Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağının İhlal

Esirler Girovlar ve Kayıp Azerbaycan Vatandaşlarının İşlerinden Sorumlu Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Komitesi’nin 2001 resmi verilerine göre; 4866 kişi Karabağ savaşı sonrasında kayıp durumdadır. Bunlardan, 314 kadın, 61 çocuk ve 253 yaşlı şahıslardır. Esirlerden 900’ünün; 39 kadın, 12 çocuk ve 39 yaşlı şahsın, bazılarının Ermenistan’da, bir kısmının da Azerbaycan’ın Ermenistan tarafından işgal edilen yerlerinde tutulduğu bellidir. 145 kişi ise esir olduğu dönemde yaşamını yitirmiştir. Geri kalan şahıslar hakta ise Ermeni tarafı net bir bilgi vermemektedir415.

Ayrıca 2006 yılının sonlarına doğru Bakü’de Esirler Girovlar ve Kayıp Azerbaycan Vatandaşlarının İşlerinden Sorumlu Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Komitesi, Azerbaycan Milli Tehlikesizlik Bakanlığı, İç işleri Bakanlığı, Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından ortaklaşa çalışma sonucunda resmi belgeler ışığında basılan “Bizi Esirlikten Kurtarın” adlı kitapta esir düşmüş 575’i asker, 178’i sivil olmak üzere toplam 753 Azerbaycanlı hakta detaylı bilgiler verilmiştir. Esirlerden 21’inin 16 yaşın altında, 596’sının 17 – 35 yaş arasında, 103’ünün 36 – 60 yaş arasında, 33’ünün ise 60 yaşın üstünde olduğu, haklarında bilgi edinilen bu esirlerden, 18’nin çocuk, 46’sının ise bayan olduğu belirtilmektedir416.

Esirler Girovlar ve Kayıp Azerbaycan Vatandaşlarının İşlerinden Sorumlu Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Komitesi’nin 1 Haziran 2008 tarihli resmi verilere göre; 01.06.2008 tarihi itibariyle esirlerin sayısı 4264 kişi olarak belirlenmiştir. Bunlardan 3439’unun asker, 817’sinin sivil olduğu bilinmekle birlikte, 8’nin asker veya sivil olduğu tespit edilememiştir. Sivillerden 47’si çocuk (16 kız çocuğu),

414 _{Durmuş Tezcan, Mustafa Ruhan Erdem, Oğuz Sancakdar, a.g.e., s. 257.} 415 _{Vefaeddin İbayev, Ermenistan – Azerbaycan, s. 91.}

416 _{Bkz: Esirlere yapılan işkence ve diğer kötü muameleler ve esirlerle ilgili ayrıntılı bilgiler için,}

Azerbaycan’ın yukarıda saymış olduğumuz kurumları tarafından ortaklaşa yayına hazırlanan kitap: Bizi Esirlikten Kurtarın, Bakü, 2006.

262’si kadın, 359’u yaşlı (156 kadın) kişilerdir. 01.06.2008 tarihine kadar 343’ü kadın, 1053’ü erkek olmak üzere toplam 1396 kişi esirlikten kurtarılmıştır. Bunlardan 169’u çocuk (65’i küçük yaşlı kız çocuğu), 289’u yaşlı (112 kadın) kişilerdir417.

Ermenistan’da ve Ermenistan silahlı güçlerinin kontrolü altındaki Karabağ ve civardaki 7 ilde esir olarak bulundurulan Azerbaycan vatandaşlarına karşı Ermeniler tarafından yapılan AİHS 4. Madde ihlallerine ilişkin resmi belgelerle kayıt altına alınan olaylardan bazı örnekleri aşağıda belirtmeye çalışacağız.

Drımbon Köyü’nde (Dağlık Karabağ) Ermenilere esir düşen 5 Azerbaycanlının ağır fiziki işlerde kul gibi çalıştırıldıkları ve bu çalışmaya dayanamayanları öldürdükleri tespit edilmiştir418. (Bu durum AİHS Md.4/1, 4/2’ye aykırılık teşkil etmektedir.).

Aşağıdaki 5 paragrafta belirtilen durumlar Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı’nın Birleşmiş Milletler’e sunduğu rapordan alınmıştır419.

