Beklenen Askeri Darbe: Makarios’un Devrilmesi

Ioannidis hem kamuoyu nezdinde hem de Yunan ordusu içinde desteği çok kısa sürede kaybetmişti. Buna rağmen Makarios’a karşı adım atmaya oldukça kararlıydı ve bu adımı atmaya yönlendiren tek güvencesi o dönemde Yunan ordusuna hâkim tüm grupların Makarios’a karşı tavır almış olmasıydı. Makarios’un enosisten vazgeçerek yeni bir devlet kurmaya çalışması ve son olarak da Yunan subaylarını ülkeden göndermeye çalışması Yunan ordusu tarafından hiç hoş karşılanmamıştı. Buna rağmen Makarios kendisine yönelik düşman cepheyi büyümesine yarayan adımlardan vaz geçecek gibi gözükmemekteydi. Son olarak Makarios, 1 Temmuz 1974’te Ulusal Muhafız Alayına yönelik bir karar almış ve bu kararı çerçevesinde adadaki Yunan askeri varlığın %50 civarında azarlatmayı hedeflemişti. Bu kararı kendisine yönelik tepkiyi daha da güçlendirmiş ve dahası Ioannidis’e askeri müdahale için güçlü bir argüman vermişti. Karakter olarak sabırsız ve sinirli biri olan Ioannidis’i provoke ederek fitili ateşlenen darbenin daha erken gerçekleşmesine neden olmuştur.⁶¹⁷

Bu bağlamda Yunanistan’da büyük reaksiyona yol açan Makarios’un son kararına Ioannidis’in cevabı tam on üç gün sonra askeri darbe gerçekleştirerek cevap vermiştir. 15 Temmuz 1974’te Ulusal Muhafızlar ve EOKA-B önceden belirlenen plan dahilinde Lefkoşe’de başarılı bir darbe gerçekleştirilmiştir.⁶¹⁸ İlk gelen haberler Makarios’un darbe sırasında öldürüldüğüne yönelikti. Darbe sonrası Atina büyükelçisi Tasca tarafından mafya babasına benzetilen ve "Türk Yiyici” lakabına sahip Nikos Sampson tarafından vakit kaybetmeden Milli Kurtuluş hükümeti kurulmuştur.⁶¹⁹ Yeni hükümet, Kıbrıs Rumlarının bütünlüğünü sağlamaya yönelik adımlar atacağını ilan etmiştir.⁶²⁰ Ayrıca Kıbrıs’ta nizamın sağlanması için önlemler alınmasına ve iki toplum arasındaki görüşmelerin devamına Kıbrıs’ın liberal dünya düzeninde yer almaya devam edeceğine

617

O’Malley-Craig, The Cyprus Conspiracy, s. 154-155.

618

Askeri darbenin gerçekleşmesinde Kissinger’ın CIA aracılığıyla Ioannidis’e darbe için harekete geçme izni vermesi büyük rol oynamıştır. Andreas Constandinos, The Cyprus Crisis: Examining the

Role of the British and the American Governments During 1974: Calculated Conspiracy or Foreign Policy Failure? (Milton Keynes: 2009), s. 129; Mehmet Ali Birand, 30 Sıcak Gün, (6. Baskı, İstanbul:

Milliyet Yayınları, Ağaoğlu Yayınevi Tesisleri, 1978) s. 25. Zaracostas "The International”, s. 90-91; O’Malley-Craig, The Cyprus Conspiracy, s.155; Assmussen, Cyprus at War, s. 21.

619

Assmussen, Cyprus at War, s.23.

620

Christos Kassimeris, "Greek response to the Cyprus Invasion”, Small Wars & Insurgencies, 19/2, 2008, s. 2

ve Bağlantısızlar Harekâtı üyeliği ile ilgi yeni bir karar almayacağına dair bilgilendirme ile uluslararası kamuoyunun sakinleştirilmesi hedeflenmiştir.⁶²¹

Öte yandan Kıbrıslı Türkler ilk başta olan biteni oldukça sakin bir şekilde karşılamış ancak ilk şaşkınlık geçtikten sonra Denktaş, Kıbrıs’ta güvenliğin sağlanması için BM’yi duruma müdahale etmeye çağırmıştır.⁶²² Türkiye’de ise muhalefet Süleyman Demirel ve Alparslan Türkeş önderliğinde oluşturulan kamuoyu neticesinde Kıbrıs’a müdahale acil bir konu olarak gündeme gelmiştir.⁶²³ Buna karşılık Yunanistan’da ise durum oldukça karışmıştı. Son zamanlarda kontrolden çıksa da Makarios, Yunan toplumu nezdinde büyük güce ve onura sahipti ve O darbe neticesinde Kıbrıs’tan koparılması kabul edilemezdi. Aynı zamanda darbenin başarıyla gerçekleştirilmesi Yunan milliyetçilerinde enosisi gerçekleştirme hayalini yeniden canlandırmıştı. Ecevit’in yeniden afyon üretimini yeniden başlatması ve buna ABD’nin negatif reaksiyon vermesine güvenen Ioannidis hükümeti savaşmadan hem Kıbrıs hem de Ege kıta sahanlığı sorununu çözmeyi amaçlamaktaydı. Dahası Türkiye askeri darbeden sonra daha kendisini toparlayamadığını öngörmekteydi.

