Sema Polat* - Ayşe Gül Kabakcı** - Ahmet Hilmi Yücel***
*Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı. Sarıçam, Adana, Türkiye, sezaoz@hotmail.com
**Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı. Sarıçam, Adana, Türkiye
***Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı. Sarıçam, Adana, Türkiye
ÖZ
Bu çalışma, Anadolu insanına ait kafataslarında choanae ve havayolu anatomik ve morfometrik özelliklerini belirlemek için yapılmıştır. Bu çalışmada Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı’na ait 32 adet ırk, yaş ve cinsiyet özellikleri bilinmeyen kuru kemik kafatası kullanılmıştır. Kafatası’nın havayolu uzunluğu (HU), üst ön yüz yüksekliği (ÜÖYY), choanae genişliği (CG) choanae yüksekliği (CY), porus acusticus externus antero-posterior genişliği (PAEAPG), porus acusticus externus yüksekliği (PAEY), porus acusticus internus antero-posterior genişliği (PAIAPG) ve porus acusticus internus yüksekliği (PAIY) ölçümleri 0.01 mm hassasiyete sahip dijital kaliper kullanılarak yapılmıştır. İstatistiksel değerlendirme SPSS 19.0 paket programı kullanılarak değerlendirildi. Kafatası havayolu uzunluğu (HU) 4.94±0.38 cm; üst ön yüz yüksekliği (ÜÖYY) 5.11±0.55 cm; sağ-sol choanae genişliği (CG) 1.21±0.13 cm, 1.19±0.14 cm; sağ-sol choanea yüksekliği (CY) 2.64±0.29 cm, 2.68±0.31 cm; sağ-sol porus acusticus externus antero- posterior genişliği (PAEAPG) 0.65±0.22 cm, 0.70±0.26 cm; sağ-sol porus acusticus externus yüksekliği (PAEY) 0.88±0.24 cm, 0.88±0.23 cm; sağ-sol porus acusticus internus antero-posterior genişliği (PAIAPG) 0.30±0.15 cm, 0.26±0.16 cm; sağ-sol porus acusticus internus yüksekliği (PAIY) 0.54±0.17 cm, 0.54±0.16 cm sırasıyla bulunmuştur. Yetişkin bireylerdeki kafatasının anatomik yapısı ve morfometrik ölçümlerinin ortalama değerlerinin bilinmesi cerrahiyi gerektiren pek çok patolojilerde klinik açıdan önem kazanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Choanae, hava yolu, porus acusticus externus,
Giriş
Choanae, palatum durum adı verilen sert damağın arka-üst kısmında yer alan ve burun boşluğunu (cavitas nasi) arkaya açan deliklerdir. Ortada vomer tarafından ikiye ayrılmaktadır (1). Yapılan literatür çalışmalarında choanae çapları, ırk ve fiziksel kapasite arasında ilişki olabileceği gösterilebilmektedir (2,3).
Nasion ve spina nasalis anterior arasındaki mesafe olarak tanımlanan üst ön yüz yüksekliği (ÜÖYY) ile obstruktif uyku apne sendromu arasında pozitif korelasyon varken, spina nasalis anterior ve spina nasalis posterior arasındaki mesafe olarak tanımlanan hava yolu uzunluğu (HU) ile de obstruktif uyku apne sendromu arasında ters orantı olduğu bildirilmiştir (2,4-7). Kulak karmaşık ses dalgalarının toplanması, değiştirilmesi, iletimi, ses hacminin arttırılması ve değişkenlik analizlerini yapan bir organdır (1). Os temporale pars petrosa facies posterior’da bulunan meatus acusticus internus auris interna’yı fossa cranii posterior’a bağlar. MAI’nın dış tarafında ağız kısmına ise porus acusticus internus denilmektedir. MAI’nın klinik önemi içerisinde n.facialis, n.vestibulocochlearis ve a.v.labyrinthi, gibi önemli oluşumların geçmesinden kaynaklanmaktadır (8).
Bu çalışma, Anadolu insanına ait kafataslarında maksiler ve temporal bölgeye ait choanae ve havayolu anatomik ve morfometrik özelliklerini belirlemek için yapılmıştır.
