Aile ‹çi fiiddet

‹fllevselci bak›fl aç›s› temelinde modern endüstriyel toplumun tipik aile biçimi olan yal›t›lm›fl çekirdek aile, ideal aile tipi olarak kabul edilmektedir. Aile içi iliflkilerde, çocuklar›n kültürü içsellefltirmesi ve kifliliklerinin yap›lanmas›n› içeren “baflar›l›” bir toplumsallaflma süreci öngörülmektedir. Bununla birlikte, evlilik iliflkisinde, ka-r›-kocan›n karfl›l›k duygusal destek ve güven sa¤lad›¤› bir aile ortam› vurgulan-maktad›r. Bu anlamda tan›mlanan cinsiyet rolleri, ayr› fakat eflit olduklar› yönünde bir imaj yaratmaktad›r. Oysa bu imaj, cinsiyete dayal› iflbölümü eflitsizli¤i üzerine kurulan kad›n ve erkek rollerinde, kar›-koca aras›ndaki çat›flmay› gizlemektedir. Bu nedenle aile üyelerinin varsay›lan iliflki biçimleriyle oluflturdu¤u ideal aile ya-flam›, bu yaklafl›ma yönelik elefltirilerin odak noktalar›ndan birini oluflturmaktad›r. Antropolog Leach, endüstrileflmifl Bat› toplumuna yönelik gelifltirilen yal›t›lm›fl çekirdek aile tipinin, toplum ve bireyleri için “bütün hoflnutsuzluklar›n kayna¤›” oldu¤unu belirtmektedir (Haralambos ve Holborn, 1995: 325).

Endüstrileflmemifl küçük ölçekli toplumlar üzerinde araflt›rma yapan Leach, bu toplumlarda ailelerin daha genifl akrabal›k biriminin bir parças› olarak olufltu¤unu ve akrabalar›n bireylere pratik ve psikolojik destek sa¤lad›¤›n› belirtmektedir. Bu-na karfl›n, modern endüstriyel toplumlarda ise çekirdek aile büyük ölçüde daha genifl akrabal›k iliflkilerinden yal›t›lm›flt›r. Bunun sonucu olarak psikolojik deste¤i alamayan kar›-koca ve çocuk aras›nda afl›r› ilgi ve sevgi ba¤› oluflmaktad›r. Yal›t›l-m›fl olan aile, içine kapanmakta ve bu nedenle aile üyeleri birbirlerinden çok fley talep eder hale gelmektedir (Haralambos ve Holborn, 1995: 324-325).

Leach, bu durumun ayn› zamanda bask› ve gerginli¤e yol açt›¤›n› belirtmektedir: “Kendi yaln›zl›klar›nda kar›-koca kavga etmekte, çocuklar isyan etmektedir.” Sorun-lar sadece aileyle s›n›rl› kalmayarak aile içinde üretilen gerilim ve düflmanl›k, toplum-da toplum-da ifade edilmektedir. Ailenin bu ‘özel’ kabul edilen konumu, d›fl dünyaya karfl› flüphe ve korkuya yol açmaktad›r. Bunun sonucunda aile üyeleri kendileri gibi olan-lar ve olmayanolan-lar aras›nda bir engel oluflturmaolan-lar›yla aile yaflam›n›n s›k› ba¤olan-lar›,

bo-‘Yaflama ücreti’ olan aile ücreti, bir erke¤in kendisini, kar›s›n› ve çocuklar›n› ‘do¤ru dürüst’ bir düzeyde yaflatabilmesini sa¤layan ücrettir (Ecevit, 1991: 12). S O R U D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SIRA S‹ZDE S O R U DÜfiÜNEL‹M D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

