İstikrarsızlaştırma Operasyonu

General Viaux başta olmak üzere ordu içerisindeki darbecileri tutuklatan Prats ülkede nizamı ve güvenliği sağladıktan sonra Senato’da Allende’nin başkanlığı 24 Ekim 1970’te gerçekleştirilen oturumda onaylanmıştır. Gerçekleştirilen oylamada Allende yüz elli üç senatörden tarafından desteklenirken rakibi Jorge Alessandri ise sadece otuz yedi senatörden destek alabilmiştir. Bu başarısızlık Kissinger’ı Allende’yi iktidardan indirme hedefinden vaz geçirmemiş ve Allende’ye karşı operasyonun ikinci kısmına geçilmiştir. Bu kez hedef Şili’yi ekonomik olarak çökertmek ve başkanlıktan indiremese de Latin Amerika ülkeleri için rol modeli olmasını önlemekti.²⁶³ Aslında ülke ekonomisi gerçekleştirilen operasyon neticesinde çoktan çökmüştü. Allende büyük ekonomik kriz içerisinde ülkeyi yönetmeye başlamıştı. Ülkeyi ekonomik krizden çıkarması mümkündü ama Kissinger, Allende’yi başarısız kılmak için gereken her şeyi yapmaya hazırdı. Dolayısıyla Allende en başından itibaren kaybetmeye mahkumdu.²⁶⁴

Kissinger tarafından yönetilen Şili’nin istikrarsızlaştırılması operasyonu kapsamında ilk olarak finansal darbe adımları yürürlülüğe sokulmuştur. Ülke ekonomisi büyük oranda ABD tarafından sağlanan finansal desteklere bağlı olan Şili’de yatırımları durduran ilk adım Dünya Bankası tarafından atılmıştır. Daha önce onaylanmış olan yirmi milyon dolarlık hayvan ıslah programı kredisi iptal edilmiştir. Ardından Exim Bank ve Agency for International Development (AID) tarafından sağlanması muhtemel kredilerin önüne set çekilmiştir. Eximbank tarafından verilmesi planlanan kredinin durdurulmasıyla

261

Kornbluh, The Pinochet File, s. 50-51.

262

FRUS, Chile 1969, s. 1077-1079.

263

Kissinger tarafından ortaya konulan stratejinin ana hatları için bakınız. FRUS, Chile 1969, 1552-1582

264

Şili’de sanayi sektörü gerekli teknik ve finansal zorunlulukları yerine getiremediği için iflas sürecine girmiştir.²⁶⁵ Bu adımdan sonra kredi derecelendirme şirketleri tekrardan devreye girmiş, ülkenin kredi notu B’den D’ye düşürülmüş ve böylece Şili’nin kredi bulması imkânsız hale gelmiştir. Öyle ki Frei yönetimindeki Şili’ye 1969-1970 yılları arası otuz bir milyon dolar kredi veren Dünya Bankası, Allende yönetimindeki Şili’ye 1971-1973 yılları arasında hiç kredi vermemiştir. Benzer şekilde, 1968-1970 yılları arası AID aracılığıyla yüz on milyon yatırım yapılan Şili’ye 1971-1973 yılları arası sadece üç milyon dolar yatırım yapılmıştı. Ülkenin kalkınmasında önemli bir yere sahip Exim Bank ise Şili’ye 1967-1970 yılları arası iki yüz seksen milyon dolar kredi sağlamışken, 1971-1973 yılları arasında hiç kredi sağlamamıştır.²⁶⁶

