İki Nüshanın Karşılaştırılması

Tevârîh-i Cezîre-i Girid’in daha eski tarihli olan nüshası, 1197 (1783)’te yazılan St. Petersburg (P) nüshasıdır. Topkapı (T) nüshası 1208 (1793) de istinsah

286_{http://yazmalar.gov.tr/eser/tar%C3%AEh-i-cez%C3%AEre-i-girid/94331.}

edilmiştir. Bundan dolayı metinde esas aldığımız nüsha (P) nüshası olmuştur. (P) nüshası 19 satır (T) nüshası ise 21 satır olmasından dolayı sayfa geçişleri birbiriyle aynı değildir. Her iki nüshanın sayfa geçişleri metinde [P5a] [T5a] şeklinde belirtilerek metni iki nüshaya göre takip etme imkânı sunulmuştur.

Nüsha karşılaştırılmasındaki farklılıklar dipnot numarası verilerek sahife altında gösterilmiştir. Harf farklılıkları nüsha karşılaştırılmasında dikkate alınmamıştır. Nüsha karşılaştırılmasında metin için hangi nüshadaki uygun ise o metne alınmış bu farklılık dipnotda belirtilmiştir. Bu farklılıklar sadece kelime farklılığı ise farklı olan kelime “tâbiʻ P:-T.” şeklinde gösterilmiştir. Burada “tâbiʻ” kelimesinin (P) nüshasında olduğunu (T) nüshasında ise olmadığını ve metne bu kelimenin dâhil edildiğini gösterir. Bir başka gösterme şekli ise “ikişer sıçan yolu yürütmek P: ikişer sıçan yürütmek T.” şeklinde cümleden birkaç kelime birden verilerek farklılığın daha iyi görülmesi sağlanmaya çalışılmıştır.

(T) Nüshasında (P) Nüshasına göre daha fazla yazım yanlışlıkları yer almaktadır. Bu yazım yanlışlıkları özellikle harf eksiklikleri, kelime atlamaları ve satır atlamaları şeklindedir. (T) nüshasında, (P) nüshasındaki bazı eksiklikler düzeltilerek tamamlanmıştır.

Harf eksikliklerine birkaç örnek verecek olursak “P” nüshasında “lenger- ndâz”, “getirilten”, “dâü’l-bevâr”, “küffâ” gibi atlanan harfler “T” nüshasında “lenger-endâz”, “getirildikten”, “dârü’l-bevâr”, “küffâr” şeklinde düzeltilerek yazılmıştır288_.

Satır atlamalarına örnek verecek olursak; (P) nüshasında “içinde otuz kadar çantalım dedikleri beyzâdeleri olduğundan mâ ʻadâ donanmayı menhûsunun ulûfesi olmak üzere” şeklindeki ifade (T) nüshasında “içinde otuz kadar ulûfesi olmak üzere” şeklinde yazılmıştır289_{. Yine (P) nüshasında yer alan“hareket edip kalyonlar oltaya} muhtâc oldular. İmdi kalyonlar gayri firâra” ifadesi (T) nüshasında ise “hareket edip

kalyonlar gayri firâra” olarak yazılmıştır290. Bir başka örnekte ise (P) nüshasında “her

âlatlar ve üstâd yarar topcular tertîb ve taʻyîn olundu. Fi’l-cümle levâzımât-ı umur-ı

288 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, T., vr. 4a, 4b, 9b, 10a.} 289 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 118a; T., vr. 109b.} 290 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 117a; T., vr. 108b.}

cengiye” ibaresi (T) nüshasında “her âlatlar umur-ı cengiye” şeklinde yazılmıştır291. Bu konuya son örnek ise (P) nüshasında “düşman kefereleri kahırlarından çatlayıp başlarında olan şapkaların çıkarıp bedenden aşağı hendeğe atarlardı. Birkaç gün mürûrundan sonra haber alındı ki muhârebe-i mezkûrede küffârdan ekall-i mâ-yekûn binden mütecâviz kefereler helâk oldular” şeklinde iken (T) nüshasında “düşman

kefereleri helâk oldular” şeklinde yer almıştır292_.

