BÖLÜM 2: YÖNTEM
2.2. Katılımcılar
Araştırmanın çalışma alanını, Süleyman Efendi cemaati, Gülen cemaati, İsmailağa cemaati, Menzil tarikatı ve Rıfaî tarikatına (Cemalnur Sargut grubu) mensup olan kadınlar oluşturmaktadır. Araştırmamızda sosyo ekonomik ve kültürel açıdan farklı tabakalara ulaşmak ve incelemek amacıyla bu gruplar seçilmiştir.
Bu dinî gruplara üye olan kadın örneklemini İstanbul Pendik, Sultanbeyli, Maltepe, Kadıköy, Ümraniye, Fatih, Üsküdar, Kartal, Rumeli Hisarüstü ve Kâğıthane ilçelerinde yaşayan ikisi tarikat (Rıfaî tarikatı ve Menzil tarikatı), üçü cemaat (Gülen cemaati, Süleyman Efendi cemaati ve İsmailağa cemaati) olmak üzere 5 farklı dinî gruba mensup 50 kadın katılımcı oluşturmaktadır. Her gruptan on kişi ile görüşme yapılmıştır. Görüşmecilerin deşifre olmamaları için farklı isimlerle kodlamalar yapılmıştır. Kodlamalar, dinî grupların baş harfleri baz alınarak yapılmıştır. Buna göre, İ: İsmailağa cemaati; G: Gülen cemaati; M: Menzil tarikatı; S: Süleyman Efendi cemaati ve R: Rifaî tarikatı şeklinde kodlanmıştır.
Tablo 1: Yaş Aralığı
Dinî Gruplar 18-25 25-35 35-45 45-55 55-65 İsmailağa 1 2 0 6 1 Menzil 0 4 4 2 Gülen 3 2 5 0 0 Rifaî 2 4 3 1 0 Süleyman 2 3 4 0 1 Toplam 8 11 16 11 4
Katılımcıların yaş aralığına bakıldığında 18-25 yaş arası 8 kişi, 25-35 yaş arası 11 kişi, 35-45 yaş arası 16 kişi, 45-55 yaş arası 11 kişi, 55-65 yaş arası ise 4 kişi vardır.
Katılımcıların yaş aralığı ortalaması 38 yaş olarak bulunmuş olup katılımcılardan en genc olan 18 yaşında, en yaşlı olan ise 64 yaşındadır.
Tablo 2: Medenî Durum
Dinî Gruplar Evli Bekar Boşanmış N
İsmailağa 9 1 0 10 Menzil 10 0 0 10 Gülen 7 3 0 10 Rifaî 6 3 1 10 Süleyman 7 3 0 10 Toplam 39 10 1 50
Kadınlardan 39 kişi evli, 10 kişi bekâr, 1 kişi ise boşanmıştır. Evli olanlardan 18 kişinin eşi belirli bir dinî gruba mensuptur. Katılımcılardan 48 kişi yaşamının büyük bir bölümünü kentsel bölgede geçirirken, 2 kişi ise kırsal bölgede yaşamıştır. Katılımcıların 37’si çocuk sahibidir. 37 kişiden 11 kişinin 1 çocuğu, 1 kişinin 2 çocuğu, 9 kişinin 3 çocuğu, 5 kişinin 4 çocuğu, 1 kişinin ise 5 çocuğu vardır.
Tablo 3: Eğitim Düzeyi
Dinî Gruplar İlköğretim Lise ve Dengi Okuma Yazma
Bilmiyor N Y.Okul/Üniversite Y. Lisans İsmailağa 7 1 1 0 1 10 Menzil 8 1 1 0 0 10 Gülen 1 0 9 0 0 10 Rifaî 0 4 4 2 0 10 Süleyman 5 2 3 0 0 10 Toplam 21 8 18 2 1 50
Araştırmaya katılan kadınlardan 21 kişi ilköğretim mezunu, 8 kişi lise ve dengi okul; 18 kişi Y.Okul/üniversite, 2 kişi Yüksek Lisans mezunudur. Bir katılımcı ise okuma yazma bilmemektedir.