N N

1

¤ucu ve s›n›rlay›c› hale gelmektedir. Böylece mahremiyet, korku ve fliddetin kayna¤› olmaktad›r (Haralambos ve Holborn, 1995: 325). Ailenin “özel” ve “mahrem” olarak korunmas›, aile içi fliddetin a盤a ç›kmas›n› ve görünür k›l›nmas›n› engellemektedir. Aile içi fliddet, aile üyeleri aras›nda var olan güç iliflkilerinin önemli bir göstersidir. Ecevit’e göre, kad›n ve aile üzerine yap›lan araflt›rmalar, farkl› bak›fl aç›lar› ge-lifltirerek aile içi iliflkilerin, her zaman dengeli ve destekleyici iliflkiler olmad›¤›n› göstermifl ve kontrol, çat›flma, fliddet ve eflitsizlik kavramlar›n›n da aileyi tan›mlama-da belirleyici oldu¤unu ortaya ç›karm›flt›r: “Aile, kaynaklar›n adil paylafl›lmad›¤›, güç dengesinin kad›n aleyhine bozuldu¤u, kocalar›n, kar›lar› üzerinde otorite kulland›-¤› ve kontrol sa¤lad›kulland›-¤› bir kurum da olabilmektedir” (Ecevit, 1991: 17).

Aile içi fliddet,“ayn› çat› alt›nda yaflayan aile bireylerinden birinin, di¤er aile bireyine karfl›, tehdit, afla¤›lama, sözlü ya da fiziksel sald›r› yoluyla aile bireyinin fiziksel, cinsel ve psikolojik bütünlü¤üne zarar verebilecek her türlü davran›fl›na” denmekte ve bu tan›ma göre “kanunda bahsedilen aile kavram›, ayn› çat› alt›nda oturmak kayd› ile efller (kar›-koca), çocuklar, kay›nvalide, kay›npeder, görümce, gelin, elti, amca, day›, hala, teyze, eniflte vs.’yi” kapsamaktad›r (Ekflio¤lu, 2002).

Aile içinde uygulanan fliddet çeflitleri nas›l tan›mlanmaktad›r?

Günümüzde aile içi fliddet önemli bir çal›flma alan›d›r. Akademik çal›flmalar›n yan› s›ra, kad›n kurulufllar›, baz› devlet kurumlar› ve sivil toplum örgütleri taraf›n-dan uluslararas› ve ulusal seminerler, toplant›lar, anlaflmalar, yay›nlar, haberler, protestolar, kampanyalar ve benzeri faaliyetler yap›lmaktad›r. Yap›lan feminist ça-l›flmalar, “fliddeti fiziksel gücü çok olanla, zay›f olan aras›ndaki iliflkiyi temel alarak aç›klayan biyolojik determinist yaklafl›mlara karfl› ç›km›fl; fliddetin toplumsal yap›-lanmas› ve ideolojik meflrulaflt›r›lmas› boyutlar›n› vurgulam›flt›r” ve “bu sorunun ki-flisel, özel ve gizli bir sorun olmay›p, kad›nlar›n ortak ve çok yayg›n bir sorunu ol-du¤unu göstermifltir” (Ecevit, 1991: 18).

Uluslararas› Af Örgütü (2004) “Türkiye, Aile içi fiiddete Karfl› Mücadelede Ka-d›nlar” bafll›kl› raporunda Türkiye’deki kad›nlar›n en az üçte biri ile yar›s› kadar›-n›n, aile içi fiziksel fliddete maruz kald›¤›n›, dövüldü¤ünü, tecavüze u¤rad›¤›n›, öl-dürüldü¤ünü ya da intihara zorland›¤›n› belirtmektedir.

“Türkiye, Aile ‹çi fiiddete Karfl› Mücadelede Kad›nlar” (2004) raporuna, Uluslararas› Af Örgütü’nün http://www.amnesty.org.tr sitesinden ulaflabilirsiniz.

Ecevit’e (1991: 18) göre, “aile içi fliddetin çal›fl›lmas›, fiziksel fliddet ve cinsel ta-ciz yoluyla erkeklerin kad›nlar› ev içinde kontrol edebildiklerini ve kad›nlar›n ka-musal alandaki kontrollerinin de yine fliddet kullanma tehdidi ile oldu¤unu ortaya ç›karm›flt›r.”

Baflbakanl›k Kad›n›n Statüsü Genel Müdürlü¤ü’nün (KSGM) (2008) “Kad›na Yönelik Aile ‹çi fiiddet Araflt›rmas›”, Türkiye’de 10 kad›ndan 4’ünün efli ya da bir-likte yaflad›¤› kifliden fiziksel ve cinsel fliddet gördü¤ünü göstermektedir.

