Fransa’da Metropoliten Yönetim: Paris Örneği

Fransa’daki yerel yönetim birimlerinin temel yapısı 1982 yılına gelinceye kadar I. Napolyon dönemindeki merkeziyetçi özelliklerini korumuştur. Buna göre yerel yönetim ünitelerinin tümünde bir meclis, bir yürütme organı bulunmaktadır ve merkezi yönetimin, yerel yönetimler üzerinde etkin bir vesayeti vardır (Kayıkçı, 2003: 3).

1960’lı yıllardan sonra, Fransa’daki bazı reform girişimleriyle eski sistemde bazı değişiklikler olmuştur. 1882’lerden beri yürürlükte olan Fransa’nın Belediye Kanunu büyük ölçüde yürürlükte kalmıştır. Fransa’da bizim merkezi sistemimize benzer biçimde ilçe ve il örgütleri bulunmaktadır. Orada kanton denilen örgütler bir mülki idare birimi değil, daha çok bir seçim bölgesidir. Bu mülki idare bölümlerine, ilçe ve il örgütlerine 1972 yılında, merkezi idare birimi olarak 22 yerde bölge valiliği kurularak bölge valilikleri sistemi eklenmiştir (Tortop, 1996: 38).

Günümüze gelene kadar Fransa’da adem-i merkezileşme sürecinde iki önemli dalga yaşanmıştır. Bunlardan ilki 1982 ve devamında gerçekleşen reformlar, diğeri ise 2003 anayasa değişikliği ve sonrası gerçekleştirilen reformlardır (Şinik, 2009: 249). 1982 yılından sonra yaşanan değişimler ile yerinden yönetim (desantralizasyon) anlayışı anayasal düzende etkili olmuştur. Bu değişimde, valilerin yerel yönetimler üzerindeki vesayetinin kaldırılması temel mihenk taşı olmuştur (Toksöz vd., 2009: 58). Fransız sisteminde 2003 Anayasa değişikliğinden itibaren yerel yönetim terimi yerine ülkesel yönetim terimi kullanılmaktadır (Karahanoğulları, 2013: 91). Böylece, yerel yönetimlerle ilgili kanuni düzenlemelerle, anayasa aynı çizgiye çekilmiştir (Şinik, 2012: 132). Fransız yönetim geleneğinin en önemli unsurlarından birisi olan yerel yönetimlerin mutlak yerel özerklik esaslı bir ilkeyle olmasıdır (West, 2003: 475). Devlet iktidarının ülke coğrafyası üzerindeki örgütlenmesini yerelleştirmeye yönelik yeniden yapılanmalarda “yerelleştirme” ve “yerel yönetim” terimleri yerine özeksizleştirim ve ülkesel yönetim terimleri tercih edilmektedir (Karahanoğulları, 2013: 91).

Fransa’da 2003 yılında yapılan değişikliklerle Anayasanın 1. maddesi ‘Cumhuriyet, yerinden yönetim ilkesine göre örgütlenir’ şeklinde değiştirilerek üniter

devlet ifadesi kaldırılmıştır. Ayrıca yerindenlik (subsidiarite) ve adem-i merkeziyetçi nitelik anayasa hükmü haline getirilmiştir. Üniter devlet ibaresinin kaldırılmasıyla yönetim şekli federalizme dönüştürülmemiş, yerel yönetsel birimlere esneklik kazandırılarak ve küresel ölçekte kabul görebilecek kent yapıları oluşturulmaya çalışılmıştır (Gül ve Batman, 2013: 25). Belediyeler, iller ve bölgeler özeksiz ülkesel örgütlenmenin kollektivitelerinden biridir. 2012 yılı itibariyle Fransa’da; Bölgeler (Region), İl Özel Yönetimleri (Depertement) ve Belediye Yönetimleri (Commune) olmak üzere üç çeşit ülkesel yönetim birimi vardır (Parlak ve Ökmen, 2015: 100-103). Bunların yanı sıra, “denizaşırı topraklar” (Yeni Kaledonya, Fransız Polinezyası, Wallis, Futuna) ve “özel statülü topluluklar” (Mayotte, Saint Pierre-et-Miquelon) olmak üzere iki özel görevli yönetim birimi türü de yer almaktadır (Ünüsan, 1996: 17; Tuzcuoğlu, 2003: 135). Fransa’da belediye sayısı 1950 yılında 38.814 iken 1992 yılında 36.763 olmuştur (Arıkboğa, 2007: 4).