Tablo 4: Meslek
Dinî Gruplar Ev Hanımı Öğretmen KKÖ* Emekli Yurt müdürü Öğrenci GKKÖ* Serbest N
İsmailağa 7 0 0 1 0 1 1 0 10 Menzil 8 1 0 1 0 0 0 0 10 Gülen 1 7 0 0 1 1 0 0 10 Rifaî 2 2 0 0 0 3 0 3 10 Süleyman 6 0 1 0 0 1 2 0 10 Toplam 24 10 1 2 1 6 3 3 50
Araştırmamıza katılan dinî grup üyelerinin mesleklerine bakıldığında, eğitimcilerin ağırlıkta olduğu görülmektedir. Katılımcılardan 24 kişi ev hanımı, 10 kişi öğretmen, 1 kişi Kur’an Kursu Öğreticisi, 1 kişi Yurt Müdürü, 3 kişi gönüllü Kur’an-ı Kerim Öğreticisi, 6 kişi ise öğrencidir. Katılımcılar arasında 3 kişi serbest meslek sahibi, 2 kişi emeklidir.
Tablo 5: Ekonomik Durum
Dinî Gruplar Harcama Rahatça Yapan
Düşünerek Harcama Yapan
Temel İhtiyaçları Dışında Zor Harcama
Yapan N İsmailağa 2 8 0 10 Menzil 0 9 1 10 Gülen 4 5 1 10 Rifaî 0 9 1 10 Süleyman 0 10 0 10 Toplam 6 41 3 50
Katılımcıların ekonomik alım gücü ile ilgili bazı sorular sorulmuştur. Bu sorulara verilen cevaplarda “Düşünerek harcama yaparım.” diyenler 41 kişi ile çoğunluğu oluşturmakta; “Rahatça harcama yaparım.” diyenler 6 kişi oranla ikinci sırada gelmekte; “Temel ihtiyaçların dışında oldukça zor harcama yaparım.” diyenler ise 3 kişi oranıyla son sırada yer almıştır.
Tablo 6: Dinî Grupta Bulunma Süresi
Dinî Gruplar 1-5 5-10 10- 15 15-20 20-25 25-30 N İsmailağa 3 2 3 1 0 1 10 Menzil 4 1 1 2 0 2 10 Gülen 2 2 3 1 2 0 10 Rifaî 4 2 3 1 0 0 10 Süleyman 4 1 2 0 1 2 10 Toplam 17 8 12 5 3 5 50
Katılımcıların dinî grupta bulunma süresine bakıldığında, 1-5 yıl arası 17 kişi, 5-10 yıl arası 8 kişi, 10-15 yıl arası 12 kişi, 15-20 yıl arası 5 kişi, 20-25 yıl arası 3 kişi 25- 30 yıl arası ise 5 kişi olarak tespit edilmiştir. Demografik özellikler dışında, katılımcıların sosyokültürel durumları hakkında genel bilgi edinmek için onlara bazı sorular yöneltilmiştir. Bu bağlamda katılımcılara boş zamanlarını en çok nasıl değerlendirdikleri sorulmuştur:
Tablo 7: Boş Zamanı Değerlendirme Boş Zamanları
Değerlendirme İ M R S F N
Kitap Okuma 5 4 4 4 5 22 Kur’an-ı Kerim Okuma 1 1 2 Ev İşleri 6 7 6 6 1 26 Dernek Görevi 3 5 2 3 2 15 Arkadaş Ziyareti 7 3 5 4 6 25
Spor 2 3 1 6
Alış veriş 4 2 1 1 2 10 Hastalara Yardım Etme 1 1
Çocuklara Bakma 1 1
Tv İzleme 4 4
Kurslara Gitme 6 1 3 5 2 17
Tablo 7’de görüldüğü üzere, katılımcıların boş zamanlarında ağırlıklı olarak ev işleriyle (26 kişi) uğraştıkları, ev işlerinden sonra arkadaş ziyareti (25 kişi), kitap okuma (22 kişi), kurslara gitme (17 kişi), dernek görevleri (15 kişi), alışveriş (10 kişi), spor (6 kişi), TV izleme (4 kişi) Kur’an-ı Kerim okuma (2 kişi), hastalara yardım etme (1 kişi), çocuklara bakma (1 kişi) gibi aktivitelerle ilgilendikleri ortaya çıkmıştır.