Gereç ve Yöntem
Bu çalışmada Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı laboratuarında bulunan ırk, yaş ve cinsiyet özellikleri bilinmeyen 32 adet yetişkin kuru kemik kafatası kullanılmıştır. Ölçüm yapılmasını engelleyecek şekilde parçalanmış ve zarar görmüş kemikler çalışmaya dahil edilmemiştir. Kafatası’nın havayolu uzunluğu (HU), üst ön yüz yüksekliği (ÜÖYY), choanae genişliği (CG) choanae yüksekliği (CY), porus acusticus externus antero- posterior genişliği (PAEAPG), porus acusticus externus yüksekliği (PAEY), porus acusticus internus antero-posterior genişliği (PAIAPG) ve porus acusticus internus yüksekliği (PAIY) ölçümleri yapılmıştır. Ölçümlerde 0.01 mm duyarlılığında dijital kaliper kullanılmıştır. Bulunan değerler cm olarak kaydedilmiştir (Resim 1). İstatistiksel değerlendirme SPSS 17.0 paket programı kullanılarak değerlendirildi. Bu ölçümlerden minimum (min.), maksimum (max.), standard sapma (SS) ve ortalama (ort.) değerleri hesaplanmıştır.
Bulgular
Kafatası’na ait ölçümler Tablo 1’de gösterilmiştir. Kafatası havayolu uzunluğu (HU) 4.94±0.38 cm; üst ön yüz yüksekliği (ÜÖYY) 5.11±0.55 cm; sağ choanae genişliği (CG) 1.21±0.13 cm, sol choanae genişliği (CG) 1.19±0.14 cm; sağ choanea yüksekliği (CY) 2.64±0.29 cm, sol choanea yüksekliği (CY) 2.68±0.31 cm; sağ porus acusticus externus antero-posterior genişliği (PAEAPG) 0.65±0.22 cm, sol porus acusticus externus antero-posterior genişliği (PAEAPG) 0.70±0.26 cm; sağ porus acusticus externus yüksekliği (PAEY) 0.88±0.24 cm, sol porus acusticus externus yüksekliği (PAEY) 0.88±0.23 cm; sağ porus acusticus internus antero-posterior genişliği (PAIAPG) 0.30±0.15 cm, sol porus acusticus internus antero-posterior genişliği (PAIAPG) 0.26±0.16 cm; sağ porus acusticus internus yüksekliği (PAIY) 0.54±0.17 cm ve sol porus acusticus internus yüksekliği (PAIY) 0.54±0.17 cm, 0.54±0.16 cm olarak bulunmuştur.
Tablo 1. Kuru kemik kafatasında choanae ve havayolu anatomisi ölçüm parametreleri
Ölçüm parametreleri Ortalama Standard Sapma (SS) Havayolu uzunluğu (HU) 4.94 cm 0.38 cm Üst ön yüz yüksekliği (ÜÖYY) 5.11 cm 0.55 cm Choanae genişliği (CG-sağ) 1.21 cm 0.13 cm Choanae genişliği (CG-sol) 1.19 cm 0.14 cm Choana yüksekliği (CY-sağ) 2.64 cm 0.29 cm Choana yüksekliği (CY-sol) 2.68 cm 0.31 cm
Porus Acusticus Externus Antero-Posterior Genişliği (PAEAPG-sağ)
0.65 cm 0.22 cm
Porus Acusticus Externus Antero-Posterior Genişliği (PAEAPG-sol)
0.70 cm 0.26 cm
Porus Acusticus Externus Yüksekliği
(PAEY-sağ)
0.88 cm 0.24 cm
Porus Acusticus Externus Yüksekliği (PAEY-sol)
0.88 cm 0.23 cm
Porus Acusticus Internus Antero-Posterior Genişliği (PAIAPG-sağ)
0.30 cm 0.15 cm
Porus Acusticus Internus Antero-Posterior Genişliği (PAIAPG-sol)
0.26 cm 0.16 cm
Porus Acusticus Internus Yüksekliği (PAIY-sağ)
0.54 cm 0.17 cm
Porus Acusticus Internus Yüksekliği (PAIY-sol)
0.54 cm 0.16 cm
Tartışma
