Kapılar

Yapılarda avlu, son cemaat ve harim giriş kapısı olarak üç farklı kapı düzenlemesi karşımıza çıkar. Avlu kapısına sahip olan yapılar; KurĢunlu Camii, , Ġncesu Merzifonlu Kara Mustafa PaĢa Camii, ve Tomarza Merkez Camii olarak sıralanır. Kurşunlu Camii‟nin avlu girişine üç açıklıktan giriş sağlanmaktadır. Ġncesu‟daki Merzifonlu Kara Mustafa PaĢa Camii‟nin yıkılan avlu duvarına rağmen kapısı günümüze kadar ulaşmıştır. Orijinal olduğu düşünülen avlu giriş kapısına sahip olan diğer yapı; Tomarza Merkez Ulu Camii‟dir. Camii‟nin doğu tarafındaki bağımsız devir odasının altından avluya geçişi sağlayan kapı açıklığı oldukça gösterişlidir. (Fot.-300)

Yukarıda bahsi geçen son cemaat mahalli kapalı olan altı yapının sadece üç tanesi orijinaldir. Bunlar YeĢilyurt Melik Arslan Camii, Ġsa Kümbet Camii ve Talas Han Camilerinin son cemaat mahalli giriş kapılarıdır. YeĢilyurt Melik Arslan Camii (Fot.-37) yapıyla beraber yapılmamış olsa da Osmanlı dönemi eklentisi olduğu için değerlendirmeye alınmıştır. Ġsa Kümbet Camii‟nin kapı girişi dikdörtgen formda yapılmış tek kanatlı bir kapıya sahiptir. Kapının yüzeyi metalle kaplanmış ve dövme çivilerle farklı desenler verilmiştir. (Fot.-72)

Harim giriş kapısı incelenen yirmi bir yapının yirmisinde mihrap aksında yerleştirilmişken, Fatih Kale Camii‟nde (Çizim.-20) farklı olarak kuzeybatı köşeye yerleştirilmiştir. Kapılar kuzey cephede küçük farklılıklarla aynı görüntüleri sergilemektedir. Bu görüntü; ortada yarım daire veya basık kemerli silmelerle çerçevelenmiş bir kapı açıklığı, üzerinde kitabe panosu veya üçgen alınlık ve kapının iki yanına yerleştirilmiş pencereler şeklinde karşımıza çıkar. Kemer düzenlemelerinde ise genelde renkli taş işçiliğinin uygulandığı görülür. Geç dönemde büyük onarımlar geçirdikleri için yapıların çoğunluğunun orjinalliği tamamen bozulmuştur.

Kapının vurgulanması ve orjinalliği açısından karşımıza üç yapı çıkmaktadır. Bunlardan birincisi KurĢunlu Camii‟dir. Ki bu yapıda giriş kavsaralı olarak taç kapı formatında yapılmıştır. (Fot.-95,119) Diğer bir yapı ise Talas‟taki Han Camii‟dir.

Harim giriş kapısındaki sütun düzenlemeleri akant yapraklı taş konsollar ve kitabe panosundaki estetik unsurlarla hareketli bir görüntü sergilemektedir. (Fot.-276,277) Üçüncü yapı ise Tomarza Merkez Camii olup bu yapının da harim giriş kapısı Han Camii‟nde olduğu gibi sütun ve konsollarla çerçevelenmiş, kitabe panosunun üzerine ise üçgen bir alınlık yerleştirilmiştir. (Fot.-309) Ayrıca bu üç yapıyla beraber Ġsa Kümbet Camii‟nin de ahşap kapı kanatları orijinal olarak günümüze ulaşmıştır.

3.5.3.Pencereler

Kayseri‟deki tek kubbeli camilerin genelinde pencereler cephelere simetrik olarak yerleştirilmiştir. Yine çoğu yapının pencerelerinde içten yarım daire kemer formu görülürken dıştan kareye yakın dikdörtgen veya dikdörtgen form kullanıldığı görülür. Bununla beraber yapıların çoğunluğunda, özellikle kubbelerde revzenli pencere kullanılmış olup dıştan petek şeklinde yapılmışken, içten renkli camlarla vitraylanmıştır. Ayrıca yapıların birçoğunda duvarların kalınlığından kaynaklanan ya da Osmanlı‟nın üslup özelliği olan, çift çerçeveye sahip pencerelerinde olduğu görülür. Ve özellikle pencerelerin kemer formunda sivri, yarım daire ve basık kemer formu kullanılmıştır. Yapılarda rozet pencere kullanımı da karşımıza çıkmaktadır. Yapıların doğu ve batı cephelerindeki pencereler genelde aynı sayıya ve aynı forma sahiptir. Güney cephelerinde eğer pencereler alt sırada dizilmiş ise mihrabın denk geldiği yerde pencere açıklığı görülmez. Kuzey cephedeki pencereler bazı yapılarda giriş kapısının iki yanında yan yana ikişer tane açılırken, çoğunluğunda birer pencere açıklığı görülür.

