10.Afla¤›dakilerden hangisi Flechter’in hane alan› tan›mlamas›n›n özelliklerinden biri de¤ildir?
a. ‹fl, yapmak istenilen bir fleydir. b. Motive edici unsur sevgidir. c. Çal›flman›n parasal karfl›l›¤› yoktur.
d. Duygusal olarak fleylefltirme söz konusudur. e. Zaman aral›¤› (çal›flma saatleri) tan›mlanm›flt›r.
Okuma Parças›
Tüp bebek yönteminin Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu bölgelerinde kad›n›n ‘’kuma’’ ve ‘’boflanma’’ korkusunu azaltt›¤› belirtildi.
Diyarbak›r Jinofertil Merkezi’nde görevli Tüp Bebek Uzman› Dr. Hakan Kadira¤a, K›z›ltepe Belediyesi Kon-ferans Salonu’nda düzenlenen “K›s›rl›k ve Tüp Bebek” konulu toplant›da yapt›¤› konuflmada, çocuk sahibi ola-mayan çiftlere uygulanan tüp bebek yönteminin her geçen gün art›fl gösterdi¤ini ifade etti.
TÜP BEBEK KUMAYI ETK‹L‹YOR
Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu bölgelerinde de aç›lan tüp bebek merkezleri sayesinde çiftlerin art›k çocuk sa-hibi olabildi¤ini kaydeden Dr. Kadira¤a, flöyle konufltu: “Bölgemizde çocu¤u olmayan çiftler, toplumsal bask› nedeniyle büyük s›k›nt› yafl›yor. Bu toplumsal bask›n›n oran› k›rsala gidildikçe en yüksek seviyeye ç›k›yor. Do-¤u ve GüneydoDo-¤u Anadolu bölgelerinde çocuk, bat› toplumlar›ndaki gibi sadece efllerin talebiyle iliflkili bir durum de¤il. Çocuksuzluk, çiftleri hatta çiftlerin ba¤l› bulundu¤u aileleri de aflarak, toplumsal bir soruna ne-den oluyor. Evlenen ve aradan geçen 2-3 y›l sonunda çocuk sahibi olamayan kad›n, kay›nvalide, kay›npeder, görümce ve elti hatta yaflad›¤› mahalle ve köydekiler taraf›ndan hor görülüp, afla¤›lan›yor. Eflini sevdi¤i için ikinci evlili¤i yapmak istemeyen erkekler dahi, bu bas-k› nedeniyle ikinci evlilik yap›yordu. Tüp bebek teda-visi bu s›k›nt›y› art›k gideriyor. Tüp bebek tedateda-visi sa-yesinde çocuk sahibi olan kad›nlar, bu s›k›nt›dan kur-tuluyor. Tüp bebek bölgede çok eflli evlilikleri azaltt›. Eskiden çocu¤u olmayan kad›n›n üzerine kuma getirili-yordu. Bu yöntem sayesinde bölge kad›n›n kuma kor-kusu sona erdi. Yak›n zamana kadar yine bölgemizde çocu¤u olmad›¤› için çiftler boflan›yordu. Tüp bebek sayesinde bu nedene ba¤l› boflanmalarda azald›.”
BÖLGEDE YAfiANANLAR
Dr. Kadira¤a, Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu bölgele-rinde yaflanan s›k›nt›lardan birinin de çocuk sahibi ol-mayan çiftlerin sa¤l›k merkezlerine baflvuruda bulun-maktan çekinmesi oldu¤una dikkati çekerek, bu ne-denle çok say›da çiftin anne ve baba olmaktan mah-rum kald›¤›n› anlatt›. Vatandafl›n, sa¤l›k kurulufllar›na sorununu bilerek gitmesinin, tedavide önemli bir afla-ma oldu¤una iflaret eden Kadira¤a, “Bilim ve teknolo-jideki geliflmeler sayesinde çocuk sahibi olmak art›k hayal de¤ildir. Ebeveynlerimiz bu konuda kendilerini mahrum etmesin. Çekinmeden sa¤l›k kurulufllar›na bafl-vursunlar” ça¤r›s›nda bulundu. Kadira¤a, daha sonra tüp bebek tedavi yöntemleri hakk›nda kat›l›mc›lar› bil-gilendirdi.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›
1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise Sa¤l›k ve Hastal›kSosyoloji-si konusunu gözden geçiriniz.
2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise Sembolik Etkileflimcilik ve Sa¤l›k konusunu gözden geçiriniz.
