vardır. Bunlar arasında şunlar sayılabilir;

a) Antrenör, spor psikoloğu ve sporcu arasında etkileşim sıklığının azalması ancak özel olarak ilgilenmenin artması,

b) Bir sporcuyu daha çok ve sık olarak takip etme, müdahalede bulunma ve geri bildirim verme fırsatı,

c) Karşılıklı beklentileri daha iyi anlama, karşılıklı olarak rollerin açıklığında, rollerin kabulünde ve rollerle ilgili performansların yerine getirilmesinde yanlış anlamaların azalması,

d) Başarılacak hedefler, yerine getirilecek antrenman yöntemleri ve stratejileri konusunda daha az antrenör sporcu çatışması (Jowett, Paul, Pensgaard, Hoegmo ve Riise, 2005; Akt., Konter, 2013a: 160).

Birebir ilişkilerdeki yakınlık ve yoğunluk, bazı yararlar meydana getirebileceği gibi sakıncalı durumlar da yaratabilir. Oluşabilecek sakıncalı durumlar arasında şunlar sayılabilir;

a) Motivasyon eksikliği, b) Kişilik çatışmaları, c) Güç mücadeleleri,

e) Olağan olan sorunların büyütülmesi ve olağan dışı olarak algılanması (Jowett, Paul, Pensgaard, Hoegmo ve Riise, 2005; Akt., Konter, 2013a: 160).

Takım sporlarıyla çalışan antrenörlerin yerine getirdikleri roller arasında da farklılıklar vardır. Örneğin bir takım sporu olarak futbolda kişi sayısı 24-30 arasında olabilir. Bu durum antrenör veya antrenörlerin etkileşim sıklığını ve yakınlığını etkileyebilir. Bu nedenle takım sporlarıyla çalışan antrenörlerin sporcularıyla etkileşim kurmada, onlarla yakınlaşmada, zaman harcamada, enerji ve geri bildirim vermede bir denge kurması gerekmektedir (Jowett, Paul, Pensgaard, Hoegmo ve Riise, 2005; Akt., Konter, 2013a: 160).

Bireysel sporlarda antrenör sporcu ilişkilerinin düzeltilmesinde; hedef belirleme becerilerinin yerine getirilmesi, eğitimsel programlarla iletişim becerilerinin geliştirilmesi, sosyal destek ve karşılıklı ilişkiyle ilgili kuralların oluşturulması, yerine getirilecek rollerde uyumun sağlanması, başarı ve başarısızlık durumları için sorumluluk duygularının geliştirilmesi oldukça önemlidir (Jowett, Paul, Pensgaard, Hoegmo ve Riise, 2005; Akt., Konter, 2013a: 160).

Takım sporlarında antrenör sporcu ilişkilerinin düzeltilmesinde; sporcularla kurulan ilişkilere denge getirme, memnuniyetsizlik ve meydana çıkacak çatışmalarla ilgili belirtileri erken kavrama, olumlu ve işbirliğine dayalı ilişki oluşturma, ilişki geliştirme ve kaliteli müdahalede bulunma programları uygulamada büyük öneme sahiptir (Jowett, Paul, Pensgaard, Hoegmo ve Riise, 2005; Akt., Konter, 2013a: 160). 1.1.3.6.3. Gandelsman ve Smirnov’a Göre Spor Sınıflamaları

Sporcuların istemli motor hareketleri, kas uyaranlarının karmaşık bir şekilde gruplandırılması sonucudur. Bu gruplar belirli bir derecedeki kuvvet, çabukluk, sürat, dayanıklılık, eşgüdüm ve genişlik içeren dinamik ya da durağan koşullar altında yapılabilir. Belirli düzeydeki sporların bir araya toplanması, antrenman amaçlarının göz önünde bulundurulması kadar yeterli bir başarıya ulaşmak ve onu korumak için de gerekli olan fizyolojik ve beceri benzerliklerine dayanır. Bunu dikkate alarak, Gandelsman ve Smirnov (1970), bütün sporları 7 gruba ayırmıştır. Ayrıca Bompa

