Araştırmanın Tipi: Araştırma kesitsel tipte analitik bir çalışmadır. Araştırmanın Zamanı: Araştırma 1.06.2017 ile 30.12.2017 tarihleri
arasında gerçekleştirildi.
Araştırmanın Evreni: Araştırmanın evrenini Türkiye’nin batısında yer
alan bir Devlet Hastanesinin diyabet polikliniğine 1.06.2017 ile 30.12.2017 tarihleri arasında başvuran yetişkin tip 2 diyabetli hastalar oluşturdu.
Araştırmanın Örneklemi:
Araştırmanın örneklemini 1.06.2017 ile 30.12.2017tarihleri arasında Devlet Hastanesi Diyabet polikliniğinde tip 2 diyabet tanısı ile izlenen, 18 yaş ve üzerinde olan, bilişsel yeterliliğe sahip, Türkçe konuşabilen, çalışmaya katılmaya kabul eden 228 hasta oluşturdu.
Veri Toplama Araçları: Araştırmanın verileri, “Hasta Bilgi Formu” ile
toplandı. Hasta Bilgi Formu, hastaların sosyo-demografik özelliklerine, OSA risk faktörlerine (boyun çevresi kalınlığı, obesite, sigara-alkol kullanımı) ve OSA semptomlarına (haftada 3-4 geceden fazla horlama, tanıklı apne ve gündüz aşırı uykululuk durumu) yönelik sorulardan oluştu.
Veri Toplama Yöntemi: Araştırmanın verileri 1.06.2017 ile 30.12.2017
tarihleri arasında Türkiye’nin Batısındaki bir Devlet HastanesininDiyabet Polikliğine başvuran tip 2diyabet tanısı almış hastalarla yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak araştırmacılar tarafından toplandı.
Verilerin Değerlendirilmesi: Araştırmada elde edilen veriler Statistical
Package for the Social Sciences (SPSS) for Windows 18.0 paket programında analiz edildi. Sonuçlar %95’lik güven aralığında, p<0.05 anlamlılık düzeyinde değerlendirildi. Karşılaştırmalarda Man Witney U testi, Ki-Kare testi kullanıldı.
Araştırmanın Etik Yönü: Araştırmanın yürütülmesi için Adnan
Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan onay, Devlet Hastanesi’nden yazılı izin, araştırmaya katılan tüm hastalardan yazılı onam alındı.
Bulgular
Araştırmaya katılanların 36.8%’i erkekti ve yaş ortalamaları 54.45±11.4, BMI ortalamaları 32.40±6 olarak bulundu. Hastaların 91.2% sinin BMI’leri >30 (kg/m2)’den fazla, 45%’inin boyun kalınlıkları >40cm inches fazla idi. OSA’nın semptomları olan horlama, gündüz uykululuk durumu ve tanıklı apne görülme sıklıkları sırası ile 53.9%, 19.3%, 9.8% idi (tablo 1).
Yaş, BMI ve NC ve horlama arasındaki ilişki Man Witney U testi ile karşılaştırılmış, yaş ilerledikçe, BMI ve boyun kalınlığı arttıkça horlamanın anlamlı şekilde arttığı belirlenmiştir. Tip 2 diyabetli erkek hastalarda ESS ve horlama görülme sıklığı kadınlardan daha fazladır (tablo 2).
Tanıklı apne ile ESS bulunma durumu arasında anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. Tanıklı apnesi olanlarda aşırı uykululuk oranı(44%), tanıklı apnesi olmayanlarda (20%)’dir. Horlayan tip 2 diyabetli hastalarda aşırı uykululuk sıklığı 22.7%, horlamayanlarda 15.2%’dir. Tanıklı apnesi olanların11.2% horlarken tanıklı apnesi olmayanlarda bu oran 6.4% olarak belirlenmiştir (tablo 3).