Bu arada darbeyi çok yakından izleyen Kissinger, kamuoyuna yaptığı açıklamada darbeye karşı olduğunu ve darbeyi iç mesele olarak gördüğünü dile getirmiştir. Darbeyi ne kınamış ne de seçimle iş başına gelmiş Makarios’un tekrar yönetime getirilmesi için çağrı yapmıştır.⁶²⁴ Bunun yerine darbe günü Özel Aksiyon Çalışma Grubunu acil olarak toplamış ve Türkiye ile Yunanistan’ın savaşmasını önlemesi ve SSCB’nin Kıbrıs’ta müdahale etmesini engellemesi adına yol haritası hazırlanması talimatını vermiştir.⁶²⁵ Diğer yandan Kissinger tarafından ilan edilen ABD’nin pozisyonuna karşılık, SSCB ve Britanya gerçekleştirilen darbeyi kınamış ve acilen harekete geçilmesini önermiştir.⁶²⁶ Özellikle Britanya darbede yer alan 600 civarı Yunan subayın Yunanistan’a geri çağırılmasını da talep etmiştir.

621

Tüm bu süreçte Kissinger^ın sessiz kalmasının en önemli nedenlerinden biri de Watergate Skandalı’nın ABD’de yarattığı siyasi boşluk olmuştu. Kissinger darbeyi engellemek için gerekli kamuoyunu yaratmak yerine sessiz kalmış ve daha sonra da Watergate Skandalı’nı bahane olarak kullanmıştır. James M. Brown, The Cold War in the Eastern Mediterranean: An Interpretive Global

History, (Yüksek Lisans Tezi, University of Arkansas, Aralık 2017), s. 120-122. 622

FRUS, Cyprus 1973-1976, s. 753.

623

Şahin, Kıbrıs Barış Harekâtı, s. 120-121.

624

Zarocostas, The International, 91-92; James W. Spain, "The United States, Turkey and the Poppy,"

The Middle East Journal, (Summer 1975), 295-309. 625

FRUS, Cyprus 1973-1976, 759.

626

CIA, Soviet Statement on Cyprus, General CIA Records, (Document No..: CIA-RDP78S01932A000100070057-9), July 17, 1974.

Bu bağlamda İngiliz Dışişleri Bakanı James Callaghan Kissinger ile iletişime geçerek Yunanistan üzerinde baskı uygulaması hususunu gündeme getirmiştir. Onun hedefi Kıbrıs’ta istenmeyen kukla bir hükümet kurulmasını engellemekti. Kissinger, kendisine bu yönde telkinde bulunan Dışişleri Bakanlığı diplomatlarını dinlemeyerek Yunanistan’ı desteklemeye devam etmiştir. Ona göre Ioannidis’in düşmesinden sonra yerine gelecek iktidarı kontrol etmeden adım atmak felakete yol açabilirdi. Ayrıca müttefik ülke Yunanistan’a karşı olumsuz bir açıklama yapmak kendisini otomatik olarak Yunanistan karşıtı bir konuma sokabilirdi. Bekleyip, gelişmelerin ne yöne evirildiğini gördükten sonra adım atmayı tercih etmiştir.⁶²⁷

Yine darbe günü Kissinger, kamuoyunda tam olarak eleştirmediği ve tavır takınmadığı Ionanidis’e Atina büyükelçisi Tasca aracılığıyla özel bir mesaj göndermiştir. Mesajı okuyan Ioannidis açık bir şekilde aldatıldığını anlamıştı. Zira Kissinger mesajında ona öncelikle Kıbrıs’ta duruma hâkim olmasını öğütlemiştir. Ayrıca ABD’nin Kıbrıs’ta bağımsız ve üniter devlet çözümünü tercih ettiğini Kıbrıs’ta siyasi ve anayasal yapının değiştirilmeden iki toplum arasında görüşmelerin başlatılmasını ve son olarak da Türkiye ile herhangi bir problem yaşamamasını da önermiştir.⁶²⁸ Bu mesajlara oldukça sinirlenen, adeta köpüren ve masasını yumruklaya Ioannidis, Kıbrıs’ı komünizmden kurtardığını iddia etmiş ve attığı adımla Kissinger’ın daha doğrusu ABD’nin kendisine minnettar olması gerektiğini ifade etmiştir. Son olarak bu görüşmede Ioannidis Tasca’ya, Kissinger tarafından çizilen çerçeveye uymayacağını açıkça dile getirmiştir. Gerekirse enosis için tek taraflı adım atacağı mesajını da vermeyi de ihmal etmemiştir.⁶²⁹

Ioannidis’in kontrolden çıkması işleri daha karmaşık hale getirebileceğini gören Kissinger zaman kaybetmeden ilk iş olarak SSCB ile aynı noktada olmadığını teyit etmek olmuştur. Washington Büyükelçisi Dobrynin ile telefon görüşmesi yapan Kissinger, ona BM Güvenlik Konseyi önüne getirilmesi planlanan önerge için birlikte

627

Çünkü o dönemde ABD’nin Akdeniz üsleri ile ilgili sorunları ciddi bir şekilde ABD’nin Akdeniz hakimiyetini tehdit etmekteydi. İtalya ile yaşanan üs sorunu nedeniyle ve doğal olarak Yunanistan’daki Amerikan üsleri ABD için vazgeçilmez bir duruma gelmişti. Ayrıca Portekiz’de meydana gelen gelişmeler Portekiz’de komünist lider Alvaro Cunhal’in SSCB desteği ile ülkede kriz çıkarması Akdeniz’de güçler dengesini hatta ABD’nin mevcudiyetini tehdit edebilecek boyuta ulaşmıştı. Zarocostas, The International, 92.

628

FRUS, Cyprus 1973-1976, 771-772

629

hareket etmeyi ve Kıbrıs’ta statükonun devamı için ortaklaşa adım atmayı önermiştir. Böylelikle SSCB’nin Kıbrıs’a müdahalesi ihtimalini sıfıra indirmiştir.⁶³⁰