Merkezî İstihbarat Dairesi Başkanı’nın özel danışmanı Charles Duelfer Irak’ın KİSlerine dair 30 Eylül 2004 târihli raporunda, Irak’ın 2003 yılında bu ülkeye yapılan ABD saldırısının öncesinde füze geliştirme programı için ÇHC’den yardım aldığı iddiasında bulunmuştur. ÇHC’nin bu yardımını Rusya ve Fransa’nınkilerle birlikte petrol karşılığında yaptığı bildirilmiştir. ÇHC bu rapora göre sınırlı miktarda yardımda bulunmakla birlikte gönderdiği ivme ölçerler ve düzdönerler çok önemli parçalardır. Yine bu rapor, Irak’ın ÇHC’den 2002 senesinin başından 2003 senesinde bu ülkeye ABD saldırının başlamasına kadar geçen süre zarfında bilgisayarlı füze güdüm progranlarını çocuklar için bilgisayar oyunu veya programı adı altında aldığı; Irak’ın bu mâlzemenin bedelini yabancı para ve petrolle ödediği; bu programların kullanıldığı füzelerin ABD’nin saldırısının başlarında ABD’nin Kuveyt’te bulunan kuvvetlerine karşı kullanıldığı iddiasında bulunmuştur. Ancak, bütün bu iddialara rağmen söz konusu raporun ÇHC’nin hükûmet olarak yasak mâlzeme gönderdiğine dair bir delil bulunmadığı ve muhtemelen yeni özelleştirilen Çin kurumlarının böyle bir işe tevessül etmiş olabileceği hususu belirtilerek bitirilmiş olması dikkât çekicidir.201 Raporda ayrıca ÇHC’nin Irak’a bazı yörünge altı füze parçaları ve uzaktan haberleşme dizgeleri temin ettiğini ve Çin hükûmetini bu sevkîyatlardan bazılarını önlemek için teşebbüste bulunduğu hususları da ifâde edilmiştir.
3.3.5 – ÇHC’ye Uygulanan Ambargolar ve ÇHC’nin Tepkisi
3.3.5.1 – ABD’nin ÇHC’ye Uyguladığı Ambargolar
ABD 1987, 1991 ve 1993 senelerinde füzelerle, 1997 senesinde kimyasal ve canlı bilimsel silâhlarla ilgili olarak dört, 2001 senesinde İran’ın silâhlanmasının Önlenmesi Yasası ve İhracatıı Denetleme yasasına dayanarak iki adet; 2002 senesinde İran ve Irak’ın Silâhlanmasının Önlenmesi Yasası’na dayanarak kimyasal silâhlarla ilgili üç; 2003 senesinde ikisi yönetim tâlimatı ve biri İran’ın Silâhlanmasının Önlenmesi Yasası’na dayanarak toplam dört; 2004 senesinden biri yönetim tâlimatı ve dördü 2000 senesinden kabûl edilen İran’ın Silâhlanmasını Önleme Yasası’na dayanarak beş;; 2005 senesinde İran’ın Silâhlanmasını Önleme Yasasına dayanarak bir; 2006 senesinde Yönetim Tâlimatlarına dayanarak iki; ve 1985 senesinde nükleer mâlzeme ihracatıyla ilgili olmak üzere bir adet olmak üzere toplam yirmi iki adet ambargo uygulamıştır. Füzelerle ilgili olarak 1985 yılında ÇHC’nin İran’a gemisavar kruyz füzeleri satması sebebiyle uygulanmış ve bu ambargo 1988 senesinde kaldırılmıştır. 1991 ve 1993 senelerinde uygulamaya konular ambargolar Clinton yönetimi tarafından ÇHC’nin 1992 senesinde ABD’ye verdiği ve FTDD’ye uyacağına dair taahhüt mektubu ve 1994 târihli ABD ve ÇHC Ortak Bildirgesi üzerine kaldırılmıştır. Bush yönetimi ise ÇHC’ye iki yıl zarfından sekiz ambargo uygulamıştır.202 ABD’nin ÇHC’ye uyguladığı ambargoların târih, kapsam, sebep ve kaldırılma sebepleri aşağıdaki çizelgede özetlenmiştir.
