Beden Eğitimi ve Spor Öğretiminde Oyun

Çağdaş eğitimde çocuğun bedenen, ruhen, fikren çok yönlü ve düzenli gelişmesine yararlı olan tüm beden eğitimi ve spor çalışmalarında oyuna verilen önem, yer ve değerini kazanmıştır (Açak, 2006: 12). Beden eğitimi derslerinde amaç oyunun zevk ve yarışma duygusundan yararlanılarak, oyuna katılanların fiziksel ve zihinsel yeteneklerini geliştirmektir. Özellikle anaokulu ve ilköğretim okullarında beden eğitimi çalışmaları bazen sıkıcı olabilir. Beden eğitimi ve spor öğretiminde oyunla eğitim çalışmaları yapıldığında çocuklarla hem zevkli hem de uzun süreli çalışmak ve derse katılımı artırmak mümkündür. Çocuklar bu sayede kendilerini oyun havasına kaptırırlar ve beden eğitimi faaliyetleri yaptıklarının farkına bile varmazlar (Onay, 2008: 30). Beden eğitimi ve spor eğitimi amaç olarak farklıdır ancak çalışma sistemi bakımından paralellikleri bulunmaktadır. Esasında beden eğitimi ve spor eğitimi bir iç içelik de göstermektedir. Beden eğitimi; spor eğitiminin de temellerini oluşturur ve spor eğitiminde uzun bir süre beden eğitiminin özellikleri devam eder (Onay, 2008: 29). Oyunlar öğrencilerde oyun arzusu, sevinç ve isteğini kamçılamak, bir ders veya antrenman saatini neşeyle bitirmek, bilinçli bir planlama ile branşlara özgü teknik veya taktik yetenekleri geliştirmek amaçlarıyla kullanılabilmektedir (Başaran, 1992; Akt., Onay, 2008: 29).

Beden eğitimi çalışmalarında olduğu gibi sporda (antrenmanda) oyunun kullanılmasında zevk ve mücadele özellikleri ağırlıktadır. Beden eğitiminden farklı olarak sporda rekabet ön plandadır, kazanmak ve kaybetmek çok önemlidir.

Uzun süreli yapılan yoğun çalışmalar sporcularda antrenmanlara karşı bıkkınlık, yılgınlık oluşturur. İşte böyle durumlarda eğitsel oyunlar ile;

a) Temel ve yardımcı motorik özellikleri geliştirmek b) Koordinasyonu sağlamak (Onay, 2008: 30).

c) Teknik becerilerin oyunla geliştirilmek ve pekiştirmek

d) Kazanılmış olan teknik becerilerin taktikle bütünleşmesini sağlamak

e) Yapılan çalışmayı eğitsel oyun formu şeklinde vererek çekicilik ve süreklilik kazandırmak amaçlanmaktadır (Onay, 2008: 31).

Eğitsel oyunlar öğretim metodu olarak kullanılması sebebiyle çok önemli ders aracıdır. Öğretilmek istenen sportif formlar veya geliştirilmek istenen özelliklere yönelik egzersizler oyun şeklinde verilir (Onay, 2008: 30). Sporda oyun antrenmanın bir elemanı olarak sadece ona yardımcı olur. Antrenmanda oyuna ne kadar yer verileceği sporcunun yaşına branşın özelliğine ve antrenmanın periyoduna bağlıdır. (Sel, 1982; Akt., Onay, 2008: 31).

Dersin ana bölümündeki oyunda beden eğitimi çalışmaları ağırlıkta olduğu zaman eğer özel bir amaç yoksa (sadece kuvvet gelişimi veya sadece çabukluk gibi) oynatılacak oyunlar özelliklerine göre iki ana gruba ayrılmalıdır. Birinci grupta çabukluk hareketlilik esneklik ve koordinasyon özellikleri olan oyunlar; ikinci grupta da kuvvet ve dayanıklılık özellikleri olan oyunlar oynatılmalıdır (Onay, 2008: 30). Dersin veya antrenmanın başlangıcında eğitsel oyunlar şu amaçla kullanılır:

1. Solunum ve dolaşım sistemlerinin çalışma temposunu artırarak, hafif bir terlemeyle bu sistemleri ana bölümdeki yüklenme şiddetine hazırlamak. 2. Kaslar, tendonlar, ve eklemleri oyun içerisindeki hafif hareketlerle

yumuşatmak, hareketliliğini artırmak ve sakatlıktan korumak.

3. Ana bölümdeki çalışmanın basit figürlerini oyun içerisinde vererek yapılacak çalışmanın anlaşılmasını ve daha verim alınmasını sağlamak.

4. Oyunla öğrencilerin morallerini yükselterek psikolojik hazırlanmanın yanında onların tam katılımla istekli çalışmasını gerçekleştirmek.

5. Hazırlık safhasında yöntem; hafiften-yoğuna, basitten-karmaşığa çalışma amacına uygun olmalıdır (Onay, 2008: 29).

Aynı zamanda oyun dersin veya antrenmanın ana bölümünde (yüklenmenin en üst seviyeye çıktığı anda) toparlanmayı sağlamak ve yüklenme şiddetini azaltmak amacıyla dinlenme amacıyla da kullanılabilir.