Katlımcıların boş zamanlarında ev işlerinden sonra en çok kitap okumaya önem verdikleri görülmüştür. Ağırlıklı olarak hangi tür kitapları okudukları Tablo 8’de görülmektedir:
Tablo 8: Okunulan Kitaplar Kodlar (Okunan Kitaplar)16 İ M R S G N Roman 1 1 8 4 2 16 Psikoloji, NLP 2 1 7 2 2 14 Aile Bilgileri 2 1 2 1 6 Tasavvuf 2 2 Şiir 3 1 4 Siyasi Kitaplar 1 1 Dini Yayınlar 9 9 7 10 9 44 Eğitim 1 1 Hobi 1 2 1 4 16
Tablo 8’de okunan kitaplara bakıldığında, “Dinî yayınlar” (44 kişi) ilk sırada yer almaktadır. Bunun dışında “roman” (16 kişi), “Psikoloji veya kişisel gelişim kitapları” (14 kişi), “Aile bilgileri” (6 kişi), “Tasavvuf” (2 kişi), “Şiir” (4 kişi), “Hobi kitapları” (4 kişi), “Siyasi kitaplar” (1 kişi) ve “Eğitim içerikli kitaplar” (1 kişi) okudukları görülmektedir.
“Okuyorum. Daha çok tarihle alakalı. Yavuz Bahadıroğlu’nun kitaplarını okuyorum ama onun haricinde de yine sohbet kitaplarımız var.” (S-Behice/21/İköğretim).
“Okuduğum kitaplar daha çok Cemalnur Hoca’nın kitapları, Samiha Anne’nin kitapları, özellikle Fatma Yangül’ün… Hastasıyım şu anda okuduğum… Nevzat Tarhan’ın ‘Mesnevî Terapi’ isimli bir kitabı var; bir ikincisi ‘Peygamberimizin 101 Payesi’ Yaşar Kandemir’in kitabı, onları okuyorum.” (R-Şerife/47/Lise ve dengi). “Şu ana kadar çıkanların hepsini aldım. Mesnevî şerhli sohbetler kitabı, hocamızın kendisinin ‘Bakara’ ile başlayan 1 2 3 onları, hepsini aldım. Okumadığım iki üç tane kaldı. Bu arada Mesnevî’yi ara ara okumaya çalışıyorum.” (R-Rümeysa/40/Y.Okul-Üniversite).
“Ruhu’l Furkan’ çok değerli güzel bir kitap, çok etkilendim.” (İ-Erva/53/Lise ve dengi).
“Etrafa bakarken Risâle’leri okuduğumda, hani kâinatı bile onlarla tanıdım, daha önce görmüyormuşum. Gerçek dini öğrenmeye başladım.” (F- Ayla/41/Y.Okul-Üniversite).
“O dönemde bayağı bir kitap okudum; mesela şeylerle beraber ablamın söylemiş olduğu bir şey vardı bize görev vermişti. Şöyle bir görevdi ama daha doğrusu öğüt de denilebilir. 20 sayfa TÖV yani Hoca Efendi’nin kitapları; 11 sayfada Risale; biz bunu iki yarım dönem boyunca okuduk. Hatta şöyle bir şey oldu; Hoca Efendi’nin kitaplarını ben çok okuyordum zaten. Risale’lerdeki o tadı yavaş yavaş almaya başlayınca… Onda da zaten 2.sınıfın 1.dönemine kadar Risâle hatmini yapmıştım mesela elhamdülillah.” (F-Hacer/23/Y.Okul-Üniversite).
“Ruhun Deşifresi var okuduğum, bilimsel olmasını da istiyorum okuduğumun. Bu tarz kitapları seviyorum. Onun dışında sahabe ve peygamber hayatlarını okumayı seviyorum.” (İ-Derya/48/İlköğretim).
Farklı alanlarda en fazla kitap okuyanlar Rifaî tarikatıdır. Ayrıca okunulan dinî kitapların çoğunlukla katılımcıların gruplarina ait olduğu da mülakatlardan anlaşılmaktadır.