TARTIŞMA
OSA tanısının polisomnografi ile yapıldığı bir çalışmada OSA’lı bireylerde gündüz uykululuğu görülme sıklığı 20% olarak belirlenmiştir (vale 2015). Vale ve ark (2015) çalışma sonucunu destekler şekilde OSA’nın semptomlarından biri olan gündüz aşırı uykululuk görülme sıklığı bizim çalışmamızda 19% dur. Tip 2 diyabetli hastalarda gündüz uykululuğun görülme sıklığı Vasconcelos ve ark (2016) çalışmasında %35, Medeiros ve ark (2013) 55.5% olarak belirlenmiştir. Mirghani ve arkadaşlarının (2016) tip 2 diyabetli hastalarda yaptıkları çalışmada gündüz aşırı uykululuk görülme sıklığı 6% dır. Yapılan çalışmalar ve bizim çalışma sonuçlarımız karşılaştırıldığında çalışma sonuçları arasında farklılıklar olduğu görülmektedir. Bu farklılıkların nedeni örneklem ile ilişkili olabilir. Bizim çalışmamızda 228 hastadan 22 (10%)’si 40 yaş ve altındadır, Vasconcelos’in çalışmasına katılan tip 2 diyabetli hastalar 40- 60 yaş arasında idi. Medeiros ve ark çalışmasına katılan hastaların yaş aralıkları ise 56-75 idi. Genç yaşlardaki hastaların daha fazla aktif
oldukları, bu nedenle de sözü edilen çalışmaya göre bizim çalışmamıza katılanların daha düşük oranda gündüz aşırı uykululuğu bildirdiği düşünülmektedir. Vasconcelos ve arkadaşları sedanter yaşam tarzının gündüz aşırı uykululuğu ile birleştiğini bildirmişlerdir. Ayrıca Medeiros ve arkadaşları (2013) gündüz aşırı uykululuğun depresyon ile birleştiğini belirtmişlerdir. Bizim çalışmamızda hastalarda depresyon durumu sorgulanmamıştır. Medeiros ve arkadaşları (2013)’nın çalışma sonucu ile bizim çalışma sonucumuz arasındaki faklılığın bir nedeni hastaların depresyon düzeyleri olabilir. Yapılan çalışmalarda ESS ve yaş, obesite, cinsiyet arasında bir ilişki olduğu, ESS’nin metabolik anormallikler ve solunumsal uyku bozuklukları ile ilişkili olduğu vurgulanmaktadır. (Medeiros ve ark 2013; Slater 2013; hayley 2015; vashum ve ark. 2015; Zhu 2017). Slater (2013) ve arkadaşları OSA’lı hastalarda yaptığı çalışmada obes olmayanlarda ESS puan ortalamalarının obes olanlara göre anlamlı bir şekilde düşük olduğunu bulmuşlardır. Mirghani ve arkadaşlarının (2016)’nın çalışmasına katılan tip 2 diyabetli hastaların BMI < 29kg/cm2’dir. Gupta ve Wang (2016) 7239 tip 2 diyabetli hasta ile yaptıkları çalışmada ESS görülme sıklığının yaklaşık 26 % olduğunu, obesitenin uyku bozuklukları sıklığını artırdığını belirtmişlerdir. Çalışmamızda Tablo 2’de anlamlı bir ilişki saptanmamasına rağmen ESS saptanan grupta yaş, BMI ve NC sıra ortalama değerleri ESS saptanmayan gruba göre belirgin bir şekilde daha yüksektir. Aynı zamanda erkeklerde ESS görülme sıklığı kadınlarda %16 iken, erkeklerde bu oran %25’tir. Çalışmalarda erkek cinsiyetin OSA için bir risk faktörü olduğu belirtilmektedir. Tip 2 diyabetli hastalarda obesite ile gündüz uykululuğunu arasında bir ilişki olduğu, uykululuğun metabolik etkilerinden korunmak için obes kişilerin ESS yönünden taranması gerektiğini söyleyebiliriz.