Derste ve antrenmanda oyunlar dinlenme amacıyla üç sebepten dolayı bir araç olarak kullanılır:

a) Gittikçe azalan yüklenme yoğunluğu ile aktif olarak dinlenme, toparlanma ve normale dönmek,

b) Eğer dersin ve ya antrenmanın ana bölümünde egzersizle oyun kullanılmadan çalışma yapılmışsa yapılan çalışmanın bitiriş safhasında oyunla pekiştirmek, c) Dersin ve antrenmanın monotonluğunu gidermek neşelenmek bir sonraki

çalışmaya moral depolamak (Onay, 2008: 30).

Genel olarak eğitsel oyunlardaki amaçlar şu şekilde sıralanabilir:

1. Koşular ile ilgili koordinasyonu dayanıklılığı ve çabukluğu geliştirebilme (Onay, 2008: 33).

2. Atmalar ile ilgili koordinasyonu çabukluğu, kas kuvveti ve esnekliği ile eklem hareketliliğini geliştirebilme.

3. Atlamalar ile ilgili koordinasyonu çabukluğu, kas kuvveti ve esnekliği ile eklem hareketliliğini geliştirebilme.

4. Sıralanma yürüme ve sıçramalar ile ilgili çeşitli şekillerde dizilme ve sıralanabilme.

5. Kaldırma ve taşımalarla ilgili koordinasyonu kas kuvveti ve esnekliği ile eklem hareketliliğini geliştirebilme.

6. Denge ile ilgili koordinasyonu ve kendine güven duygusunu geliştirebilme. 7. Top alışmaları ile ilgili temel beceriler edinebilme ve koordinasyonu

geliştirebilme.

8. Kullandığı spor alanlarını ve ders araçlarını tanıyabilme araçları doğru kullanma ve koruyabilme.

9. Temiz hava ve güneşten faydalanabilme hava şartlarına göre giyinebilme (Onay, 2008: 34).

1.1.2.9.1. Oyunun Öğretimi

Çocuğun oyun oynayabilmesi için öncelikle şu koşulların yerine getirilmesi gerekmektedir:

1. Oyun için gerekli olan ortam araç ve gereç sağlanmalı ve nasıl kullanacağı öğretilmelidir.

2. Oyuna nasıl başlanacağı ile ilgili ipuçları verilmelidir. 3. Yeteneği kullanması için küçük çapta yardım edilmelidir.

4. Oyunu sürdüren bir çocuğa ihtiyacı olmadan müdahale edilmemelidir ve karışılmamalıdır.

5. Çocuğun yeni girişim ve denemeleri eleştirilmemeli ve asla aşağılayıcı bir tavır içine girilmemelidir (Sınama-yanılmasına fırsat verilmelidir. Doğru ve en iyi sonuç için yumuşak bir ifade ile dikkati çekilmelidir.).

6. Çocuğun en acemice girişimleri bile takdir edilmeli ve alaycı üslup kullanılmamalıdır (Güven).

7. Yapılan karşılaştırmalar kendisi ile kendi gelişimleriyle ilgili olmalıdır.

8. Yapabildiklerinin daha iyisini yapabilecekleri konusunda

cesaretlendirilmelidir.

9. Zaman zaman onlarla birlikte oynanmalı gerekirse oyunu büyüklere öğretmesine, anlatmasına izin verilmeli ve bu sırada sözü kesilmemeli hatta anlatabilmesi için yönlendirerek ortam sağlanmalıdır.

10. Bazen çocuk oyunu sadece izlenmesini ve oyuna karışılmamasını isteyebilir. Bu isteklerine uyulmalı ve zorlama yapılmamalıdır (Başaran, 1992; Hazar, 1994; Çamlıyer ve Çamlıyer, 1992; Akt., Onay, 2008: 28; Açak, 2006: 14).

1.1.2.9.2. Oyunun Planlanması

Plan genel olarak bilgi ve beceri kazandırmada amaca en kısa yoldan, en kolay bir şekilde varabilme; gidecek yolu yapılacak işleri düzenleme sıraya koyma demektir.

a. Oyunun Eğitsel Değeri ve Amacı:

Oyuna katılanların çalışma sonunda fizyolojik, psikolojik ve sosyolojik yönden ne kazanacaklarının ne kadar faydalanacaklarının değerlendirilmesidir.

b. Oyuncu Seviyesi:

Oyuncuların cinsiyeti, yaşı, fiziksel kapasitesi yetenekleri antrene durumları göz önünde bulundurulmalı bu seviyeye göre uygun oyunlar seçilmelidir.

c. Oyunun Yeri:

Oyunun yeri ve zamanı seçilen oyuna uygun olmalıdır. Salon, sınıf ve bahçe oyunları da farklılık göstermektedir.

d. Oyunun Araç ve Gereçleri:

Oyun araç ve gereçleri oyun planına alınmalıdır. e. Oyunun Süresi:

Seçilen oyunu ve oyuncuların özelliklerine göre oyunun süresi belirlenmelidir. Oyunun süresi belirlenirken oyuncuların oyundan bıkmamasına dikkat edilmelidir. Bazı oyunlar 3-4 dakika bazıları da 10-15 dakika oynatılır. Takım oyunları ise 20-25 dakika olabilir. Bir grup oyunlarda tekrar sayısına göre oynatılmalıdır ve oyunun karakterine göre 3 ila 5 tekrar yeterlidir (Sel, 1982; Hazar, 1994; Akt., Onay, 2008: 27-28).

