İhmal ve İstismardan Korunma Aile Eğitiminin Etkililiğine İlişkin

Araştırmada ailelere sunulan ihmal ve istismardan korunma aile eğitiminin etkililiğine genel olarak bakıldığında eğitim programının özel gereksinimli çocuğu olan ailelerin bilgileri üzerinde etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmaya katılan deney grubu katılımcıları ile kontrol grubu katılımcıları öntestlerde benzer puanlar alırken eğitimden sonra yapılan sontestlerde deney grubunun öntestlere göre test puanlarında artış olduğu fakat kontrol grubunda böyle bir artışın söz konusu olmadığı görülmüştür. Deney grubuna eğitimden bir süre sonra yapılan izleme testleri ile deney grubu sontestleri karşılaştırıldığında eğitim alan deney grubunun izleme testlerinde de eğitimin etkililiğinin korunduğu görülmüştür. Buradan yola çıkarak eğitim programının özel gereksinimli çocuğu olan ailelerin bilgi düzeyleri üzerinde etkili olduğu söylenebilir. İhmal ve istismardan korunma eğitimleri ve etkililikleri ile ilgili farklı disiplinlerde yapılan araştırmalara rastlamak mümkündür. Ateşoğlu (2018), ihmal ve istismar konusunda ilkokul çocuklarının ailelerine yönelik yaptığı deneysel bir çalışmada bir aile eğitim programı geliştirmiştir. Bu araştırmada yapılan aile eğitiminde ihmal, istismar ve istismar türleri ile ilgili aileler bilgilendirilmiş ve yapılan ihmal ve istismar eğitimin ilkokul

119

çocuklarının ebeveynlerinde etkili olduğu, bilgi düzeyinde artış olduğu bulunmuştur. Ailelerin bilgi düzeyinde artış olması yaptığımız mevcut araştırma bulgularını destekler niteliktedir. Bunun yanında bu araştırma ihmal ve istismar eğitiminde istismarın türlerini de ele alması yönü ile mevcut araştırma ile benzerlik göstermektedir.

Ailelere yönelik yapılacak ihmal ve istismar eğitimleri ile ailelerin bu konudaki bilgi düzeyleri yükseltilebilir ve ailelerin çocuklarının en yakınları olarak ihmal ve istismar konusunda önleyici mekanizmalardan biri olması sağlanabilir. Bu araştırma bulgularına bakıldığında eğitime katılan ailelerin ihmal, istismar ve istismar türlerinde minimum ve maksimum puanlarında artış olduğu görülmüştür. Eğitime katılmayan kontrol grubunda bu puanlarda artış görülmemesi eğitimin, ailelerin ihmal, istismar ve istismar türleri bilgileri üzerinde olumlu etkileri olduğunu göstermektedir. Mevcut araştırma ile benzer şekilde özel gereksinimli çocukların ebeveynleri ile yürütülen bir eğitim programında Küçük (2012), cinsel istismar konusunu ele almıştır. Bu araştırmada cinsel istismar konusu üzerinden yapılan eğitimin ailelerin bilgilerini arttırdığı görülmüştür. Ailelere yönelik yapılacak eğitimler ile ailelerin istismar türlerinden biri olan cinsel istismar ile ilgili bilgilerinin arttırılabileceği sonucu mevcut araştırma sonuçları ile benzerlik göstermektedir. Bunun yanında bu araştırma ailelere yönelik istismar türlerinden sadece cinsel istismar konusunu ele alması yönü ile yaptığımız araştırma ile farklılaşmaktadır. Buradan yola çıkarak ailelere yönelik verilecek eğitimler istismar türlerini ister tek tek ele alsın ister bütün halinde ele alsın yapılacak eğitimin ailelerin bilgi düzeyleri üzerinde olumlu etkileri olacağı söylenebilir.