(1994) da Gandelsman ve Smirnov (1970)’dan yararlanarak sporları aynı şekilde sınıflamıştır:

a. Becerilerin biçimini ve eşgüdümünü geliştiren sporlar. b. Dönüşümlü becerilerde üstün bir hıza ulaşan sporlar. c. Bir becerinin kuvvet ve hızını geliştiren sporlar.

d. Rakiplerle yapılan bir yarışmadaki beceriyi geliştiren sporlar. e. Farklı ulaşım araçlarına uyum sağlamayı geliştiren sporlar.

f. Merkezi sinir sisteminin etkinliğini yüklenme ve düşük fiziksel kalıtım altında geliştiren sporlar.

g. Birleşik sporlar (Koç, 2005: 93; Konter, 2013a: 161).

a. Eşgüdümü ve becerilerin biçimini geliştiren tür: Eşgüdümün, bir becerinin teknik ve karmaşıklığının artistik sunusunun genel olarak bağlı bulunduğu bir yarışmanın olduğu ve yarışmacıların hareketlerinin öznel bir yargıya dayandığı konularda başarının vurgulandığı bu gruptaki sporda; jimnastik, sporsal ritmik jimnastik, artistik patinaj, dalış vb. vardır. Sporcuların kullandığı çoğu beceriler, jimnastikteki atlama ve artistik patinajdaki sıçrayışlardaki yaklaşımda olduğu gibi, dönüşümlü ya da dönüşümsüzdür. Becerilerin çoğunun dönüşümsüz olan yapısı farklıdır ve antrenmanda yapılan işin çeşitlerini ve yoğunluğunu gösterir. Bu da kişinin vücut işlevlerinde sayısız değişim ve uyumu beraberinde getirir.

b. Dönüşümlü becerilerde üstün bir hıza ulaşan tür: Antrenmanın temel amaçları ve hedeflerinin daha üstün hıza ulaşmak olduğu koşu, yürüyüş, hız patinajı, kürek, bisiklet, kano, kayak kros ve yüzme gibi sporlar vardır. Yukarıda sıralanmış olan spor dallarının ortak yanı ise becerinin dönüşümlü bir biçimde yapılmasıdır. Bu sporların her birinin yarışma mesafesi için geliştirilen yol alma hızı; kalp-dolaşım dizgeleri üzerine yapılan baskı nedeniyle, uzun mesafeler için daha zor görünen yorgunlukla başa çıkma yetisi kadar dönüşümsüz hareketlerin iyileştirilmesine de dayanır (Koç, 2005: 93; Konter, 2013a: 161).

c. Bir becerinin kuvvetini ya da hızını geliştiren tür: Başarıdaki gelişimin en yüksek kuvvetin gelişimine dayandığı gerçeğiyle ilgilidir. Kuvvet ya bir alıştırma sırasında yol alan kütleyi artırmak ve ivmenin oranını aynı tutmak (örneğin, halter) ya da kütleyi aynı tutarken yapılan alıştırma ile beraber ivmenin oranını artırmakla (örneğin, atletizmde atma ve atlama hareketleri) geliştirilebilir. İlk durumda kişi, kuvvetin kendiliğinden gelişimine ve ikinci durumda da çabuk kuvvetin gelişimine bakmalıdır.

d. Rakiplerle yapılan bir yarışmadaki beceriyi geliştiren tür: Bütün takım sporlarının yanında rakiplere karşı oynanan bireysel sporları da (boks, güreş, judo, eskrim vb.) kapsar (Konter, 2013a: 161). Çözümleyici işlevlerinin geliştirilmesi ve yarışmanın sürekli değişen koşullarında hızlı bir biçimde algılama ve hareket etme niteliği, bu tür sporlarla uğraşan sporculardan beklenen belirli özelliklerdir. Buna ek olarak, sporcuların karmaşık bir oyun durumunda verdikleri kararlar, onların dış uyaranları algılama niteliklerine bağlıdır. Çabuklukları ve yorumlama düzeyleri, rakibin başarılı taktiksel bir davranış yapmasını önlemede ya da kendi takımının başarılı hareket etmesine yardımcı olur.

