Kentsel Mekanda AyrıĢma ve Kentsel Mekanı PaylaĢma Kavramları

Kentsel değiĢim kavramı, kentsel dönüĢüm ve kentsel yenilenme kavramlarını kuĢatan daha genel bir çerçevedir. DeğiĢim, DönüĢüm ve Yenilenme kavramları kent sosyolojisi literatürünü besleyen en önemli kavramlardandır. Bunların yerli yerinde kullanımı kentsel yapılanma ve planlamalarını ilgilendiren her tür çabayı doğru okuma ve analiz etmede vaz geçilmez bir gerekliliğe haizdir.

Ancak bu kavramlar çerçevesinde çalıĢan sosyal bilimcilerin en büyük handikapı bu kavramları sıklıkla aynı anlamda ya da birbirlerinin yerine geçecek Ģekilde kullanmalarıdır. Bunun doğal sonucu olarak bu durum, bu konuda geliĢen terminolojik hataların yaygınlaĢmasına katkı yapmaktadır. Bu yüzden, bu çalıĢmanın öncelenen amaçlarından ilki, bu konudaki kavram kargaĢasını ortadan kaldırmak ya da söz konusu edilen hatalara katkı ya da zemin oluĢturmamaya çalıĢmak konusunda hassasiyet göstermek Ģeklinde olacaktır. Bu noktada eklenmesi gereken kavramlardan ikisi de yine sözünü ettiğimiz kargaĢadan payını alan kavramlara örnek olacaktır. Bunlardan birincisi; kentsel ayrıĢma diğeri de kentsel paylaĢma kavramlarıdır.

Kentsel paylaĢım ya da paylaĢma kavramı zaten doğrudan bu tezin konu baĢlığını oluĢturmaktadır. Bu tezde dile getirilecek iddiaların yerini bulması ve doğru anlaĢılması da zaten kentsel paylaĢım sorunu adını verdiğimiz bu tez baĢlığındaki “kentsel paylaĢım” kavramının netleĢmesi ile mümkün olacaktır.

Kentsel mekanı paylaĢma kavramını/sorununu doğru anlamak ve tahlil etmenin ilk ve kaçınılmaz adımlarından birisi de bu kavramın Kentsel değiĢim, kentsel planlama, kentsel dönüĢüm ve kentsel yenilenme kavramlarıyla ilgisini isabetli bir biçimde doğru belirlemektir. Kentsel paylaĢım sorunu, kentsel yapılanma planlamalarını doğrudan ilgilendirmese de dolaylı etkileriyle birlikte ele alınması gereken bir anlam içeriğine sahiptir.

58

Özellikle kentlerin ortaya çıkma serüvenlerinde kent planlamacılarının etkisi, proje ve hayalleri ön plandadır. Bu yüzden kentsel planlama kavramı daha çok kurulacak, inĢa edilecek kentlerin; henüz taslak, tasarı, proje, ütopya, hayal anlamındaki yönleridir. Kentsel değiĢim kavramı ise kurulmuĢ, inĢa edilmiĢ, hayata geçirilmiĢ kentlerin yenilenmesini, dönüĢtürülmesini veya değiĢtirilmesini gerektiren tüm uğraĢlar için ortak anlamda kullanılan bir kavramdır. Bu konuda ayrımı net olarak ortaya konulması gereken bir baĢka kavram ise Kentsel dönüĢüm kavramıdır, bir kentin kuruluĢ özelliklerinin toptan değiĢtirilmesine yönelik ve yeniden bir baĢka biçimde ve hatta çoğu zaman yer değiĢtirerek yeni alanlar oluĢturularak kurulması, inĢa edilmesi değiĢtirilmesi çabalarını gösteren bir kavramdır.

Kentsel yenilenme kavramı ise kentsel dönüĢümün bir baĢka yönü olarak ortaya çıkan bir kavramdır. Kentsel yenilenmede, kentin eskiyen, tahrip olmuĢ, iĢlevini yitirmiĢ otantik mekanlarının, alt yapılarının; cadde, sokak ve mahallelerinin yani eski kentsel mekanlarının yenilenmesini, revize edilerek tekrar iĢlev kazanmasını ve bunu yaparken estetik açıdan görsel bir zevk ihtiyacı gideren çabalarla ortaya çıkan bir anlam içeriğine sahip bir kavramdır.