3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise ‹fllevselci Yaklafl›m ve Sa¤l›k konusunu gözden geçiriniz.
4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise Çat›flmac› Yaklafl›m ve Sa¤-l›k konusunu gözden geçiriniz
5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise Beden Sosyolojisi konusunu gözden geçiriniz
6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise Beden Sosyolojisi konusunu gözden geçiriniz
7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise Feminist Teori ve Sa¤l›k ko-nusunu gözden geçiriniz
8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise Çat›flmac› Yaklafl›m ve Sa¤l›k konusunu gözden geçiriniz.
9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise Feminist Teori ve Sa¤l›k konusunu gözden geçiriniz
10.e Yan›t›n›z yanl›fl ise Feminist Teori ve Sa¤l›k konusunu gözden geçiriniz
S›ra Sizde 1
Sa¤l›k ve hastal›k olgular› özelinde yaflanan kavramsal de¤iflimleri Nettleton (1995) flu flekilde s›ralamaktad›r:
S›ra Sizde 2
French ve Raven’in güç çeflitleri flu flekildedir:
Zorlay›c› güç:Ceza korkusuna dayan›r. Burada alg›la-nan ceza önemlidir. Belirlenen tedavinin hasta taraf›n-dan uygulanmamas› durumunda hastan›n iyileflmeme olas›l›¤› hastada cayd›r›c› bir etki yaratabilir.
Ödüllendirici güç:Ödül beklentisi yaratma temeline dayanmaktad›r. Burada da alg›lanan ödül önemlidir. Belirlenen tedavi sonras›nda iyileflmenin gerçekleflmesi ödül olarak alg›lanabilir.
Uzmanl›k gücü:Etkileyen kifliye üstün bilgi ve yete-nek atfedilmesinden kaynaklanmaktad›r. Uzman kifli-nin verdi¤i bilgiler, di¤erleri için bilgiye pratik bir flekil-de ulaflma imkan› vermektedir. Doktorun söylediklerini yapmak bu duruma örnek olarak verilebilir.
Sevgi ve özdeflim gücü: Gücü kullanan kiflinin kiflisel özellikleri temelinde, karfl›daki kiflinin alg›s›na dayan-maktad›r. Di¤er bir deyiflle doktorun, hastan›n kendisi taraf›ndan sevdi¤i kiflilerin yerine konulmas› söz konu-sudur. Bu durum ise, hastan›n doktorun önerilerini dik-kate almas›na neden olabilmektedir.
Meflru güç: Meflru olmas›ndan kaynaklanan güçtür. Ataerkil sistemde kad›n›n kocas›na itaat etmesi, meflru olan davran›fllar› yerine getirmesi anlam›na gelir. Dok-torun e¤itim süreci sonunda kazand›¤› statü, onun mefl-ru gücü olarak ifade edilebilmektedir.
Bilgi gücü:Taraflar›n birbirlerini sahip olduklar› bilgi arac›l›¤› ile etkilemeleridir. Bu noktada uzmanl›k gücü ile benzerlik gösterdi¤ini ileri sürmek mümkündür. Doktorun e¤itimi sonucunda kazanm›fl oldu¤u bilgi-sinden kaynaklanan gücü bu duruma örnek olarak ve-rebilir.
S›ra Sizde 3
2009 y›l› sonu itibariyle Türkiye’nin nüfusu 72.561.312’dir. On y›llar süren h›zl› art›fl›n sonras›nda 1990’lardan bu yana do¤urganl›kta görülen azalma ile birlikte y›ll›k nü-fus art›fl h›z›, Avrupa standartlar›na göre hala yüksek ol-makla birlikte, 2000 y›l›ndaki yüzde 1.7’lik düzeyden yüzde 1.3-1.4’e düflmüfltür. 2006 y›l› tahminlerine göre yaflam beklentisi kad›nlar için 75.3, erkekler içinse 71.1’dir. Nüfus hala gençtir; ortalama yafl kad›nlarda 19’un biraz üzeri, erkeklerde ise 28’dir. 0-14 yafl gru-bundaki nüfus toplam nüfusun yüzde 26’s›n› olufltur-maktad›r. Oysa AB nüfusu içinde bu yafl grubunun pa-y› yaklafl›k yüzde 16’d›r. Yaklafl›k 22.6 milyon kifli veya nüfusun yüzde 31.1’i BM tan›m›na göre çocuk, baflka bir deyiflle 18 yafl›n alt›ndad›r. Bununla birlikte, yukar›-da sözü edilen e¤ilimler nüfusun giderek yafllanmakta oldu¤una iflaret etmektedir. Bu e¤ilimlerin sürece¤i var-say›l›rsa, nüfus içindeki çocuk oran› önümüzdeki y›llar-da önemli ölçüde azalacak, buna karfl›l›k çal›flma ça¤›n-daki yetiflkinlerin oran› artacakt›r. Nüfus bileflimindeki de¤iflim daha flimdiden görünür durumdad›r ve nüfus piramidinin alttaki dilimi küçülmektedir. 0-4 yafl gru-bundaki çocuklar›n say›s› 5-9 yafl grugru-bundakilerden da-ha az, 5-9 yafl grubundakilerin say›s› da 10-14 yafl gru-bundakilerden daha azd›r.