Nüsha karşılaştırılmasındaki bir diğer farklılık ise kelime eksikliği şeklindedir. Buna örnek verecek olursak; (P) nüshasında “Yalnız üç yüz doksan beş” iken (T) nüshasında “Yalnız yüz doksan beş” şeklindedir293_{. Bir başka örnek de (P)} nüshasında “Ohri Beyi Ahmed Bey bir pîr” şeklinde iken (T) nüshasında “Ohri Beyi

bir pîr” şeklindedir294_{. Diğer örnekde ise, (P) nüshasında “kavm-i zâl ile sabâhtan}

vakt-i zevâle” şeklinde yer alırken (T) nüshasında “kavm-i zâl ile vakt-i zevâle” şeklinde yer almıştır295_{. Son örnekde ise, (P) nüshasında “muvâfakat ile me’mûr kılınıp} zikr olunan” olarak yer almışken (T) nüshasında ise “muvâfakat ile zikr olunan” olarak yer almaktadır296.

Nüsha karşılaştırılmasındaki bir diğer farklılık kelimelerde yapılan değişiklik veya eş anlamlı kelimenin kullanılması şeklindedir. (P) nüshasında “ta‘yîn olundu” şeklinde yazılmışken (T) nüshasında ise “ta‘yîn buyruldu” şeklinde yazılmıştır297_{. (P)} nüshasında yer alan “yelkenleri ile pâre pâre olup altında bulunan” şeklinde iken (T) nüshasında “yelkenleri ile pâre pâre olup elinde bulunan” şeklinde yer almıştır298_{. (P)} nüshasında “hınzırı geri yanından silkip aşağı yıktı” şeklinde yazılmış iken (T) nüshasında “hınzırı geri yanından silkip aşağı aldı” şeklinde yazılmıştır299_{. Kelime} farklılığı ile ilgili son örneğimiz ise (P) nüshasında yer alan “humbara dokunmaz

menzilde” şeklinde iken (T) nüshasında “humbara dokunmaz yerde” şeklindedir300_.

291 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 116b; T., vr. 108a.} 292 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 119a; T, vr. 100b.} 293 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 8a; T., vr. 7a.} 294 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 12a; T., vr. 10b.} 295 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 24b; T., vr. 22b.} 296 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 26b; T., vr. 23b.} 297 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 21b; T., vr. 19b.} 298 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 27a; T., vr. 24b.} 299 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 45a; T., vr. 40a.} 300 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 101a; T., vr. 93a.}

Nüsha karşılaştırmasında dikkatimizi çeken bir diğer farklılık ise rakamsal verilerle ilgilidir. (P) nüshasında “Rumeli koluna yedi lağım” şeklïnde iken (T) nüshasında “Rumeli koluna iki lağım” şeklindedir301_{. (P) nüshasında “Rebîʻü’l-âhirin}

on altısında” şeklinde yazılmışken (T) nüshasında “Rebîʻü’l-âhirin altısında” şeklinde yazılmıştır302_{. Bu konuyla ilgili bir başka örnek (P) nüshasında “lâşelerin}

dahi üç gün” şeklinde iken (T) nüshasında “lâşelerin dahi on gün” şeklindedir303_{. Bu}

konuyla ilgili son örneğimiz ise (P) nüshasında yer alan “iş bu bin seksen senesi” şeklinde yazılmışken (T) nüshasında “iş bu bin yüz seksen senesi” şeklinde yazılmıştır304_.

(T) nüshasında, (P) nüshasındaki yazım yanlışların düzeltilmesine birkaç örnek verecek olursak (P) nüshasında “Eyâletimde düşen mahlûlâtı tevcîh ederim” şeklindeyken (T) nüshasında “Eyâletimde düşen mahlûlâtı ben tevcîh ederim” şeklindedir305_{. (P) nüshasında “kimi mecrûh kimi mecrûh oldu” cümlesi (T)}

nüshasında “kimi mecrûh kimi şehîd oldu” olarak düzeltilmiştir306_.

301 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 53b; T., vr. 50b.} 302 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 60a; T., vr. 53b.} 303 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 95a; T., vr. 87a.} 304 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 119a; T., vr. 110b.} 305 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 63b; T., vr. 56b.} 306 _{Tevârîh-i Cezîre-i Girid, P., vr. 18a; T., vr. 15b.}