Araflt›rman›n sonuçlar›na göre, efli ya da birlikte oldu¤u kifli(ler) taraf›ndan flid-det yaflayan her 4 kad›ndan birinin yaraland›¤› ve her 10 kad›ndan birinin gebeli-¤i sürecinde daya¤a maruz kald›¤› belirtilmektedir. Efli ya da birlikte oldu¤u ki-fli(ler) taraf›ndan fiziksel veya cinsel fliddete u¤ram›fl kad›nlar›n, fliddete u¤rama-m›fl kad›nlardan üç kat daha fazla oranda intihar› düflündü¤ü ve dört kat daha faz-la oranda intihara teflebbüs etti¤i ortaya ç›km›flt›r.

Aile içi fliddet, ayn› çat› alt›nda yaflayan aile bireylerinden birine karfl› di¤er aile bireylerinden birinin fliddet uygulamas› olarak tan›mlanmaktad›r. S O R U D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SIRA S‹ZDE S O R U DÜfiÜNEL‹M D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

N N

2

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

N N

“Kad›na Yönelik fiiddet Araflt›rmas›”na (2008) Baflbakanl›k Kad›n›n Statüsü Genel Müdür-lü¤ü’nün http://www.ksgm.gov.tr sitesinden ulaflabilirsiniz.

Ecevit (1991: 18), aile içi fliddet üzerine yap›lm›fl çal›flmalar›n birleflti¤i ortak gö-rüflleri flu flekilde s›ralamaktad›r:

1. Aile içi fliddetin nedeni bireysel de¤il, toplumsald›r; fliddet ailenin yap›s› ve ifllevlerinden, ayn› zamanda bu aileyi içinde bar›nd›ran toplumun yap›s›n-dan kaynaklan›r (Nichols, 1986: 191 aktaran Ecevit, 1991: 18).

2. Özel alanda ortaya ç›kan fliddet, erkek egemenli¤inin meflrulaflt›r›lmas›n-dan, erke¤in daha de¤erli görülmesinden ve kamusal alandaki ataerkil siya-si ve ekonomik kurumlar›n egemenli¤in ba¤›ms›z düflünülemez.

3. fiiddete maruz kalan veya kalabileceklerini düflünen kad›nlar, toplumsal kontrole daha çok boyun e¤mekle kalmaz, kendi üzerlerindeki kontrolü kendileri art›r›rlar.

4. Erkeklerce kad›nlara uygulanan fliddet, ancak kad›nlar›n kendilerinin eko-nomik ve siyasal gücü oldu¤unda ve kamusal alanda durumlar›n› düzeltme araçlar›na sahip olduklar›nda azalacak veya sona erecektir.

Aile içi fliddet konusuyla ilgili olarak Ayflegül Alt›nay ve Yeflim Arat’›n “Türkiye’de Kad›na Yönelik fiiddet” (2008, Metis Yay›nlar›, ‹stanbul) adl› kitaplar›nda daha fazla bilgiye ula-flabilirsiniz.

Aile içi fliddet çal›flmalar›n›n bir bölümünü de anne ve babalar› ya da ailenin di-¤er üyeleri taraf›ndan fliddet gören çocuklar hakk›nda yap›lan çal›flmalar olufltur-maktad›r. Çocuklara yönelik fliddet eylemlerinin, aileler taraf›ndan gizlenmesi ne-deniyle bu konuda çal›flanlar›n bilgiye ulaflmalar› zorlaflmaktad›r.

Çocu¤a uygulanan fliddet, aile içinde veya ayn› çat› alt›nda yaflayan anne-baba ya da di¤er aile bireyleri taraf›ndan ihmal, dayak, duygusal ve cinsel istismar, en-sest, reddetme, afla¤›lama, yaln›z b›rakma gibi farkl› flekillerde görülmektedir.

