Kendini Korumaya Yönelik Liderlik

Kendini korumaya yönelik liderlik, Batılı bakış açısından yeni tanımlanmış kendi güvenliğini sağlamaya yönelik bir liderliktir. Kendi merkezli ve vaziyeti kurtarıcıdır. (House ve Javidan, 2004: 14; Javidan vd., 2006: 73) Türkiye'de idare-i maslahatçı diye tabir olunan yönetim anlayışının ifadesini bulduğu liderlik tarzıdır. Olumlu değerler atfedilen bir liderlik tarzı değildir.

Kendini korumaya yönelik liderliğin alt boyutları; benmerkezcilik, çatışma bastırıcılık, konum odaklılık, idare-i maslahatçılık ve (bürokratiklik) prosedürcülüktür. Benmerkezcilik, kendiyle ilgilenmeye yönelik olma, katılımcı olmama, başkalarıyla bağdaşmama ve sosyal olmama gibi özelliklerle ölçülmüştür. Çatışma bastırıcılık ise gruplar arası rekabetçi olma, ketum olma, sır saklayabilme ve kuralcı olma özellikleriyle ölçülmüştür.

Tablo 13. Kendini Korumaya Yönelik Liderlik (GLOBE Araştırmasına Göre)

Liderin Özellikleri Anket Maddelerinin İçeriği

Benmerkezcilik Kendiyle İlgilenmeye Yönelik, Katılımcı Olmayan, Kimseyle Bağdaşmayan, Sosyal Olmayan

Konum Odaklı Statüye Duyarlı, Sınıfa Duyarlı

Çatışma Bastırıcı Gruplar Arası Rekabetçi, Ketum, Sır Saklayan, Kuralcı

İdare-i Maslahatçılık Dolaylı, Kapalı, Olumsuzlukları Önleyen, Kaçınan, Baştan Savmacı

Prosedürcü (Bürokratik) Törenci, Resmi, Daimi, İhtiyatlı, Prosedürcü Kaynak: Brodbeck vd., 2002: 20 uyarlanmıştır.

GLOBE'un “konum odaklılık” boyutu, bireylerin ve ilişkilerin elitist bir dünya görüşüyle ele alınmasını ifade etmektedir. Statüye duyarlı liderler hem kendilerinin hem de başkalarının sosyal pozisyonlarının farkındadırlar ve örgüt içinde üst pozisyonlara gelebilmek için güçlü bir motivasyona sahiptirler. Onların davranışlarını büyük ölçüde başkalarının örgüt ve toplum içindeki pozisyonları belirler. Onlar gücü ve statüsü yüksek olanlarla sıkı bağlar oluşturmaya odaklanmaktadır. (Javidan vd., 2010: 346)

Liderliğin konum odaklılık boyutu, yüksek belirsizlikten kaçınma düzeyi olan örgüt ve toplumlarda yüksektir. Çünkü bu toplumlar ve örgütler; resmileşmenin, belgeleştirmenin, düzenli ilişkilerin ve ilişkilerdeki belirliliklerin teşvik edildiği toplumlar ve örgütlerdir. Unvanlar, ilişkilerde netlik, tutarlılık sağlarlar ve bu nedenle yüksek saygı görürler. Bu toplumlarda otorite ve statüye sahip olanlar önemli ayrıcalıklara sahip olurlar.

Konum odaklı liderler, güç mesafesi yüksek örgüt ve toplumlarda ortaya çıkarlar; çünkü böyle kültürlerde, yüksek derecede tabakalaşma ile gücü toplumsal düzen ve istikrarın kaynağı olarak görme vardır. Güce sahip olanların ayrıcalıkları ve kaynaklara kolay ulaşmaları söz konusudur.

Yüksek güç mesafesi olan toplumlarda, cinsiyet eşitliğine ve her türlü eşitliğe karşı olumsuz bir yaklaşım söz konusu olduğu için, konum odaklı liderler kolay ortaya çıkarlar.

İddialı olma kültür boyutu yüksek olan toplumlarda, “herkes yeterince inanır ve çabalarsa, başarılı olabilir ve kazanabilir” anlayışı hakimdir. Bu nedenle, bu toplumlar konum odaklı liderlerin ortaya çıkması için çok müsait değildir (Hertog, 2004: 405).

