İngiltere’de Metropoliten Yönetim: Londra Örneği

İngiltere’de genel yönetim hizmetlerini, yerel otoriteler (local authority) yerine getirir. Bu bağlamda İngiltere’de üniter devletlerde olduğu gibi “idarenin bütünlüğü” ilkesinden bahsedilmez. Genel yönetimin taşra birimleri bulunmadığı için, Fransız Yönetim Modeli’nin tipik taşra birimleri olan il temelinde bir mülki örgütlenme bulunmamaktadır. Buna karşılık yerel otoriteler, kamu hizmetleri alanında geniş görevlere sahiptir (Nalbant, 1997: 52). İngiltere’de yerel düzeyde kurumsallaşma birçok ülkedekine göre çok daha erken olmuştur (Karasu, 2013: 196) ve yerel yönetimler alanında ilk defa 1835 yılında “Municipal Corporation Act” ile düzenleme yapılmıştır. Bu Kanun ile belediyelere tüzel kişilik tanınmıştır. İngiliz yerel yönetimleri üçlü bir

yapı şeklinde örgütlenmiştir. Bunlar ilk kademe yönetimleri (County), ikinci kademe yönetimleri (Metropolitin Boroughts and County Districts) ve üçüncü kademe yönetimleridir (parishes). County, günümüz Anglo Amerikan sisteminde en geniş yerel yönetim çevresidir. County’lerden sonra ikinci yerel yönetim düzeyi Borough’dur (Türkçe’ye mülki idare anlamı vermeden ilçe olarak çevrilebilir). Borough’lardan sonra üçüncü düzey, tüzel kişiliğe sahip olmakla birlikte son derece kısıtlı yetkilere sahip olan ve Türkçe’ye köy veya kasaba olarak aktarabileceğimiz, kökeni kilise çevresine dayanan Parish’tir. Yetki paylaşımında tamamlanmış bir liste vermek mümkün değildir; çünkü parlamento her zaman birtakım yetki ve görevleri, yerel otoriteler verebilir; bir kısmını da geri alabilir. Ancak genel çizgileriyle yetkilerin paylaşımında county ve borought temel alınmıştır (Nalbant, 1997: 52-53).

Tarihi geçmişine bakıldığında Londra Yönetimi; Metropoliyan Board of Works (MBW) 1855-1889, London County Council (LCC) 1889-1965, Greater London Council (GLC) 1965-1986, Joint Boards 1986-2000 ve Greater London Authority (GLA) 2000- gibi adlarla günümüze farklı yönetim yapılanması geçirerek gelmiştir (Toprak Karaman, 2014: 321).

1899’da Londra’ya özel bir kanun çıkarılmış, Londra genelini kapsayan kapsayan ilk belediye (The London County Council) oluşturulmuştur. Bu yapı, 1960’lara kadar varlığını sürdürmüştür. 1963’te çıkarılan kanun ile Londra sınırlarını kapsayan 8 milyon kişinin yaşadığı alanda Londra Anakent Belediyesi (iki kademeli metropoliten yönetimi) kurulmuştur ve kanun 1965’te yürürlüğe girmiştir (Toprak, 1988: 365). Kanun’un içerdiği alan, Kurul önerisinden daha dardır. Muhafazakâr Parti’nin egemen olduğu 9 yer dışarıda bırakılmıştır. Aynı düzenleme ile 28 olan alt belediye sayısı (borough) 32’ye çıkarılmıştır. Bunların nüfusu en az 150 bin, en çok 350 bin dir (Eke, 1982: 44). Genel olarak tüm İngiltere’de metropoliten yönetime 1974 yılında geçilerek 6 metropoliten yönetim daha oluşturulmuştur (Kösecik, 2000: 69). Londra dışında West Midlands, West Yorkshire, Greater Manchester, South Yorkshire, Tyne and Wear ve Merseyside kentlerinde 1974 yılında büyükşehir belediyesi yönetimine geçilmiştir (Alıcı, 2012: 16).

Yerel yönetimlerin örgütlenmesinde Thatcher döneminde önemli değişiklikler yaşanmıştır. 1985’te çıkarılan Yerel Yönetim Kanunu ile birlikte, yüksek maliyetli, halktan kopuk ve etkinliği düşük kuruluşlar olmaları gibi gerekçelerle Londra anakent belediyesi ve diğer altı anakent belediyesi 1 Nisan 1986 tarihinde kaldırılmıştır (Karasu,

2013: 198). Değişikliğin Londra’daki en çarpıcı sonucu, anakent belediyesinin 33 yerel yönetim birimine bölünmesini getirmiştir (Hebbert 1995: 69). Anakent belediyelerinin kaldırılmalarının asıl nedeni İşçi Partili Londra Anakent Yönetimi ile Muhafazakâr Partili merkezi hükümet arasındaki çatışma idi. Liberal ekonomik politikalara öncelik veren Muhafazakâr Parti iktidarı, yerel yönetimlerin toplam harcamalarını kısmaya çalışmış ve bu yönde yerel yönetimlerin gelir ve giderleri üzerinde sıkı bir kontrol, bazı yerel hizmetlerin özelleştirilmesi gibi radikal politikalar uygulamaya başlamıştır (Yamaç, 2014: 7). Metropoliten yönetime ilişkin görevler; alt kademe belediyeleri, ortak kurullar, komiteler ve bakanlıklar arasında paylaştırılmıştır. Yetkilerin 1/3’i alt kademe statüsündeki 32 belediyeye verilmiştir.