1.1.2.9.3. Oyun Seçimi

Oyun seçiminde dikkat edilmesi gereken sıralama şu şekildedir: 1. Öğrencinin yaş durumu, hangi gelişim evresinde olduğu. 2. Öğrenci grubunun cinsiyeti (kız veya erkek oluşu). 3. Oyuncu veya öğrenci sayısı.

4. Öğrencinin oyun yetenek seviyesi (Oyuncunun yapabilirliği). 5. Öğretmenin amacı (Öğretmenin ne yapmak istediği).

6. Dersin karakteri (Dersin konusu).

7. Çevresel koşullar (Açak, 2006: 14; Onay, 2008: 27).

Oyun, Beden Eğitimi ders konusuna göre ve yukarıdaki özelliklere göre seçildikten sonra:

 Oyun, öğretmen veya bir öğrenci tarafından basitten zora doğru örnek olarak gösterilmeli.

 Oyuna grupla birlikte başlanmalı, oyun içinde yapılan beceriler sevinç, neşe ve

heyecan yaratır. Bu nedenle oyunun yeteri kadar tekrarı yapılmalı.

 Oyunda öğrencilerin heyecanını kıracak boşluklar (duraklamalar)

yapılmamalı.

 Oyunlarda değişik yerleşme şekilleri uygulanarak her öğrencinin oyun

etkinliğine katılımı sağlanmalı.

 Başarılı grup veya oyuncular zaman zaman diğer gruplar tarafından

alkışlanmalı. Oyun sırasında üstlenilen hareketi yapamayan öğrenciler, yapan öğrencilerle birlikte çalıştırılarak en iyi şekilde o öğrencilerin de yapmaları sağlanmalı. Böylece o öğrencilerin oyun hevesleri kırılmayarak zevk almaları sağlanmalı.

 Oyun zevkle bitirilmeli, sonrasında bir değerlendirmesi yapılmalı. Örneğin;

kimler oyun kurallarına uydu? Kimler uymadı? Bunun nedenleri tartışılmalı. Böylece öğrencilerde kendi hakkında razı olma, başkalarının hakkına saygı gösterme gibi davranışların yerleşmesine çalışılmalı (Açak, 2006: 15).

1.1.2.9.4. Oyunun Yönetimi

1. Oyunun özelliklerine göre ebe veya grup liderleri seçilmeli, seçilen ebe veya liderler, herkese sıra gelmesi için sık sık değiştirilmelidir.

2. Oyunda gruplar veya çiftler oluşturulurken fiziki güç olarak denklik sağlanmalıdır. Aksi takdirde güçlü zayıfı ezer ve güçlüler zayıf olanlarla aynı takımda olmak istemezler.

3. Oyunun yapısına ve amacına göre uygun dizilişler oluşturulmalıdır. 4. Oyunun iyi kavranabilmesi için, oyuna bilenlerle başlanılmalıdır.

5. Grupların ayırt edilebilmesi için değişik forma vb. malzemeler kullanılmalıdır. 6. Oyunda kural dışı davranışlara kesinlikle göz yumulmamalıdır.

8. Bazı durumlarda oyunu yöneten kişi de oyuna katılmalıdır, çünkü çocuklar bundan zevk alırlar.

9. Oyun kendi kendine sona ermemeli; ilgi düşüklüğü görüldüğü zaman oyun değiştirilmelidir.

10. Oyunda, oyuncuların takım arkadaşlarını teşvik amacıyla yaptıkları bağırışlar ve gülüşmeler engellenmemelidir.

11. Çok fazla rekabetten kaçınmak gerekir. Aksi takdirde güçlü olan zayıf olanla aynı takımda olmak istemez.

12. Oyunun karakterine göre mümkünse eleme yönteminden kaçınılmalıdır. 13. Kaybeden gruba ve kişilere cesaret vererek yardımcı olunmalı, ama taraf

olunmamalıdır.

14. Hiçbir çocuğu zavallı duruma düşmesine izin verilmemelidir (Özellikle çok zayıf ve çok şişman çocuklarda).

15. Oyunda mutlaka eleme yapılması gerekiyorsa bir kişi kalıncaya kadar değil birkaç kişi kalıncaya kadar devam edilmeli, kalanlar başarılı sayılmalıdır (Eleme uzadıkça elenenler sıkılır).

16. Oyuncu sayısının fazla olduğu zamanlarda tam katılımı sağlamak için oyuncular dönüşümlü olarak oyuna katılmalıdır.

17. Oyuncuların yönetiminde düdük iyi kullanılmalı oyunu başlatan ve bitiren tek işaret olmalıdır (Hazar, 1994; Akt., Onay, 2008: 32-33).