Horlama ve tanıklı apne OSA’nın diğer iki önemli semptomudur. Vale ve arkadaşları (2015) 46 tip 1 ve tip 2 diyabetli hasta ile yaptıkları çalışmada OSA’lı hastaların %44’ünün horladığını bildirmişlerdir. Bizim çalışmamızda tip 2 diyabetli hastaların 53.9%’ü horladığını ve 9.8%’i tanıklı apnesinin olduğunu ifade etmiştir. Çalışma sonuçlarımızın horlama görülme sıklığı açısından Vale ve arkadaşlarının (2015) çalışma sonuçları ile benzeştiğini söylemek mümkündür. Kim ve arkadaşları (2017) 4 yıllık periyotta 72.885 subjects (24,856 men, 48,029 women) yaptıkları çalışmada horlamanın metabolik sendrom (METs) riskini 2 kat (, 95% cı: 1.91–2.25) artırdığını, METs’un komplikasyonlarının önlenmesi ve solunumsal uyku bozukluklarının erken tanılanması için horlama durumunun izlenmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Xiong ve arkadaşlarının (2016) sistematik incelemesinde (8 makale: six cross sectional and two prospective cohort studies) habitual horlamanın DM ile birleştiğini belirtmişlerdir. Onlar çalışmalarında horlamanın OSA’nın
erken semptomlarından biri olduğunu ve DM riski bulunanlarda horlamanın sorgulanmasının yararlı olacağını belirtmişlerdir. Elmasry ve arkadaşları 2000 yılında 2504 erkek hasta ile tamamladıkları 10 yıllık izlem (1984-1994 yılları arası) çalışmalarında habitual horlamanın diyabet gelişme insidansını artırdığını, ancak diyabet gelişmesinde ana risk faktörünün obesite olduğunu belirtmişlerdir. Onların çalışmalarında aynı zamanda horlama BMI ile birleşmektedir(Elmasry ve arkadaşları 2000). Lao ve ark. (2010) obesite ve NC’nin horlama ile anlamlı şekilde birleştiğini bildirmişlerdir. BMI ve horlama arasındaki ilişki açısından değerlendirildiğinde bizim çalışma sonuçlarımızın Elmasry ve arkadaşları ile Lao ve ark. (2010) çalışma sonuçlarını desteklediği söylenebilir. Bizim çalışmamızda horlayanların BMI ve NC sıra ortalama değeri horlamayanlara göre anlamlı olarak daha yüksektir. Obesite, horlama ile metS DM gelişimi ilişkilendirildiğinde, DM’li obes bireylerde solunumsal uyku bozukluğunun/OSA’nın bir semptomu olan horlamanın sorgulanması ve solunumsal uyku bozukluğu sonucu gelişebilecek metabolik komplikasyonların önlenmesinde etkili olacaktır (Doumit and Prasad 2016).
Horlama, ESS ve tanıklı apne OSA’nın önemli semptomlarıdır (Lee, 2017). Çalışmamızda bu semptomlardan birine sahip olanların aynı zamanda diğer semptoma da sahip olma oranının daha yüksek olduğu görülmektedir. Çalışmamızda horlayan bireylerde horlamayanlara göre OSA’nın iki önemli semptomunun görülme sıklığının(ESS ve tanıklı apne)daha fazla olduğu belirlenmiştir. Horlayanlarda ESS görülme sıklığı 23%, horlamayanlarda 15%, horlayanlarda tanıklı apne görülme sıklığı 11%, horlamayanlarda 6% dır. Çalışmamızda ESS’li hastalarda tanıklı apne durumu (44%), tanıklı apnesi olamayanlara oranla anlamlı derecede düşük olarak belirlenmiştir. Bu bulgu ESS ve solunumsal uyku bozukluğu/OSA arasındaki ilişkiyi gösteren literatür bilgisi ile uyuşmaktadır (Barker 2011; Rusu 2011).
Tip 2 diyabetli ve şişman bireylerde OSA tanısı olma ihtimali düşünülmeli, OSA semptomları açısından hastalar değerlendirilmeli, polisomnografi için hastalar yönlendirilmelidir. Bu sayede ilerleyen dönemde tip 2 diyabetli hastalarda OSA ile ilişkili olabilecek komplikasyonlar öngörülebilir.
Kaynaklar
Anothaisintawee, T., Reutrakul, S., Cauter, E. V., & Thakkinstian, A. (2016). Sleep disturbances compared to traditional risk factors for diabetes development: Systematic review and meta-analysis. Sleep
Medicine Reviews, 30, 11-24.
Barker, S. C. (2011). Obstructive sleep apnoea and type 2 diabetes: A wake-upcall. Journal of Diabetes Nursing, 15(10), 372-380.
Culman, M., Serafinceanu, C., Mihai ,A., Sasu, C., Fayssa, E. H., Culman, S., & Guja, C. (2013). Sleep apnea syndrome in diabetic patients. Rom J Leg Med, 21, 47-50
Doumit, J., & Prasad, B. (2016). Sleep Apnea in Type 2 Diabetes.
Spectrum Diabetes Journals, 29(1), 14-19.
Elmasry, A., Janson, C., Lindberg, E., Gıslason, T., Tageldın, M. A., & Boman, G. (2000). The role of habitual snoring and obesity in the development of diabetes: a 10-year follow-up study in a male population. Journal of Internal Medicine, 248, 13±20.