Do¤urganl›ktaki düflüfl, nüfus art›fl› ve nüfus içinde kü-çük çocuklar›n oran›, önemli co¤rafi farkl›l›klar göster-mektedir. Tüm bölgelerde düflmekle birlikte do¤urgan-l›k kimi yerlerde baflka yerlere göre çok daha yüksek-tir. Demografi ve Sa¤l›k Araflt›rmas› için belirlenen befl genifl co¤rafi bölge aras›nda en yüksek do¤urganl›k h›-z› 3.26 ile do¤udad›r ve di¤er bölgelerde bu h›z 1.73 ile 2.20 aras›nda de¤iflmektedir. Daha küçük bölgeler, iller veya ilçeler baz›nda ayr›flt›r›lm›fl veriler de bir kez daha büyük farkl›l›klar göstermektedir. Baflka bir deyiflle, ül-kede kimi bölgelerde ve toplum kesimlerinde nüfus ar-t›fl› h›zl›d›r, ortalama yafl düflüktür ve nüfusun tamam›-na göre çocuk say›s› hayli fazlad›r - ki bu durum ailele-rin, toplumlar›n ve yetkililerin kaynaklar› üzerinde bir bask› oluflturmaktad›r. Güneydo¤u’da ve kimi Do¤u il-lerinde 18 yafl›ndan küçüklerin toplam nüfus içindeki pay› yüzde 40-50 iken bat›daki kimi küçük illerde bu oran yüzde 20-25’e inmektedir.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›
Hastal›k (disease) Sa¤l›k (health) Hastane (hospital) Topluluk (community) Akut (acute) Kronik (chronic) Bak›m/iyilefltirme (cure) Koruma (prevention) Müdahale (intervention) Gözetim (monitoring) Tedavi (treatment) Bak›m (care) Hasta (patient) Kifli (person)
S›ra Sizde 4
Radikal Gazetesi’nin 14/03/2010 tarihli bas›m›nda ç›kan bir habere göre Türkiye’deki yafll› nüfusunun büyük bir ço¤unlu¤unu kad›nlar oluflturmaktad›r. 2009’da Türki-ye nüfusunun yüzde 7,01’inin 65 yafl üzerindedir ve yafll› nüfusun yüzde 56’s›n› kad›nlar›n oluflturmaktad›r. Yafll› kad›n nüfusun önemli bir bölümünün gelir sahibi de¤ildirler ve e¤itim seviyeleri düflüktür. Haberin belirt-ti¤ine göre, Nüfusbilim Derne¤i Yönetim Kurulu Baflka-n› Prof. Dr. Hilal Özcebe, Türkiye’de yafll› nüfusun art-mas›n›n yan›nda aile yap›s›n›n da de¤iflti¤ini, endüstri-leflme, kentendüstri-leflme, iflgücü göçü, do¤urganl›kta meydana gelen düflüfl, boflanma oranlar›n›n artmas› ve bireysellik gibi etmenlerin, Türkiye’de geleneksel genifl aile yap›-s›n›n yayg›nl›¤›n›n azalmas›na yol açt›¤›n› belirtmekte-dir. Buna ek olarak Özcebe, yafl ilerledikçe dul olan yafll›lar›n oran›nda art›fl görüldü¤ünü ve kad›nlarda dul olma oran› erkeklere göre daha yüksek seviyede oldu-¤unu ifade etmektedir.
Kaynak: http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType =RadikalDetayV3&ArticleID=985572&CategoryID=77
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Adak, N.Ö. (2002). Sa¤l›k Sosyolojisi Kad›n ve
Kentlefl-me‹stanbul: Birey.
Blackburn, C. and Graham, H. (1993). Smoking Among
Working Class Mothers: Information Pack. War-wick: University of Warwick.