Choanae, palatum durum’un postero-superior kısmında yer alan deliklerdir. Bu delikler burun boşluğu (cavitas nasi)’nu arkaya açarlar. Ortada vomer tarafından ikiye ayrılmaktadır (1). Aksu ve ark.larının yaptıkları bir çalışmada pek çok spor branşında siyahilerin beyaz bireylerden daha fazla başarı göstermesinin nedeninin apertura piriformis ile ilgili olarak choanae çaplarının büyüklüğü ile ilgili olabileceği belirtilmiştir. Böylece choanae çapı yüksek olan bireylerin doğru orantılı olarak daha fazla fiziksel kapasiteye sahip olunabileceği bildirilmiş ancak fizyolojik solunum ile choanae çapları arasında ilişkiyi inceleyen çalışma literatürde de olmadığı bildirilmiştir (2,3). Aksu ve ark.larının Batı Anadolu insanına ait kafataslarında choanae genişliği ve choanae yüksekliği ile ilgili yaptıkları çalışmada sağ ve
sol tarafta sırasıyla 13.09±1.56 mm, 13.33±1.36 mm; 24.45±2.61 mm, 23.77±2.42 mm bulunmuştur. Bizim çalışmamızda aynı değerler sırasıyla 1.21±0.13 cm, 1.19 ±0.14 cm; 2.64 ±0.29 cm, 2.68 ±0.31 cm olarak hesaplanmıştır. Çalışma verilerimizi karşılaştırdığımızda choanae çapının literatürden daha yüksek, choanae yüksekliğinin ise daha düşük olduğu görülmüştür.
Nasion ve spina nasalis anterior arasındaki mesafe olarak tanımlanan üst ön yüz yüksekliği (ÜÖYY), Batı Anadolu insanına ait kafataslarında ÜÖYY parametresi 50,98 ± 3,57 mm olarak kaydetmişlerdir (2,4-7,9). Yaşları 19 ile 27 arasında değişen 105 (50 erkek, 55 kadın) kişide yapılan lateral sefalometrik röntgende 56.82±5.87 mm iken (5), yaşları 18-25 arasında değişen Türk populasyonunda yapılan bir çalışmada ise üst ön yüz yüksekliği kadınlarda 7.85 cm, erkeklerde 7.52 cm bulmuşlardır (7). Bizim çalışmamızda aynı ölçüm 5.11±0.55 cm olarak ölçülmüştür. Ankara Üniversitesi Anatomi Labaratuvar’ında otuz kafatası ile yapılan çalışmada ön yüz yüksekliği 56.51±4.71 mm olarak kaydedilmiştir (6). Ayrıca, Aksu ve ark.ları yetişkinlerde obstrüktif uyku apne sendromu (OUAS) ile üst ön yüz yüksekliği arasında pozitif bir ilişki olduğu bildirilmiştir. Bu bilgi ışığında çalışma verilerimiz Batı Anadolu insanından yüksek, Konya ve Trakya yöresinden düşük bulunmuştur. Dolayısıyla, çalışma verilerimizden OUAS’ye daha az yatkın olunduğu sonucu çıkarılabilir.
Spina nasalis anterior ve spina nasalis posterior arasındaki mesafe olarak tanımlanan hava yolu uzunluğu (HU)’yu Seto ve ark.ları Avustralya’lı sağlıklı bireylerde 54.85±0.99 mm, OUAS’li kişilerde ise 51.11±0.59 mm olarak bulurken (4), Batı Anadolu insanında aynı ölçüm parametresini 49.01 mm, bizim çalışmamızda ise havayolu uzunluğu 4.94±0.38 cm olarak bulunmuştur (2). Literaürde havayolu uzunluğunun düşük olması OUAS’a yatkınlığı arttıran bir faktör olduğu bildirilmiştir (2,4). Bu bilgiler ışığında çalışma bulgularımız diğer toplumlardan oldukça düşük bulunmuş bu durum çalışma grubumuzun OUAS ile ırksal veya bölgesel bir yatkınlık içinde olduğunu gösterebilmektedir.