Gupta, S., & Wang, Z. (2016). A Predictors of sleep disorders among patients with type 2 diabetes mellitus. Diabetes & Metabolic
Syndrome: Clinical Research & Reviews, 10, 213–220.
Hayley, A. C., Williams, L. J., Kennedy, G. A., Berk, M., Brennana, S. L., & Pasco, J. A. (2015). Excessive daytime sleepiness and metabolic syndrome: a cross-sectional study. Metabolism Clinical
and Experimental, 64, 244-252.
Kalakattawi, R. M. N., Kalakattawi, A. M. N., Alsuqati, F.A., Alzhrani, S., Alhamyani, A. H., Al-Ghamdi, A. A., Alosaimi, I. M., Abbas, S. I., Al-Shehri, L. A. A., & Alzahrani, A. A. (2017). Risk of Obstructive Sleep Apnea Assessment Among Patients with type 2 diabetes in Taif, Saudi Arabia. J Clin Med Res, 9(12), 1002-1006. Kim, C. E., Shin, S., Lee, H. W., Lim, J., Lee, J. K., & Kang, D. (2017).
Frequency of loud snoring and metabolic syndrome among Korean adults: results from the Health Examinees (HEXA) Study.
International Journal of Environmental Research and Public Health.
14, 1294; doi:10.3390/ijerph14111294.
Lao, X. Q., Thomas, G. N., Jiang, C.Q., Zhang, W. S., Adab, P., Lam, T.H., Cheng, K. K. (2010). Obesity, high-sensitive C-reactive protein andsnoring in older Chinese: The Guangzhou Biobank Cohort Study. Respiratory Medicine, 104, 1750-1756.
Larcher, S., Benhamou, P. Y., Pépin, J. L., & Borel, A. L. (2015). Sleep habits and diabetes. Diabetes & Metabolism, 41, 263–271.
Lee, Y.H., Kweon, S. S., Choi, J.S., Nam, H. S., Park, K. S., Choi, S. W., Oh, S. H., Kim, S. A., & Shin, M. H. A. (2017). Gender-specific association between self-reported snoring and hemoglobin A1c Levels in a General population without type 2 diabetes mellitus.
Yonsei Med J, 58(6), 1152-1159.
Medeiros, C., Bruin, V., Férrer, D., Paiva, T., Montenegro Júnior, R., Forti, A., & Bruin, P. (2013). Excessive daytime sleepiness in type 2 diabetes. Arq Bras Endocrinol Metabol, 57(6), 425-30. Mirghani, H.O., & Elbadawi, A. S. (2016). Depression, anxiety, and
daytime sleepiness among type 2 diabetic patients and their correlation with the diabetes control: A case-control study. Journal
Mok, Y., Tan, C. W., Wong, H. S., How, C. H., Tan, K. L. A, & Hsu, P. H. (2017). Obstructive sleep apnoea and type 2 diabetes mellitus: are they connected? Singapore Med J, 58(4), 179-183.
Parish, JM.,; Adam T, Facchiano L. (2015). Relationship of Metabolic Syndrome and Obstructive Sleep Apnea. J Clin Sleep Med, 3(5), 467-472.
Rich, J., Raviv, A., Raviv, N., Brietzke, S. E. (2011). An epidemiologic study of snoring and all-cause mortality. Otolaryngology–Headand
Neck Surgery, 145(2), 341-346.
Rusu, A., Nıta, C., Bala, C., & Hancu, N. (2011). Prevalence and predictors excessive daytime sleepiness in Romanian obese type 2 diabetic patients. Applied Medical İnformatics, 28(2), 41-46.
Sadeghniiat-Haghighi, K., Mohajeri-Tehrani, M. R., Khajeh-Mehrizi, A., Fathi, F., Saremi-Rasouli, F., Mahsa, G., & Larijani, B. (2015). Obstructive sleep apnea and excessive daytime sleepiness among patients with type 2 diabetes mellitus: a single-center study from Iran. International Journal of Diabetes in Developing
Countries, 35(2), 189–193.
Slater, G., Pengo, M. F., Kosky, C., & Steier, J. (2013). Obesity as an independent predictor of subjective excessive daytime sleepiness.
Respiratory Medicine, 107, 305-309.