Bu arada ABD bir yanda Şili’yi ekonomik olarak çökertirken diğer yandan Şili ordusuna desteğini arttırarak devam ettirmiştir. Bu bağlamda Şili ordusuna eğitim ve diğer askeri yardım programı kapsamında 1970 yılında sağlanan bir milyon dolarlık destek 1971 yılında iki milyon üç yüz bin dolara çıkarılmıştır. 1967-1970 yılları arası Şili’ye toplam altı milyon dolarlık askeri malzeme satışı yapılmışken bu rakam 1970-1973 yılları arası on dokuz milyon dolara yükseltilmiştir.²⁶⁷ ABD’nin Şili ordusuna yönelik bonkör tavrının tek amacı Allende’yi gizli ekonomik ambargo ile yıpratırken Şili ordusunu kendi tarafına çekmekti. İyice köşeye sıkışan Allende’yi daha da zor duruma sokan ABD ve SSCB arasında devam eden yakınlaşma olmuştur. Allende’ye SSCB’nin yardım etmemesinin en büyük nedeni de Kissinger’ın detant odaklı politikası olmuştur.SSCB dahil hiçbir ülkeden yardım alamayan Allende ilk olarak bakır madenlerini kamulaştırmak için adım atmış sonra da borçlar için moratoryum ilan etmeye karar vermiştir. Bu kararını Allende, 9 Kasım 1971’de tüm dünyaya ilan etmiştir. Ülkenin üç milyar dolarlık borcu için moratoryumu göze alan Allende böylece hayatının en önemli hatalarından birini yapmıştır.²⁶⁸ Zira Kissinger’ın sonuna kadar gitmekten vazgeçmeyeceği ortadaydı. Bu haber duyulur duyulmaz, Rusya hariç, Şili’ye daha ucuz para sağlayabilecek tüm ülkelere baskı uygulanmasına karar verilmiş ve kredi görüşmelerini uzatmak ve yavaşlatmak adına Şili yardım masasına en yavaş çalışacak isimler atanmıştır.²⁶⁹

265

FRUS, Chile 1969, s. 1625-1628.

266

Kornbluh, The Pinochet File s. 139-140.

267

Kornbluh, The Pinochet File, s. 140.

268

FRUS, Chile, 1969–1973, s. 2360-2366.

269

Allende ise 12 Kasım 1971’de daha da ileri giderek fiili olarak moratoryum ilan etmiş ve bu kararıyla çökmekte olan ekonomiyi tamamen çökertmiştir. Böylece Allende’ye yönelik muhalefet daha da güçlenmiştir. Bu arada Şili’nin ekonomik ambargo ile yoksullaştırılması süreci tek başına yürütülen bir süreç değildi. Ulusal Güvenlik Kararı Belgesi (NSDM 93) kapsamında, CIA siyasi ve toplumsal fay hatlarını tetikleyecek ve parçalayacak dolayısıyla Allende’ye karşı isyan başlatacak faaliyetlere girişmiştir. Kissinger bu tür operasyonların yürütülmesini özellikle önemsemekteydi. Askeri istihbarat geçmişi sayesinde psikolojik savaşın zafer için önemli olduğunun farkındaydı. Bu sebeple Şili’de CIA operasyonları için yedi milyon dolar bütçe ayrılmasını sağlamıştır.²⁷⁰ Bu bütçe aşağıdaki gibidir:

• Allende’nin koalisyondan oluşan Halkçı Birlik Partisinin parçalanması;

• Şili ordusunda mevcut olan darbe taraftarı askerlerin kollanması ve yenilerinin belirlenmesi;

• Marksist olmayan muhalefet gruplarının desteklenmesi;

• Allende karşıtı medya gruplarının desteklenmesi;

• Avrupa ve Latin Amerika’da yayın yapan büyük medya kuruluşlarının Allende ve Sovyet karşıtı propaganda faaliyetlerinin finanse edilmesi için ayrılmıştır.²⁷¹

Bu çerçevede CIA tarafından yürütülen faaliyetleri Kissinger adeta CIA başkanı gibi izlemekte ve yönlendirmekteydi. 1970-1973 yılları arası Kissinger’ın yakın gözetiminde CIA yaklaşık üç buçuk milyon dolar Allende karşıtı partileri ve organizasyonları desteklemek için kullanmıştır. Yaklaşık iki milyon dolar Şili medyasının en büyük gazetesi olan El Mercurio’ya Allende karşıtı haberler üretmesi için verilmiştir.²⁷² Yaklaşık bir buçuk milyon dolar ise sendikalara, sivil toplum örgütlerine, protesto organizasyonlarına, şiddet olaylarına ve terör saldırılarına harcanmıştır. Tüm bu harcamalar nedeniyle ülke çapında kaos, huzursuzluk, mutsuzluk ortamı yaratıldı. Böyle bir ortamda ilk olarak Allende’nin siyasi olarak mağlup edilmesi hedeflenmiştir. Siyasi mağlubiyet için ilk önce Hristiyan Demokrat Parti’ye ve Milliyetçi Parti’ye kendi

270

Kornbluh, The Pinochet File, s. 144.