Küçük ölçekli yapılarda pencere sayısı az ve küçük ölçeklidir. Örneğin Gubaroğlu Camii, Gesi Orta Mahalle Camii, Felâhiye Merkez Kale Camilerinde pencereler küçük ölçekli ve içeri doğru şevli şekilde düzenlenmişlerdir. Farklı pencere sistemleri kullanılan yapılar incelendiğinde şu şekilde bir analiz karşımıza çıkar; Ġsa Kümbet Camii‟nde doğu ve batı cephede kullanılan dışarıda kareye yakın dikdörtgen, içeride ise oldukça büyük tutulan şevli pencereler farklı bir uygulama olarak karşımıza çıkar. (Fot.-83) Gürpınar Salkuma Camii‟nde özgün bir uygulama olarak güney cephede mihrabın iki yanına açılan, içerden sivri kemer formlu

dışarıdan ise kareye yakın dikdörtgen forma sahip olan pencerelerin iç kısmında, basamak kurgusunun olduğu dikkat çeker. (Fot.-159)

Yapılardan iki tanesinde geçirdiği değişiklikler sonucu pencerelerin kapı formatına dönüştürüldüğü gözlenir. Bu yapılardan birincisi Yeşilyurt‟taki Melik

Arslan Camii‟dir. Ve harim giriş kapısının yanına açılan pencerelerden batı

kanattaki kadınlar mahfiline çıkışı sağlayan, kapı şekline dönüştürülmüştür. Diğer yapı ise İncesu‟daki Merzifonlu Kara Mustafa PaĢa Camii olup son cemaat yerindeki altlı üstlü çift pencere sisteminden üsttekilerin kapı şeklinde kullanıldığı gözlenir. Batı kanattaki mükebbire için kullanılırken, doğu kanattakine demir bir merdiven yardımıyla ulaşılıp kadınlar mahfiline geçilmektedir. En çok pencere açıklığına sahip yapılar ise şu şekilde sıralanabilir; KurĢunlu Camii, Tavlusun

Yukarı Mahalle Camii, Talas Han Camileridir.

Pencerenin estetik unsur açısından mimari plastikle donatılmış şekli ile karşımıza çıkan tek yapı Tomarza Merkez Camii‟dir. (Fot.-305) Camiinin üç cephesinde saçak seviyesine yerleştirilmiş temsili çift sütunlu konsol ve üzerindeki alınlık sistemi ile oldukça gösterişlidir.

Yapılardan iki tanesinde ise pencere kemerlerinde renkli taş işçiliği kullanılmıştır. Bunlardan birincisi Hatıroğlu Camii‟nde harim giriş kapısının iki yanına yerleştirilen pencerelerin kemer sistemlerindeki renkli taş uygulamasıdır. Diğeri ise KurĢunlu Camii‟nin cephe üst pencerelerinde görülür. Kubbe kasnaklarında açılan pencerelerde ise çoğunluğu revzenli olarak yapılırken Talas Han Camii, Tavlusun Yukarı Mahalle Camilerinde yarım daire kemer formlu büyük ölçekli pencere açıklıkları vardır. Bunlardan Talas Han Camii‟ndeki pencerelerin çift çerçeveye sahip olduğu gözlenir.

Rozet pencere kullanımı açısından iki yapı diğerlerinden ayrılır. Bunlardan birincisi KurĢunlu Camii ve diğeri Talas Han Camii‟dir. Ayrıca Talas Han Camii‟nde cephelerde kullanılan pencere düzenlemesi diğer yapılardan farklı bir uygulama ile karşımıza çıkar. Bu düzenlemede cephelerde ikişer tane büyük pencere, bunun üzerinde saçak seviyesine yakın rozet bir pencere açıklığı görülür.

Kubbe kasnaklarındaki revzenli pencerelerden farklılık gösteren yapı silindirik formla Felâhiye Beyler Camii olarak değerlendirilebilir.

Yapılardan KurĢunlu Camii, Ġncesu Merzifonlu Kara Mustafa PaĢa Camii, Erkilet NiĢancı Mehmet PaĢa Camii‟nin alt pencerelerinde ahşap pencere kanatlarının orijinal veya sonradan eklenmiş şekilde günümüze ulaştığı söylenebilir.

Yukarıdaki tanımlardan da anlaşılacağı gibi yapıların çok olması, pencere bağlamında birçok uygulamanın da kullanılmasını kaçınılmaz hale getirmiştir. Pencerelerle ilgili detaylı bilgiler katalog kısmında cephe düzeni ve harim başlıkları altında incelendiği için bu kısımda genel bir analiz yapılıp, farklı uygulamaların kullanıldığı örnekler ön plana çıkarılmaya çalışılmıştır.