Charles, N., Charlotte, A.D., Harris, D. (2008). Families in
Transition: Social Change, Family Formation, and Kin Relationships.Bristol: The Policy Press. Cockerham, W.C. ve Schabler, G. (2010). Medical
Socio-logy and Sociological Theory, iç. The Blackwell Companion to Medical Sociology. Der. W. C. Coc-kerham. Oxford: Blackwell Publishing.
Engel, G. (1977). “The need for a new medical model: a challenge for biomedicine”. Science. 196(4286):129-136.
Faber, A.D., Wasserman, S.(2002). “Social Support and So-cial Networks: Synthesis and Review”. SoSo-cial
Net-works and Health.Der. J.A. Levy ve B.A. Percosoli-do. Oxford: Elsevier Science.
Flechter, J.K. (2005). “Gender Perspectives on Work and Personal Life Research”. Work, Family, Health, and
Well-Being.Der. S.M. Bianchi, L. M. Casper, R. B. King. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers. Gabe, J., Burry, M., Elston, M.A. (2004). Key Concepts in
Medical Sociology. London: Sage.
Giddens, A. (2008). Sosyoloji. ‹stanbul: K›rm›z›.
Henslin,J.M.( ). Sociology :A Down to Earth Approach. Boston:Allyn and Bacon.
Holmes, M. (2009). Gender and Everyday Life. New York:Routledge.
Kasapo¤lu, A. (1999). Sa¤l›k Sosyolojisi: Türkiye’den
Araflt›rmalar.Ankara: Sosyoloji Derne¤i.
Kasapo¤lu, A. (2010). Kurumlar Sosyolojisi. Ankara: An-kara Üniversitesi Uzaktan E¤itim Yay›nlar›.
K›ray, M. (1964;2000). Ere¤li A¤›r Sanayiden Önce Bir
Sahil Kasabas›.‹stanbul: Ba¤lam.
Lee, E. ve Frayn, E. (2008). The ‘Feminisation’ of Health,
iç. A Sociology of Health.Der. D. Wainwright. Lon-don: Sage.
Mumford, E. (1983). Medical Sociology: Patients,
Provi-ders, and Policies.New York: Random House. Netteleton, S. (1995). Sociology of Health and Illness.
Cambridge:Polity Press.
Nettleton, S. (2001). “The Sociology of the Body”. The
Blackwell Companion to Medical Sociology. Der. W. C. Cockerham. Oxford: Blackwell Publishing. Pescosolido, B.A. ve Levy, J.A. (2002). “The Role of Social
Networks in Health, Illness, Disease and healing: The Accepting Present, The Forgetten Past, and The Dan-gerous Potential for a Complacent Future”. Social
Net-works and Health.Der. J.A. Levy ve B.A. Pescosoli-do. Oxford: Elsevier.
Quah, S. (2010). “Health and Culture”. The Blackwell
Companion to Medical Sociology. Der. W. C. Coc-kerham. Oxford: Blackwell Publishing.
Rawlins, J. (2006). Mildlife and Older Women: family
Life, Work and Health in Jamaica. Kingston: Univer-sity of the West Indies Press.
Schmitt, M.N. ve Schmitt, J. (2008). “Definition of Public Health”. Encyclopedia of Public Health. Der. W.Kirch. New York: Springer.
Stolzenber, R. M. ve Waite, L.J. (2005). “Effects of Marriage, Divorce, and Widowhood on Health”. Work, Family,
Health, and Well-Being.Der: S.M. Bianchi, L. M. Cas-per, R. B. King. New Jersey: Lawrence Erlbaum Asso-ciates, Publishers.
UNICEF (2010). Women Deliver 2010. http://www. uni-cef.org/health/index_53817.html.
UNICEF (2011). Healthy Women Better World. http:// www.unicef.org/maternalhealth./
Wainwright, D. (2008). “The Changing Face of Medical So-ciology”. A Sociology of Health. Der. D. Wainwright. London: Sage.
Wallace, R.A. ve Wolf, A. (2004). Ça¤dafl Sosyoloji
Ku-ramlar›: Klasik Gelene¤in Gelifltirilmesi. ‹zmir: Punto.
White, K. (2002). An Introduction to the Sociology of
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
Aile içi güç iliflkilerinin temel unsurlar›n› aç›klayabilecek,
K›rsal ve kentsel ailenin/hanenin üretim iliflkilerini özetleyebilecek, Aile/hane üyeleri aras›ndaki iliflkileri de¤erlendirebilecek,
Aile ve akrabal›k iliflkilerinin önemini aç›klayabilecek gerekli bilgi ve beceri-lere sahip olacaks›n›z.