7 Mayıs 1993’te esir alınan 1955 doğumlu Mikayıl Abutalibov esirlikte olduğu süre zarfında her gün dövülmüş, işkencelere maruz kalmıştır. Onu her gün zorla gücü yetmeyen ağır işlerde çalıştırmışlar. (Bu durum AİHS Md.4/1, 4/2’ye aykırılık teşkil etmektedir.).

23 Ağustos 1993’te esir düşen Emin Babayev, 28 Nisan 1994’te esir düşen Zaur Rzayev ve 8 Mart 1994’te esir düşen Alimşah Hasanov adlı Azerbaycan askerleri, esir oldukları süre zarfında sürekli olarak işkencelere, hakaretlere maruz kalmışlar. Onlar devamlı ağır, insan gücü ile yapılması neredeyse imkansız olan işlerde çalıştırılmışlar.

417 _{Esir Girov ve İtkin Düşmüşler, 01.06.2008,}

http://www.human.gov.az/?sehife=etrafli&dil=az&sid=MTYzMjAzMTEyNDM2NDcyMw==, (09.06.2008)

418 _{Esirlikte Katle Yetirilenler,}

http://www.human.gov.az/?sehife=etrafli&dil=az&sid=MTMzNjAzMTA4MTI0MDU2Mw==, (09.06.2008)

419 _{Azerbaycan Dış İşleri Bakanlığı’nın Birleşmiş Milletler’e Gönderdiği 05.07.1999 Tarih ve 2601 / 9}

3 Ocak 1994 tarihinde Ağdam şehrinde esir düşen Azeri asker Famil Aliyev’in vücudunda sigara söndürülmüş, acı ve ıstırap duyması için çeşitli işkencelere maruz kalmıştır. O, esirlikte olan bütün Azerilere aynı şekilde davranıldığını, birçok kişinin ya dövülme sırasında öldüğü, birçoğunun da yapılan işkencelere dayanamayarak intihar ettiğinin şahidi olduğunu belirtmiştir. Famil Aliyev de diğer esirlerle birlikte her gün saatlerce güçlerinin yetmediği ağır işlerde çalıştırılmışlar. (Bu durum AİHS Md. 2, 3, 4/1 ve 4/2’ye aykırılık teşkil etmektedir.).

1973 doğumlu asker İlgar Hamzayev esir alındıktan sonra Ermenistan’a gönderilmiş. O burada Balasanyanlar ailesine verilmiş. İlgar bu ailede hizmetçi gibi çalıştırılmıştır. Onun bu aileye verilmesinin asıl sebebi ise bu ailenin oğlunun savaş sırasında kaybolması sebebiyledir. Eğer o ailenin oğlu Azerbaycan tarafta esir ise onunla değiştirilmesi öngörülecekti. Fakat oğullarının esir olmadığını, savaş sırasında öldüğünü öğrenen aile onu da öldürmüştür. (Bu durum AİHS Md. 2, 4/1 ve 4/2’ye aykırılık teşkil etmektedir.).

1973 doğumlu İlham Nasirov çatışma sırasında yaralanmış ve esir düşmüştür. Onu önce Hankendi’ne oradan da Erivan’a götürmüşler. Burada onu Arakelyanlar ailesine teslim etmişler. İlham Nasirov aile tarafından köle olarak kullanılmıştır. Ailenin savaş sırasında esir düşen oğlu Şagen Arakelyan’la değiştirilmesi amaçlanmaktaydı. Fakat Nasirov 23.11.1993 tarihinde Erivan garnizon hastanesinde (V/Q 88865) yaşamını yitirmiştir. UKHÖ’nün girişimiyle hastane başhekiminden alınan 24.11.1993 Tarih 06/134 Sayılı rapora göre uzun süreli aç kalmaya ve depresyona dayalı olarak öldüğü tespit edilmiştir. (Bu durum AİHS Md. 2, 3, 4/1 ve 4/2’ye aykırılık teşkil etmektedir.).

Özellikle savaş sırasında orduda görev almayan sivil Azerbaycan vatandaşlarının Ermenistan kuvvetlerince esir alınarak zorla tutulması, AİHS’nin 4/1. Md’si “Hiç kimse köle ve kul halinde tutulamaz” hükmüne ve 4/2. Md’si “Hiç kimse zorla çalıştırılamaz veya mecburi çalışmaya tabi tutulamaz” hükmüne açıkça aykırılık teşkil etmektedir. Bu aykırılık Azerbaycan ve Ermenistan’ın AİHS’ni kabul ettikleri 25.01.2001 tarihinden sonra da devam etmektedir.