e. Farklı ulaşım araçlarına uyum sağlamayı geliştirme: Bu sporlar, at binme, yelken, motosiklet, su kayağı vb. gibi etkinlikleri kapsar. Bu gruptaki sporlar diğer gruplardaki sporlar kadar araştırılmamıştır. Geliştirilen beceriler kişinin günlük hayatında da yararlıdır. Bu sporların bazısında (yelken, motosiklet vb.) kullanılan aletlerin kalitesi, yarışmanın sonucunda belirleyici rol oynar. Diğer taraftan, aletlerin kullanılması için gereken becerilerin geliştirilmesi ise en büyük rolü oynar. Bu beceriler oldukça karmaşıktır ve geliştirilmeleri uzun çalışma saatleri gerektirir. Merkezi sinir sistemince (MSS) ön algıçlar (propreseptör) tarafından alınan bilgiyi işlemek, sporcunun yarışma sırasında hızlı kararlar almak zorunda olmasından dolayı, son derece çabuk olmalıdır. Sporun gereklerine göre belirli kuvvet gelişimiyle beraber iyi bir fiziksel hazırlık, kişinin başarısının önemli bir önemli bir niteliği olarak kabul edilir. Kuvvet ve tepki hızı dışında denge ve genel dayanıklılık da bu spor dallarında yarışan bir sporcudan istenilen ağırlıklı biyomotor yetiler arasında görülmektedir.

f. MSS’nin etkinliğini yüklenme ve düşük fiziksel katılım altında geliştiren tür: Bu gruptaki etkinlikler (atıcılık, satranç) her ne kadar iyi bilinen sporlardan olsa da, motor yönü düşük olduğundan, fiziksel alıştırma değildirler. Diğer taraftan, Gandelsman ve Smirnov’a (1970) göre, yukarıdaki spor dalları çağdaş antrenmana olan temel eğilimi yansıtmaktadır; bu da MSS’nin kişinin etkinliklerini, yönetimindeki artan işlevinin bir göstergesidir. Antrenman ve yarışma sırasında, MSS oldukça büyük bir yüklenme altındadır. Yarışmacıların gerçekten de büyük bir fiziksel uğraş içine girmemesine karşın, hem satranç oyuncularının hem de atıcıların iyi planlanmış bir fiziksel çaba içine girdikleri gözlemlenmektedir. Bu iki spor da üst düzeyde bir dayanıklılık gerektirmektedir. Dayanıklılıkları gelişmiş sporcularda, uzayan bir yarışma sırasında bu sporcular dikkatlerine, sabırlarına ve psikolojik egemenliklerine daha uzun bir süre yoğunlaşırlar (Koç, 2005: 94; Konter, 2013a: 161).

g. Birleşik sporlar: Bu gruptaki sporlar, birçok sporu (örneğin, dekatlon) ya da modern pentatlon, at binme, eskrim, atıcılık, yüzme ve kros gibi farklı sporları bir araya toplayan birleşik sporlardan oluşmuştur. Buna ek olarak atletizmde bayanlardaki heptatlon/dekatlon ve biatlon da (kayak kros ve atış) bu gruba dahil edilmiştir.

Hem fizyolojik hem de psikolojik yorumlar, birleşik sporları oluşturan her sporun özelliğine göre yapılmalıdır. Çünkü bunların çoğu çeşitli spor gruplarından ve yoğunluk alanlarından olan farklı etkinlikleri kapsamaktadır. Sporların çeşitliliği kullanılacak antrenman biçimini belirlemektedir. Bu durum oldukça karmaşık bir yapı görünümünü ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle sporcular kendilerini çok yönlü olarak tanımlarlar (Koç, 2005: 95; Konter, 2013a: 161).

Gandelsman ve Smirnov (1970), tarafından öne sürülen spor dallarının sınıflandırması her ne kadar şematik olsa da, bir gruba giren bir spor dalı, diğer gruba özgü bir özelliğe sahip olabileceğinden dolayı antrenörün bütün spor etkinliklerinin özelliklerini daha iyi kavramasının yararlı olacağına inanılmaktadır. Bir sporun özgülüklerini ve ilgili özelliklerini anlamak, antrenör için antrenman çalışmalarıyla ilişkili olduğu sürece yararlı olacaktır. Sonuç olarak daha yararlı ve çeşitli antrenman programları ortaya çıkabilir (Koç, 2005: 96).