‹çindekiler
• Aile ideolojisi • Aile reisli¤i • Aile ücreti • Aile içi fliddet
• Kad›n eme¤i • Annelik-babal›k • Akrabal›k
Anahtar Kavramlar
Amaçlar›m›z
N
N
N
N
Aile Sosyolojisi Aile ve ‹liflkiler A¤›
• G‹R‹fi
• A‹LE ‹Ç‹ GÜÇ ‹L‹fiK‹LER‹
• A‹LE/HANE VE ÜRET‹M ‹L‹fiK‹LER‹ • A‹LE/HANE ÜYELER‹ ARASINDAK‹
‹L‹fiK‹LER
• A‹LE VE AKRABALIK ‹L‹fiK‹LER‹
8
G‹R‹fi
‹fllevselci yaklafl›m›n tan›mlad›¤› ideal aile tipi ve bu aile biçiminin ifllevleriyle top-lumsal bir kurum olma özelli¤i, 20. yüzy›l›n ikinci yar›s›na kadar yayg›n olarak ka-bul görmüfltür. Bu yaklafl›m do¤rultusunda evrensel oldu¤u ileri sürülen anne, ba-ba ve çocuklardan oluflan çekirdek aile, Parsons’a göre iki ana ve indirgenemez ifl-leve sahiptir. Bunlar çocuklar›n birincil toplumsallaflmas› ve yetiflkin kifliliklerin is-tikrar›n›n sa¤lanmas›d›r. Endüstrileflme süreciyle birlikte aileler genifl akrabal›k ilifl-kilerinin bir parças› olmaktan ç›karak yap›sal bir farkl›laflma geçirmifltir. Bu anlam-da Parsons, yal›t›lm›fl (isolated) çekirdek ailenin, modern endüstriyel toplumun ti-pik aile biçimi oldu¤unu ileri sürmektedir.
Bu geleneksel bak›fl aç›s›n›n aileye yönelik iddialar› 1960’l› y›llar›n sonlar›ndan itibaren sosyal bilim alan›nda aile üzerine yap›lan yeni çal›flmalarla sorgulanmaya bafllanm›fl, özellikle Marxist ve feminist kuram taraf›ndan elefltirilmifltir. Ailenin Marxist çözümlemesi, kapitalist üretim sürecinin kad›n›n ev içi eme¤iyle olan ilifl-kisini ortaya ç›karmakta, feminist hareket ise aile içinde kad›nlar›n ezilmiflli¤ine dikkat çekmektedir.
Bu anlamda di¤er yaklafl›mlardan farkl› olarak feminist yaklafl›mlar, aile çal›fl-malar›nda ‘ev iflleri’, ‘aile içi fliddet’ gibi konular› sosyolojinin gündemine getirmifl-lerdir. Ailede erkek egemenli¤ini, üstünlü¤ünü ve aile hayat›n›n eflitlikçi oldu¤u görüflünü sorgulam›fllard›r. Ailede kad›n›n ev içi eme¤inin topluma ekonomik kat-k›s›n› gündeme getirmifllerdir. Feminist kuram, ailenin güç iliflkileri içeren bir ku-rum olarak görülmesini sa¤layarak sosyolojiye katk›da bulunmufltur. Aile hayat›n›n iflbirli¤i, ortak ç›karlar, sevgiye dayal› imaj›n› sorgulam›fllard›r. Baz› aile üyelerinin özellikle erkeklerin di¤erlerine göre aileden daha büyük yararlar sa¤lad›¤›n› gös-termeye çal›flm›fllard›r (Haralambos ve Holborn, 1995: 329).
Bu elefltirel bak›fl aç›s›na ba¤l› olarak bu ünitede, aile içi güç iliflkileri, ailenin üretim iliflkileri ve akrabal›k iliflkileri, toplumsal cinsiyet temelli bir yaklafl›m çerçe-vesinde ele al›nmaktad›r.
Aile ve toplumsal cinsiyet iliflkileri hakk›nda Aksu Bora ve ‹lknur Üstün’ün “ ‘S›cak Aile Or-tam›’: Demokratikleflme Sürecinde Kad›n ve Erkekler” (2008, Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakf›, TESEV Yay›nlar›) adl› kitaplar›nda daha fazla bilgiye ulaflabilirsiniz.