Öktem, çocu¤a yönelik fliddetin sadece evde veya aile içinde de¤il, okullarda ve e¤itim ortamlar›nda, çocu¤un bak›m›ndan ve gözetiminden sorumlu kurumlar-da, toplulukta ve sokaklarda ve çal›flma ortamlar›nda da gerçekleflti¤ini belirtmek-tedir. Dünyada her bir dakikada yaklafl›k 500 çocu¤un tacize ya da cinsel fliddete u¤rad›¤›n›, yaklafl›k 500-600 çocu¤un aile içi fliddete tan›k oldu¤unu, her bir saat-te 230 çocu¤un yaralanarak hastanelik oldu¤unu ve yaklafl›k alt› çocu¤un öldürül-dü¤ünü ifade etmektedir (B‹A, 2008).

Ecevit’e (1991: 19) göre birçok ülkede yasalar, aile üyeleri aras›ndaki iliflki-lere müdahale edilmemesi ve ailenin mahremiyetine girilmemesi gerekti¤i ama-c›na yönelik olarak düzenlenmektedir. Bu konu kamuoyunda yayg›n bir flekil-de tart›fl›lmakta ve aile dan›flma merkezleri ve kad›n s›¤›naklar› aile içi flidflekil-det konusuna bu konuya çözümler üreten en önemli kurumlar aras›nda yer almak-tad›r. “Ailede kad›n-erkek ve çocuklar aras›ndaki hiyerarflik iliflkiler ve güç, oto-rite ve kontrol yap›lar› de¤iflmeye u¤ramad›kça aile içi fliddetin devam› kaç›n›l-maz görülmektedir” (Ecevit, 1991: 19).

191 8. Ünite - Aile ve ‹liflkiler A¤›

S O R U D ‹ K K A T DÜfiÜNEL‹M S O R U DÜfiÜNEL‹M D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

N N

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

N N

A‹LE/HANE VE ÜRET‹M ‹L‹fiK‹LER‹

K›rsal ve kentsel ailenin üretim iliflkilerini özetleyebilmek.

Endüstrileflme sürecinde fabrika üretiminin geliflimi ile ifl ve aile yaflam›n›n birbi-rinden ayr›ld›¤› ve bu anlamda endüstri öncesi toplumlarda görülen ailenin temel üretim birimi olma konumundan ç›karak ekonomiden ayr› özel bir alan oldu¤u ile-ri sürülmektedir. Buna karfl›n elefltirel yaklafl›mlar ailenin, kad›n›n ücretsiz ev eme-¤i arac›l›¤›yla üretim sürecinde önemli bir rol oynad›¤›n› ifade etmektedir. Aile ay-n› zamanda kad›ay-n›n ev d›fl›nda ücretli bir iflte çal›flmas›nda da belirleyici olmakta-d›r. Bu nedenle ailenin üretim süreciyle iliflkisinin çözümlenmesi, öncelikle kad›n eme¤inin incelenmesini gerektirmektedir.

Dedeo¤lu’na (2000: 144) göre, kad›n›n iflgücü piyasas›na kat›l›m›n› etkileyen çok çeflitli ve çok yönlü faktörler aras›nda aile kurumu, “gerek kendi kurumsal ya-p›s›, gerekse aile içindeki kaynak da¤›l›m› ve karar alma mekanizmalar›n›n belirle-di¤i ölçü anlam›nda kad›n eme¤inin konumunu” yak›ndan etkilemektedir.

Kad›n eme¤i ve cinsiyete dayal› iflbölümü eflitsizlikleri temelinde tan›mlanan erkek egemen aile iliflkilerinde erkek, kad›n›n eme¤i üzerinde bask› ve kontrol sa-hibi olmaktad›r. Bu anlamda kad›n eme¤inin ücretsiz ya da ücretli olmas›, erkek egemen aile yap›s› içinde mülkiyete ve karar verme sürecine dayal› güç iliflkilerini etkilemektedir. Bununla birlikte, kad›n›n emek kullan›m›na ba¤l› olarak girdi¤i üretim iliflkilerinin, k›rsal ve kentsel alanda farkl›laflt›¤› görülmektedir.

‘Kad›n eme¤i’ hakk›nda yap›lan tart›flmalar ve çal›flmalar genifl bir literatür oluflturmaktad›r. Bu ünitede kad›n eme¤i, sadece aile ve üretim iliflkileri çerçevesinde k›saca yer almaktad›r.