Kentsel yenilenme ile kentin artık yaĢanmaz hale gelmiĢ eski dokusu yeniden canlandırılmıĢ ve çöküntü alanları Ģeklinde ortaya çıkmıĢ eski muhitler yeniden gözde mekanlara dönüĢmektedir. Bu durum, tam da Ġstanbul Tophane‟de sosyal bilimler açısından ve daha çok sosyolojik olarak tezimizin incelenme cazibesini artıran bir dizi sosyo-ekonomik ve kültürel hatta siyasi birçok sorunu da gündeme getirmektedir.

Örneğin, alt yapısı, eski dokusu yeniden canlandırılarak güzelleĢtirilmiĢ Tophane‟deki birçok sokak, mahalle ve ev gözde mekanlara dönüĢürken, bu durum hem bu semti iĢlevsizliği, eski oluĢu, güvenlik sorunları gibi nedenlerle terk eden üst sınıfa mensup eski sakinlerin hem de rant çevrelerinin de bu semte teveccühlerini artırmaktadır. Ancak bu semtte kalmaya direnmiĢ ya da eski haliyle maliyeti düĢük evlerinde oturmaya

59

alıĢmıĢ ya da zorunlu olarak ikamet eden hali hazırdaki semt sakinleri üzerinde de bir tehdit gibi durmaktadır.

Kentsel soyluluk ya da kent seçkinleri üreten veya kenti mutenalaĢtırma hamleleri olarak da yorumlanacak bu gerilimin ortaya çıkardığı kentsel paylaĢım sorunu da tam da bu zemin üzerine oturmaktadır. Ayrıca semtte eskilerden beri oluĢmuĢ kültürel alıĢkanlıklar, hayat tarzı, etnik yapılanma biçimleri gibi düzenekleri tehdit eden yeni yaĢam tarzlarının da kentin bu mekanına yerleĢmeye çalıĢan yeni seçkinlerce ortaya konması da kentsel mekanı paylaĢmada öne çıkan sorunların ana temelini oluĢturuyor. Kısacası, kentsel mekanın paylaĢılması sorunu kentsel yenilenme çabalarının bir sonucudur. Kentsel dönüĢümün bir sonucu olarak ortaya çıkmıĢ kentsel ayrıĢma sorunu kavramı ise oluĢturulan yeni kentsel mekanlarda sıfırdan bir hayat yaĢamak üzere özel adacıklarında kent kültüründen ve sosyo-ekonomik yaĢamından yalıtılmıĢ bir halde yapılandırılmıĢ site tarzı siteril hayatların anlatılmasında kullanılan bir kavramdır. Alver‟in de çalıĢmasında konu edindiği kentsel ayrıĢma sorununun anlaĢılmasında esas aldığı bir kavramdır “siteril hayatlar”(Alver,2007).

Sosyal bilim alanında son yıllarda kentsel ayrıĢma ve onun ürettiği sorunları ele alan yığınla çalıĢma vardır. Ancak kentsel yenilenmenin sonucu olarak ortaya çıkmıĢ bu kentsel mekanın paylaĢılması sorununu doğrudan ele alan müstakil çalıĢma neredeyse yok gibidir.

Kentsel mekan paylaĢımı sorunu daha çok kentsel ayrıĢma sorunu ya da kentsel dönüĢüm sorunu olarak ele alınırken alt baĢlık olarak değerlendirilmekte çoğu zaman da göz ardı edilmektedir.

Kısacası, Ġstanbul Tophane‟de aktüel olarak yaĢanan ve Türkiye‟nin bir çok kentsel yenilenme geçiren eski kentsel mekanlarında görülen kentsel mekanın paylaĢılmasına yönelik bir dizi sorun vardır ve bunların müstakil bir çalıĢmaya konu edilmesi gereklidir. Bu gereklilikten beslenen bu çalıĢmanın ana motivasyonu da budur. Bu

60

motivasyonun arzulanan verimi sağlaması da kentsel mekan paylaĢımı kavramının belirgin hale getirilerek diğer benzer Ģekilde kullanılan kavramlardan farkının açıkça ortaya konulmasını gerektiriyor.

Bu amaçla, konunun bundan sonraki kısmında kentsel mekanın paylaĢılması sorunu ile ne anlatılmak istendiği mekan paylaĢım sorununun gerçekte ne anlama geldiği ve mekan ayrıĢması sorunundan ne tür farklılıklara sahip olduğu ortaya konulmaya çalıĢılacaktır.