Tablo 9: Günlük Gazete Okuma Sıklığı
Dinî Gruplar Zaman Çoğu Ara Sıra Nadiren Hiçbir
Zaman N İsmailağa 1 3 1 5 10 Menzil 0 3 2 4 9 Gülen 9 1 0 0 10 Rifaî 3 5 1 1 10 Süleyman 2 4 3 1 10 Toplam 15 16 7 11 49
Günlük gazete okuma durumu ise: Çoğu zaman gazete okuyan 15 kişi; arasıra okuyan 16 kişi; nadiren okuyan 7 kişi; hiçbir zaman okumayan, 12 kişi olarak belirlenmiştir. Okunulan gazetelere bakıldığında katılımcıların, Taraf (1 kişi), Hürriyet (5 kişi), Radikal (3 kişi), Zaman gazetesi (14 kişi), Akit (2 kişi), Yeni Şafak (2 kişi), Milli Gazete (1 kişi), Habertürk (1 kişi), Bugün (4 kişi), Posta (2 kişi), Sabah gazetesi (2 kişi) oldugu tespit edilmiştir. En fazla gazete okuyan dinî grupların Gülen cemaati ve Rifaî tarikatı olduğu görülmüştür. Rifaî tarikatındaki katılımcıların en çok Hürriyet (4 kişi) ve Gülen cemaatinden olan katılımcıların (9 kişi) ise en çok Zaman gazetesi okumaları dikkat çekmiştir.
Günümüzde birçok tarikat, geliştirdiği yorumlar ve taktiklerle modernleşme sürecine çeşitli şekillerde adapte olmuştur (Taslaman, 2011: 157). Gülen, Süleyman Efendi ve İskenderpaşa cemaatleri 1980’li yıllardan sonra sosyo ekonomik ve politik alanlarda daha aktif olmaya başlamıştır (Bilgili, 2006: 4). Özellikle doksanlı yıllardan itibaren dini cemaatler medya holdingi, nakliyat şirketi veya bir eğitim sektörü haline gelerek artık ideallerin değil kurumsal başarıların, profesyonel yönetici ve uzmanların bir boy gösterme alanına dönüşmüştür (Aktaş, 2014: 20-21).
Gülen cemaati medya araçları sayesinde İslami söylemi cemaatin hedefleri doğrultusunda yeniden yapılandırmış, bu araçlar sayesinde cemaat içinde kolektif anlayış sağlanmaya çalışmıştır. Cemaatin bu işlevi yerine getiren ilk ve en etkili aracı ise Zaman gazetesidir (Arıoğlu, 2008: 196).
Tablo 10: İzlenilen TV Programları
Kodlar (İzlenilen TV Programları)17 İ M R S G N
Tartışma Programları 1 2 3 3 2 11 Haber Programları 4 6 5 7 9 31 TV Dizileri 2 1 4 1 1 9 Belgeseller 4 3 4 1 12 Eğlence Programları 1 2 1 4 Dinî Programlar 4 1 2 7 Filmler 1 1 Kadın programları 1 1 2 Hepsi 1 1 TV seyretmiyorum 3 2 2 2 9
Tablo 10’da ise katılımcıların izledikleri TV programları görülmektedir. İzlenen TV programları olarak “Tartışma programları” (11 kişi), “Haber programları” (31 kişi), “TV dizileri” (9 kişi), “Belgeseller” (12 kişi), “Eğlence programları” (4 kişi), “Dinî programlar” (7 kişi), “Filmler” (1 kişi), “Kadın programları” (2 kişi) olduğu görülmüştür. 9 kişi “TV seyretmiyorum” demiş, bir kişi ise hepsini seyrettiğini aktarmıştır. Tüm dinî gruplarda en çok izlenilen TV programı haber programlarıdır.
Tablo 11: İnternet Kullanma Sıklığı
Dinî Gruplar Çoğu
Zaman
Ara Sıra Nadiren Hiçbir
Zaman N İsmailağa 1 1 1 6 9 Menzil 2 0 2 5 9 Gülen 8 2 0 0 10 Rifaî 9 0 0 0 9 Süleyman 4 4 1 1 10 Toplam 24 7 4 12 47
Tablo 11’de internet kullanan katılımcıların kullanım sıklığı görülmektedir. Buna göre, interneti çoğu zaman 24 kişi, arasıra 7 kişi, nadiren 4 kişi kullanmaktadır. 12 kişi ise internet kullanmamaktadır. İnterneti en çok Gülen cemaatine ve Rifaî tarikatına mensup
olan katılımcılar kullanırken; İsmailağa cemaati ve Menzil tarikatına mensup olanlar interneti en az kullananlar olmuştur.