271

Kornbluh, The Pinochet File, s. 145.

272

Francisco J. Alvear-Jairo L. Ocando, “When Geopolitics becomes Moral Panic: El Mercurio and the use of International News as Propaganda Against Salvador Allende’s Chile (1970–1973)”, Media

seslerini duyurabilmeleri adına gazete ve radyo alabilmeleri için maddi destek verilmiştir. 1971-1973 yılları arasında, Hristiyan Demokratik Parti en çok mali destek alan parti olmuştur.²⁷³

CIA sadece yasal partileri desteklemek ile kalmamış, faşist bir terör grubu olan Patria y Libertad’a 1970-1973 yılları arası 38.500 dolar mali destek vermiştir. Bu örgüt, Santiago ve çevresinde Allende ve taraftarlarına yönelik terör eylemleri gerçekleştirmiştir. Tüm bunlara ilaveten CIA gizli operasyonlarını gerçekleştirirken ülkenin en büyük gazetesi El Mercurio’dan ciddi destek almıştır. 1960’lı yıllardan beri, CIA ile çalışan bu gazetenin sahibi Agustin Edwards, Allende’ye karşı yürütülen girişimleri desteklemekle kalmamış gazetesini bizzat operasyonun parçası haline getirmiştir. Allende’ye karşı yürütülen kara propagandanın amiral gemisi olan söz konusu gazete, Allende’nin her tür kamulaştırma ve millileştirme girişimini komünizm sevdası olarak resmetmiştir.²⁷⁴

Şili’yi istikrarsızlaştırma ve darbeye hazırlama görevini üstlenen CIA, sadece siyasi partileri, terör örgütlerini ve gazeteleri kullanmamış Şili ordusunda Allende’yi ülke çıkarları için tehdit olarak gören vatansever ve parasever üst düzey askeri yetkilileri de kullanmıştır. Allende’nin görev yaptığı ilk dönemde CIA, ordu içindeki ağını yeniden kurmaya ve büyütmeye odaklanmıştı. Zira bu dönemde Schneider’in öldürülmesiyle sonuçlanan başarısız darbe girişimi nedeniyle ordu içerisinde bir temizlik başlatılmış ve darbe yanlıları ordudan mümkün olduğunca uzaklaştırılmıştı. Dolayısıyla ilk yıl CIA yeni isimleri bulmak ve onları satın almak ile uğraşmıştır. 1971 yılı sonbaharına gelindiğinde CIA, çabalarının karşılığını almış ve darbe karşıtı isimleri yenden belirlemişti. Ordu da yeni darbeci askerlerin ortaya çıkmasında kesinlikle Allende’nin rolü büyüktü. Castro ile yakın ilişki kurması ordu içerisinde tepkiyle karşılanmaktaydı.²⁷⁵ 1972 ilkbaharına gelindiğinde ordu içerisinde askeri darbeye hazır bir grup güçlü bir şekilde ortaya çıkmıştı. 4 Mart 1972’de darbe için hazırlıklar yapan

273

Kornbluh, The Pinochet File, s. 148-150

274

Gazetenin bu dönemde, kötü yönetimden kaynaklanan finansal problemlerini, CIA maddi destekle çözmeye yardımcı olmuştur. Örneğin, Eylül 1971’de bu gazeteye ilk olarak 700.000 dolar para aktarılmış ve sonra da Kissinger bizzat duruma el koyarak bu gazeteye 300.000 dolar daha aktarılmasını sağlamıştır. Bu iki finansal desteğe ek olarak Mart 1973’te ek olarak 950.000 dolar daha bu gazeteye aktarılmıştır. Kornbluh, The Pinochet File, s. 151-155

275

General Alfredo Canales Marquez, darbe planını CIA ile paylaşmıştır ama bu teklif darbe içi uygun ortamın henüz oluşturulmadığı gerekçesiyle kabul edilmemiştir.²⁷⁶