1997’de İşçi Partisi iktidarı ile birlikte yerel yönetim örgütlenmesinde yine önemli reform girişimleri başlamıştır. 2000 Yerel Yönetim Kanunu ile ilk düzey yerel yönetim birimi sayısı 443’e çıkarılmıştır. Bu birimlerin 389’u İngiltere’de, 32’si İskoçya’da, 22’si Galler’dedir. 1998 yılında Londra Anakent Belediyesi’nin yeniden kurulmasına yönelik referandumda %72 oranında “evet” oyu çıkması sonrasında Hükümet, bu yönde girişimleri başlatmıştır. 1999 yılında Londra Anakent Belediyesi Kanunu (The Greater London Authority Act) çıkarılmıştır. Bu kanun ile Thatcher tarafından kaldırılan Londra Anakent Belediyesi yeniden kurulmuştur. Yeniden kurulan anakent belediyesinin görev alanları; ulaştırma, ekonomik kalkınma, çevre, planlama, polis, itfaiye ve acil durum, kültür, medya ve spor olarak sayılmaktadır (Karasu, 2013: 199).

Anakent belediyesi yeniden kurulduktan sonra, 1994’te oluşturulan merkezi yönetime bağlı Londra Bölge İdaresi’nin (Government Office for London) bazı yetkileri Londra Anakent Belediyesi’ne devredilmiştir. Londra Anakent Belediyesi’nin İngiliz yerel yönetim sistemi açısından önemi, ilk kez seçimle göreve gelen bir belediye başkanı uygulamasının yerel yönetim sistemine girmiş olmasıdır (Karasu, 2013: 200). Mayıs 2000’de halkın seçtiği ilk belediye başkanlığı seçimleri yapılmış ve Büyük Londra Yönetimi yerel yönetimler listesine eklenmiştir (Toprak Karaman, 2006: 211). Londra Anakent Belediye Meclisi, belediye başkanı haricinde yirmi beş üyeden oluşmaktadır ve üyeler doğrudan halk tarafından seçilmektedir. Londra dışındaki anakent meclisleri altı farklı yerde kurulmuştur; Great Manchester, Merseyside, South Yorkshire, Tyne and Wear, West Midlands ve West Yorkshire. Anakent dışındaki alanların (shire) önemli bir bölümü il belediyeleri (shire counties) ve ilçe belediyeleri

(shire districts) olmak üzere iki kademeli biçimde örgütlendirilmiştir (Karasu, 2013: 200).

İngiltere’de 2011 yılında Yerel Yönetim Kanunu çıkarılmıştır. Kanun, yerel yönetimlerin örgütlenmesinde (kademe-sayı-iç örgütlenme) önemli değişiklikler getirmemektedir. 2011 Yerel Yönetim Kanunu’nun kapsamı ayrı ayrı belirtilmektedir (İngiltere ve Galler için genel hükümlerin tümü, İskoçya ve Kuzey İrlanda açısından ise özel olarak bu bölgelere yönelik hükümler). 2011 Yerel Yönetimler Kanunu ile bölge kalkınma ajansları kaldırılmıştır. Ajansların görevleri Yerel Girişim Ortaklıkları’na (Local Enterprise Partnerships - LEP) devredilmiştir. Diğer bölgelerden farklı olarak Londra’da, Anakent Belediyesi’ne devredilmiştir. 2011 Yerel Yönetimler Kanunu ile birlikte İngiltere’de Londra Anakent Belediye Başkanı’nın doğrudan halk tarafından seçilmesi gibi diğer belediye başkanları da artık doğrudan halk tarafından seçilecektir (Karasu, 2013: 201-203).

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

4. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KURMA VE GENİŞLETME POLİTİKASININ GÜNDEME GELİŞ VE FORMÜLE EDİLİŞ

EVRELERİNİN ANALİZİ

Süreç analizi modelinin birinci evresi oluşturulacak kamu politikasının gündeme geliş evresi ikinci evresi ise formüle ediliş evresidir. Bu bölümde ilk olarak, Türkiye’de büyükşehir belediyesi kurulmasının ve genişlemesinin gündeme geliş evresi anlatılmış, daha sonra Türkiye’de büyükşehir belediyesi kurulmasının ve genişlemesinin gündeme gelişinde rol oynayan kamu politikası aktörleri ve Türkiye’de büyükşehir belediyesi kurulması ihtiyacının gündeme gelişinde rol oynayan etkenler ve gelişmeler analiz edilmiştir. İkinci olarak; 1980-1983 döneminde çıkarılan 2560 ve 2561 sayılı kanunların formüle ediliş evreleri, daha sonra sırasıyla 1983-1992 döneminde çıkarılan 3030 sayılı Kanun’un formüle ediliş evresi, 1993-2003 döneminde Adapazarı Büyükşehir Belediyesi’nin kuruluşunun formüle ediliş evresi, 5019 ve 5026 sayı numaralı veto edilen kanunların formüle ediliş evreleri ve 2004-2014 döneminde çıkarılan 5216, 5390, 5747, 6360 ve 6447 sayı numaralı kanunların formüle ediliş evreleri ayrıntılı bir şekilde analiz edilmiştir.

4.1. Türkiye’de Büyükşehir Belediyesi Kurma ve Genişletme Politikasının