Kulak karmaşık ses dalgalarının toplanması, değiştirilmesi, iletimi, ses hacminin arttırılması ve değişkenlik analizlerini yapan bir organdır. Havanın moleküler titreşimleri ses dalgaları oluşturur. Sinir sistemi periferik rezeptör organı olan kulak aracılığı ile bu dalgaların, yön, uzaklık, lokalizasyon, şiddet ve frekans değişiklikleri belirlenmektedir (1). Os temporale pars petrosa facies posterior’da bulunan meatus acusticus internus auris interna’yı fossa cranii posterior’a bağlar. MAI’nın dış tarafında ağız kısmına ise porus
acusticus internus denilmektedir (8). MAI’nın klinik önemi içerisinde n.facialis, n.vestibulocochlearis ve a.v.labyrinthi, gibi önemli oluşumların geçmesinden kaynaklanmaktadır (8). Porus acusticus internus ile ilgili literatür bilgilerine bakıldığında; Özocak ve ark.ları PAI’nın supero-inferior çapı 2.5-6.3 mm arasında, PAI’nın antero- posterior çapını 3.5-7.1 mm arasında bulurken (8), Yunan populasyonunda porus acusticus internus supero-inferior çapı 2.0 ile 7.0 mm arasında ölçülmüştür (9). Almanya populasyonunda kuru kemik kafatasında PAI supero-inferior yükseklik 4.77±1.84 mm (aralık 2.62-8.71 mm) ve anteroposterior çap 9.57 ±1.53 mm (aralık 6.72 mm-12.90 mm) olarak bulunmuştur (10). Bizim çalışmamızda PAI yükseklik ve çap sırasıyla 0.54±0.17 cm-0.54±0.16 cm; 0.30±0.15 cm-0.26±0.16 cm olarak kaydedildi. Literatüre bakıldığında PAI yükseklik parametresi Türk, Yunan ve Almanya populasyonu ile yapılan çalışmaların aralık değerleri ile uyumlu olmasına rağmen Almanya populasyonunun ortalama değerinden daha yüksek bir değer elde edilmiştir. PAI medio-lateral çap ise Almanya ve Türkiye populasyonundan daha düşük değerler elde edilmiştir. Sonuçlarda rastlanılan farklılıklarda cografik koşulların, ölçüm yöntemlerinin veya cinsiyet gibi faktörlerin benzer olmamasından kaynaklanabileceğini göstermektedir.
Kaynaklar
1. Dere F. Dere Anatomi Atlası ve Ders Kitabı. 7.Baskı. Akademisyen Kitabevi. Adana, 2018.
2. Aksu F, Mas NG, Kahveci O, Çırpan S, Karabekir S. Apertura Piriformis ve Choana Çapları: Anatomik Bir Çalışma. Dokuz Eylül Üniversitesi Dergisi. 2013;27(1):1- 6.
3. Hommerich CP, Riegel A. Measuring of the piriform aperture in humans with 3D-SSD-CT-reconstructions. Ann Anat. 2002;184:455-9.
4. Seto BH, Gotsopoulos H, Sims MR, Cistulli PA. Maxillary morphology in obstructive sleep apnoea syndrome. European Journal of Orthodontics. 2001;23:703-14.
5. Basciftci FA, Uysal T, Buyukerkmen A. Craniofacial structure of Anatolian Turkish adults with normal occlusions and well-balanced faces. Am J Orthod Dentofacial Orthop 2004;125:366-72.
6. Kazkayasi M, Batay F, Bademci G, Bengi O, Tekdemir I. The morphometric and cephalometric study of anterior
cranial landmarks for surgery. Minim Invas Neurosurg. 2008;51:21-5.
7. Önal T. Üniversite öğrencilerinin yüz antropometrik ölçümlerinin artistik anatomi açısından fotografik analiz yöntemleriyle değerlendirilmesi. Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi. 2014-Edirne. 8. Özocak O, Unur E, Ülger H, Ekinci N, Aycan K, Acer N.
Meatus acustıcus ınternus’un morfometrisi ve varyasyonları* Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2004;13(3) 1-7.
9. Papangelou L. Study of the human internal auditory canal. Laryngoscope 1972, 82: 617-24.
10. Berlis A, Putz R, Schumacher M. Direct and CT measurements of canals and foramina of the skull base. The British Journal of Radiology. 1992, 65: 653-61.
DİŞ HEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNDE EL