Vale, J., Manuel, P., Oliveira, E., Oliveira, A. R., Silva, E., Melo, V., Sousa, M., Alexandre, J., Gil I., Sanchez A., Nascimento E., & Torres A. S. (2015). Obstructive sleep apnea and diabetes mellitus.
Rev Port Pneumol, 21(2), 55---60.
Vasconcelos, J. P., Daniele, T. M. C., de Bruin, P. F. C., e Forti, A. C., & de Bruin, V. M. S. (2016). Daytime sleepiness in patients with type 2 Diabetes Mellitus – a prospective cohort study. International
Archives of Medicine Section: Endocrinology, 9(228), 1-10.
Vashum, K. P., McEvoy, M. A., Hancock, S. J., Stud, M., Islam, M. R., Peel, R., Attia, J. R., & Milton, A. R. (2015). Prevalence of and associations with excessive daytime sleepiness in an Australian older population. Asia-Pacific Journal of Public Health, 27(2, 2275– 2284.
Zhu, H., , Xu, H., Chen, R., Liu, S, Xia, Y., Fu, Y., Li, X., Qian, Y., Zou J., Yi, H., & Guan, J. (2017). Smoking, obstructive sleep apnea syndrome and their combined efects on metabolic parameters: Evidence from a large cross-sectional study. Scientific Reports, 7: 8851 | DOI:10.1038/s41598-017-08930-x
Xiong, X., Zhong, A., Xu, H., & Wang, C. (2016). Association between self-reported habitual snoring and diabetes mellitus: a systemic review and meta-analysis. Journal of Diabetes Research, 2016, 1958981. http://doi.org/10.1155/2016/1958981
Tablolar
Tablo 1. Diyabetik hastalarda osa risk faktörleri sıklığı ve semptomları
OSA risk Faktörleri
Yaş(yıl)a 54.45±11.4 BMI (kg/m2)a 32.40±6 >30BMI (kg/m2) 208(91.2%) Boyun kalınlığı(cm)a (n=228) 39.35±25.5 >40cm a(n=103) 45.3 (45.4%) Sigara içmeb(n=228) Hayır 187(82%) Evet 41(18%) Cinsiyetb(n=228) Kadın 144(63.2%) Erkek 84(36.8%) OSA semptomları Gündüz aşırı uykululuğu(n=176) 4.60±5.0 Yokb 142(80.2%) Varb 34(19.3%) Horlamab(n=228) Yok 105(46.1%) Var 123(53.9%) Tanıklı Apneb (n=163) Yok 147(90.2.5%) Var 7(9.8%) amean ± SE, b n,%.
Tablo 2. OSA risk Faktörleri ve semptomları arasındaki ilişki
OSA risk
faktörleri
ESS(n=176) Horlama(n=228) Tanıklı
apne(n=163)
No Yes No Yes No Yes
Yaş(yıl)a# 87.83 91.28 103.48 123.91 * 81.54 86.22 BMI (kg/m2)a# 85.20 102.29 97.85 126.07 ** 79.6 93.6 Boyun kalınlığı(cm)a# 85.66 100.24 95.01 131.14 ** 80 100.2 Cinsiyetb(n=163 ) ## Erkek 48(75) 16(25) 38(45.2 ) 46(54.8 ) 58(92.1 ) 5(7.9) Kadın 94(83.9 ) 18(16.1 ) 67(46.5 ) 77(53.5 ) 89(89) 11(11) Sigara içme## Hayır 127(81. 9) 28(18.1 ) 85(45.5 ) 102(55. 5) 122(90. 4) 13(9.6) Evet 15(71.4 ) 6(28.6) 20(48.8 ) 21(51.2 ) 25(89.3 ) 3(10.7) a
Mean rank, bn,%. #Man witney U test,##Ki kare test, *p<0.05, ***p<0.001
Tablo 3. OSA semptomları arasındaki ilişki
ESSb(n=176) χ2-Test value
Horlamab(n=228) No Yes Yok 67(84.8) 12(15.2) 1.567 Var 75(77.3) 22(22.7) Tanıklı apne (n=163)* 4.800* Yok 99(80.5) 24(19.5) Var 9(56.3) 7(43.8) Horlamab (n=228) No Yes Tanıklı apne (n=163) 0.879 Yok 44(93.6) 3(6.4) Var 103(88.8) 13(11.2) a n,%. *p<0.05
YAŞLILARDA UYKU YAKINMALARI FARKINDALIK