Tablo 12: İnternet Kullanma Nedenleri
Kodlar (İnternet Kullanma Nedenleri)18 İ M R S G N
Haberlere Erişmek 2 1 6 5 7 21 Dinî Bilgi Edinmek 2 3 8 3 3 19 Sosyal Ağlara Erişmek 1 1 8 2 3 15 Yemek Tarifi Almak 1 1 4 1 7 Dizi/Film İzlemek 4 2 2 8
Alışveriş Yapmak 2 2 4
Ders Anlatım Materyali Bulmak 1 1
Katılımcılar, internet kullanım nedenlerini, “haberlere erişmek” (21 kişi), “dinî bilgi edinmek” (19 kişi), “sosyal ağlara erişmek” (15 kişi), “dizi/film izlemek” (8 kişi), “yemek tarifi almak” (7 kişi), “alışveriş yapmak” (4 kişi), “ders anlatım materyali bulmak” (1 kişi) olarak açıklamıştır. Sonuçta interneti en fazla haberlere erişmek, dinî bilgi edinmek ve sosyal ağlara erişmek amaçlı kullandıkları görülmektedir.
Tablo 13: Bir Sene İçerisinde Gidilen Programlar
Kodlar (Bir Sene İçerisinde Gidilen Programlar)19 İ M R S G N
Seminer 1 5 3 4 5 18 Kongre 1 1 2 Panel 1 2 1 4 Sempozyum 1 6 1 1 9 Konferans 1 1 7 4 13 Sinema 2 1 5 2 4 14 Tiyatro 1 1 5 7 Hiçbiri 6 4 5 2 17
Tablo 13’te bir sene içerisinde gidilen programlara bakıldığında (18 kişi) “Seminerler” ilk sırada yer almakta; daha sonra bunu sırasıyla “Sinema” (14 kişi), “Konferans” (13 kişi), “Sempozyum” (9 kişi), “Tiyatro” (7 kişi), “Panel” (4 kişi) ve “Kongre” (4 kişi) takip etmektedir. Bununla birlikte bir sene içerisinde bu etkinliklerin hiçbirisine gitmeyenler de vardır (17 kişi). Mülakatlardan anlaşıldığı üzere gidilen seminerler veya
18
Dinî grup üyelerinin internet kullanma nedenleri ile ilgili birden fazla yorum belirtmesi, tabloya yansıtılmıştır.
19 Dinî grup üyelerinin bir sene içerisinde katıldıkları programlar ile ilgili birden fazla yorum belirtmesi, tabloya yansıtılmıştır.
konferansların bazısı, katılımcıların kendi dinî gruplarının düzenlediği etkinlikler dâhilinde olabilmektedir:
“Helal Gıda Semineri’ni de kaçırdım, onlara gitmek isterdim.” (G- Selda/38/Y.Okul-Üniversite).
“Ben E. Abla’nın derslerine gidiyordum, haftada bir iki gün de seminerlere katılıyordum.” (R-Canan/28/Lise ve Dengi).
Katılımcılarımıza, eşlerini seçerken, dinî grup üyesi olmalarına dikkat edip etmediklerini sorduk. Konu ile ilgili farklı yanıtlar aldık. Bazı katılımcılar eşlerinin dinî grupta olmalarını önemserken bazıları, dindar olmasının yeterli olduğunu söylemiştir:
Tablo 14: Katılımcı Eşlerinin Dinî Gruba Bağlılığı
Eşlerin Dinî Gruba Bağlılığı İ M R S G N
Dinî Gruba Bağlı 3 1 3 4 7 18 Dinî Gruba Bağlı Değil 6 9 3 3 21
Bekâr 1 3 3 3 10
Boşanmış 1 1
Toplam 10 10 10 10 10 50
Tablo 14’e bakıldığında katılımcılardan, eşi dinî gruba mensup olan 18 kişi, dinî gruba mensup olmayan 22 kişi bulunmaktadır (Bir kişi dul, 9 kişi ise bekârdır). Eşi dinî gruba mensup olanların en çok Gülen cemaatine mensup olduğu görülmektedir (7 kişi). Menzil tarikatında ise eşi dinî gruba bağlı olan sadece bir kişi vardır. Katılımcı eşlerinin bağlı olduğu dinî gruplar aynıdır.