202 Bu bildirgenin İngilizce metni için bkz. : 6072 “Joınt Unıted States-People's Republıc Of China
Statement On Missile Prolıferation - Joint United States-People's Republic Of China Statement On Stoppıng Productıon Of Fıssıle Materıals For Nuclear Weapons 4 October 1994“, Nuclear
Threat Initiative Website, erişim : < http://www.nti.org/db/china/ engdocs/mtcrusch.htm >,
17 Şubat 2007 [“Birleşik Devletler’le Çin Halk Cumhuriyeti’nin Füzelerin Yayılmasına Dair Ortak Bildirgesi – Birleşik Devletler ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin Nükleer Silâhları İçin Bülönebilir Maddelerin Üretilmesinin Durdurulmasına Dair Ortak Bildirgesi – 4 Ekim 1994 “,
Çizelge – 1 : ABD’nin ÇHC’ye Uyguladığı Ambargolar : 1989 – 2000 _________________________________________________________________________________________
Târih Ambargo Tanımı Süresi
16 Aralık Nükleer mâlzemelerin, 23 Haziran 1985 târihinde Çin Hâlen 1985 Tesislerin ve parçaların dış- ve ABD arasında iki taraflı geçerli
satımının yasaklanması. Nükleer İşbiriliği Antlaş- ması imzâlandı.ABD Kong- resi bu antlaşmayı onayladı, fakât antlaşmaya tabî nükleer mâlzemeler, tesisler ve par- çalar için ihracat müsaadeleri verilmeden önce bazı şartların yerine getirildiiğine dair baş- kanlık doğrulaması talep etti.
______________________________________________________________________________________
22 Ekim Çin’e ileri teknoloji ürünle- Reagan Yönetimi Çin’in İran’a 9 1987 rinin ihracatının durdurulması gemi savar füzeleri satmasına karşılık Mart
1988 tâ- Çin’e satılması uygun görülmüş ileri rihinde karmaşık teknoloji ürünlerin aşa- kaldrıl- malı olarak serbest bırakılması süre- mıştır cini durdurmuştur. Çin Dışişleri Ba-
kanı Wu Xueqian’ın 1988 senesinde Vaşington’a yaptığı ziyâret esnâsında ABD Dışişleri Ba- kanlığı Reagan yönetiminin Çin’in İran’a ipek böceği füzeleri satmadığına kâni ol- ması sebebiyle, bu yasağı kaldırdığını a- çıklamıştır.
______________________________________________________________________________________
25 Haziran Füzelerle ilgili bilgisayar tek- 1990 târihli Füze Teknolojisini De- 23 Şubat 1991 noloji ürünlerinin ve uyduların leme yasası uyarınca 1992 tâ-
dış satımının yasaklanması Çin Hassas Ölçüm Makinaları Dışsa- rihinde tım / İthalât Şti, Çin Seddi Sanayi Ku- kaldırıl- rumu; Uzay ve Üst Kaman Havaküre dı. Pâ- Araştrıma Kurulu ( Pâkistan ) kistan Bush yönetimi 21 Şubat 1992 târihinde firma- Ulusal Güvenlik gerekçesiyle bu sı için yaptırımları kal dırdığını açıkladı. Süresi doldu.
24 Ağustos ÇHC’nin füze tek- 1990 târihli Füze Teknolo- 1 Kasım 1993 nolojisi aktardığı jisini Denetleme Kanunu 1994 tâ-
iddiasıyla Çin Uzay uyarınca. Rihin-
ve Havacılık Sanayi de kaldı-
Bakanğına ve Pakis- rıldı.
Tan Savunma Bakan- Lığına konan ambargo lar.
______________________________________________________________________________________
21 Mayıs Bâzı Çinlilere, iki Çin 1991 târihli Kimyâsal ve Dirim En az iki 1997 ve bir Hong Kong şir- bilimsel Silâhların Denetlenmesi yıl süreli
ketine İran’ın kimya- ve Bu Tür Savaş Yöntemlerinin sal silâh programına bi- İlgası kanunu uyarınca uygulan- lerek mâlzeme yardımın- mıştır.
da bulundukları için am- bargo konulması.
______________________________________________________________________________________ 18 Haziran Jiangsu Yongli Kimyâ- 2000 yılında kabûl edilen İran’ın -- 2001 salları, Üretim Bilgisi ve Silâhlanmasını Önleme Yasası’nın
İhracat ve İthalât Şirke- 3. Bendi uyarınca ti’ne uygulanan ambargo.