2012 yılı itibariyle Fransa’da 36.786 belediye-komün (AB’deki belediye sayısının yarısı), 101 il, 26 bölge, 5 denizaşırı ülkesel yönetim ve 1 özel statülü ülkesel yönetim (Yeni Kaledonya) bulunmaktadır. Fransız yerel yönetim sisteminde, Türk sistemindeki köy bulunmamaktadır. En küçük yerel yönetim birimi komündür (Karahanoğulları, 2013: 91). Fransa’da, 2003 yılından bu yana hemen tüm metropoliten ya da kentsel alanlar, metropoliten yönetimlerce yönetilmektedir. Üst kademe yönetsel yapılar olan bu metropoliten yönetimler, nüfusu 500.000 ve üzeri kentsel alanda kurulan, belediyeler arası işbirliği örgütlenmeleri niteliğindedir (Gül ve Batman, 2013: 26).

Paris’in anakent yönetiminin, tarihsel gelişimi ve başkent statüsünden dolayı özel bir konumu vardır. 1975 yılına gelinceye kadar Paris’in ayrı bir yönetim şekli vardı. Ne belediye ne de il statüsünde bulunuyordu (Tuzcuoğlu, 2003: 136). 1975 yılına kadar Paris, devletin idari ve siyasi vesayeti altındaydı. 17 Nisan 1800 tarihli Kanun ile seçimle gelen 90 kişilik bir belediye meclisi öngörülmüş, ancak kentin yönetimi, Paris milletvekilleri ile kent bölgelerinin temsilcilerinden oluşan bir konsey tarafından desteklenen bir valiye verilmişti. Bu valinin yanısıra, bir kolluk valisi de bulunmaktaydı. Belediye başkanlığı söz konusu değildir. Yaklaşık yüz elli yılı aşkın bir süre küçük değişikliklerle uygulanan bu sistem, 30 Aralık 1975 tarihli Kanun ile değiştirilmiştir. Paris’e hem bir il hem de belediye kimliği kazandırılmıştır. Kanun, iller ve belediyeler için geçerli olan yerel yönetim düzenlemelerinin Paris’e uygulanmasını; Paris Meclisi’nin kendi içinden bir belediye başkanı seçmesini öngörmektedir. Paris’in

yönetim rejimini farklılaştıran unsur olarak kolluk valisi sistemi varlığını sürdürmektedir (Karahanoğulları, 2013: 98).

Paris, Marsilya, Lyon gibi birçok ilçelere sahip ve milyonun üzerinde nüfusu barındıran anakentlerde yalnız bir belediye başkanının bulunması, halktan çok uzaklaşılmasından dolayı sakıncalı görülmüştür. Bu arayışlar ile anakent sorunlarının çözümü amacıyla, anakent merkezlerindeki ilçelerde birer belediye kurulması öngörülmüştür. 31 Aralık 1982 tarihli Kanun ile Paris, Lyon ve Marsilya gibi anakentlerde, daha sonra da Toulouse ve Nice’de büyük kent yönetimi çerçevesinde iki kademeli bir belediye yapısı kurulmuştur. Paris’te 20, Marsilya'da 16 ve Lyon’da 9 ilçe belediyesi vardır. 20 ilçenin Paris’ten ayrı bir hukuki tüzel kişiliği yoktur. 20 ilçenin her birinde alt kademe belediyesi kurulmuştur. 1982 tarihli Kanun’la Paris’in yönetim biçimini netleştirmeye yönelik önemli düzenlemeler getirmiştir. Bu Kanun ile Paris kenti, “Paris Belediyesi” ve “Paris İli” olarak düzenlenmiştir. Ancak her iki idari birim için de tek bir meclis mevcuttur. Bu meclis hem belediye meclisi hem de il genel meclisi olarak toplanmaktadır. Meclis Başkanı ise Paris Belediye Başkanı’dır (Keleş, 1994a: 26).

Fransa’da bölgesel yönetimler merkezi yönetimden kaynak alır ve diğer metropoliten ve alt kademe belediyelerle beraber 5.000 kilometre karelik metropoliten alanda hizmet üretir. Bölge yönetimleri, özellikle metropoliten Paris Belediyesi ile içerisinde ve aynı alanda; altyapı, toplu taşıma, ekonomik gelişme, konut, kentsel planlama ve dönüşüm gibi alanlarda hizmet üretirler. Paris ve civarındaki hemen her önemli projede bu bölge yönetimlerinin imzası vardır (Gül ve Batman, 2013: 27).