İdare-i maslahatçı liderler, başkalarıyla olumlu ilişkiler kurup iyi insan olarak kabul görme ihtiyacı içindedirler. Sürekli olarak insanları utandırmama ve incitmeme gayreti içindedirler. Doğrudan iletişim kurmak yerine metaforlar kullanarak dolaylı iletişim kurarlar ve ilişki kurarken diğerlerine çok hassas davranırlar.

İddialı olma ve performans odaklı olma boyutları yüksek olan toplumlarda, rekabetçilik, sert karakterli olma, başarılı olunacağına ilişkin inançlı davranış, doğrudan iletişim ve sonuç elde etmeye dönük yaklaşım, idare-i maslahatçı liderliğin oluşmasını engeller. İddialı ve performans odaklı olmayan, dolaylı iletişim kurulan toplumlarda; idare-i maslahatçı liderlik, yorucu ve tüketici olabilmektedir. İnsana yönelik olma boyutu da, idare-i maslahatçı liderliğin oluşmasını kolaylaştırır. (Javidan vd., 2010: 351)

GLOBE'un bürokratik liderlik boyutu, önceden konulmuş kurallar ve prosedürlerle ilişkilidir. Risk önleyici davranışları yansıtır ve statükoyu destekler.

İstikrarı ve belirliliği; risk almaya, yeni fikirlere ve gelişmeye yeğler. Belirsizliği önlemeye değer veren toplumlar, resmi kurallar ve prosedürleri seçme eğilimde oldukları için bürokratik liderlik boyutunu teşvik ederler. Bürokratik liderler, riski önlemeye ve statükoyu korumaya çabaladıkları için, çalışanları kurallara uymaya zorlarlar.

Yüksek güç mesafesi olan toplumlarda bürokratik liderlik boyutu gücü elinde tutanların kararları kendileri almak istedikleri için teşvik edilir. Üstler tarafından desteklenmeyen kararlar olumsuz sonuçlar doğurduğu için çalışanlar bütün karar verilecek konuları otoriteye sahip bir üstlerine aktarırlar; bu da hiyerarşik ve bürokratik bir karar verme sürecine neden olur.

Yüksek kurumsal toplulukçuluğun önemli bir değer olduğu toplumlarda, toplumsal uyum kilit öneme sahip olduğu için bürokratik liderlik boyutu teşvik görür. Toplumsal uyumu sağlamak ve devam ettirebilmek için çalışanların tipik olarak kurallara ve prosedürlere uygun hareket etmeleri beklenir; görev ve yükümlülükler, istenen toplumsal davranışın belirleyicileridir.

Performans yönelimli örgütler ve toplumlar, süreçlerden çok sonuçları vurguladıkları ve performansı ödüllendirdikleri için bürokratik liderliğin oluşumunu engellerler. Bu örgüt ve toplumlarda başarı arttığı ve sonuçlara ulaşıldığı sürece, bazı kurallara uyulmaması sorun oluşturmaz; iddialı olmaya ve rekabete olumlu birer değer gözüyle bakılır. Performans yönelimli örgütler ve toplumlar; yeniliği, inisiyatifi teşvik ederler ve bürokratik yaklaşımı engelleyici olarak görürler.

Kendini korumaya yönelik liderliğin, kültürün “güç mesafesi ve belirsizlikten

kaçınma” boyutlarıyla güçlü olumlu ilişkisi söz konusu iken; “grup içi toplulukçuluk ve performans yönelimlilik” boyutlarıyla olumsuz ilişkisi söz konusudur. (Dorfman vd.,

2004: 708)

GLOBE araştırmasında göreceli puanlar dikkate alındığında, kendini korumaya yönelik liderlikle Doğu Avrupa, Latin Amerika, Konfüçyusçu Asya, Güney Asya ve Orta Doğu gruplarında karşılaşılma oranı yüksektir. Bu liderlik boyutuna ilişkin en yüksek puanlar ise Orta Doğu grubundadır. Kendini korumaya yönelik liderlik puanları düşük olan gruplar, Kuzey Avrupa, Anglo-Sakson Dünya ve Cermen Avrupa’dır. En düşük puanlar ise Kuzey Avrupa grubunundur. (Dorfman vd., 2004: 684)

1.3.6. Hofstede ve GLOBE Araştırmaları Çerçevesinde Amerika Birleşik