Bu araştırmanın çalışma grubu özel gereksinimli çocuğu olan ailelerdir. Özel gereksinimli çocukların ihmal ve istismar konusunda daha fazla risk altında olduğu bilinen bir gerçektir. Özel gereksinimli çocuklar daha fazla risk altında olmalarına rağmen ne yazık ki özel gereksinimli çocuklara yönelik ihmal ve istismarı önleme çalışmaları oldukça sınırlıdır. Bu araştırmada bu sınırlılık dikkate alınarak özel gereksinimli çocukların ailelerine yönelik bir aile eğitim programı uygulanmış ve uygulanan eğitim programı ile ailelerin bilgi düzeylerinde artış olduğu ve eğitim sonrası görüşme sorularında da ailelerin eğitimi etkili ve gerekli buldukları görülmüştür. Yurt dışında Clatos ve Asare (2016)’nin çeşitli engel tanısına sahip özel gereksinimli çocuğu olan aileler ile yürütmüş olduğu çalışmada cinsel istismar ile ilgili bir eğitim yürütülmüştür. Bu çalışmada yaptığımız araştırma ile benzer şekilde her konu ayrı ayrı powerpoint

120

sunumları ile sunulmuş ve eğitim sonunda ailelerin eğitim öncesine göre bilgilerinin arttığı sonucu elde edilmiştir. Bu çalışmada kullanılan sunum şekli ile araştırmacının eğitimde kullandığı sunum şekli benzerlik göstermektedir. Bununla birlikte bahsi geçen çalışmada cinsellik eğitimi üzerinden istismardan koruma eğitimi verilmiş olması yaptığımız araştırma ile farklılaşmaktadır. Yaptığımız araştırmada istismar türlerinden; fiziksel istismar, duygusal istismar, cinsel istismar konuları ayrı ayrı ele alınmış ve bu istimar türlerinin etkileri, göstergeleri ve korunma yolları konularına yer verilmiştir. Yaptığımız araştırma ile çalışma grubu bakımından benzerlik gösteren bu çalışma da özel gereksinimli çocukların ailelerine yönelik yapılacak eğitimlerin etkili olduğuna değinilmiştir. Özel gereksinimli çocuklar vakitlerinin çoğunu aileleriyle geçirmektedirler. Bu nedenle özel gereksinimli çocuklar ile ilgili ihmal ve istismar konusunda yapılacak önleme çalışmalarına ailelerin de dahil edilmesi oldukça önemlidir.

Yaptığımız araştırmada eğitime katılan deney grubuna eğitimden bir süre sonra araştırmada öntest-sontest olarak kullanılan veri toplama araçları tekrar uygulanmış ve eğitimin etkililiğinde değişim olup olmadığına bakılmıştır. İzleme testlerinde ailelerin sontestlere göre test puanlarında ya değişim gözlenmemiş ya da puanlarda artış görülmüştür. Aileler üzerinde eğitimin etkililiğini koruduğu hatta ailelerin eğitimden sonra bu konu ile ilgili genel bilgiler boyutunda yeni bilgiler öğrendiği söylenebilir. Literatürde ihmal ve istismar ile ilgili yapılan çalışmalarda bilgilendirmenin veya eğitim programının kalıcılığına ve izleme verisi toplanmasına dair veriler oldukça sınırlıdır. Yurt dışında yapılan bir araştırmada Leventhal (2001), ev ziyaretleri ile yürüttüğü ihmal ve istismar eğitiminde ailelere eğitimden bir süre sonra izleme testi uygulamış ve eğitimin etkililiğini koruduğunu belirtmiştir. Ülkemizde ise Kanak (2015), okulöncesinde duygusal istismar ile ilgili yaptığı bir eğitim programında eğitimden dört hafta sonra tekrar veri toplama araçlarını uygulamış ve eğitimin etkililiğini koruduğu sonucuna ulaşmıştır. Belirtilen çalışmalarda ortaya çıkan sonuçlardan yola çıkarak, ailelere yönelik yapılan aile eğitimlerinin etkililiğini araştırmadan sonrada koruduğu söylenebilir. Uygulanan programlarda çocuk ihmal ve istismarı ile ilgili doğrudan çocukla zaman geçiren kişilerin hedef alınmasının eğitim programlarında hedeflenen bilgi artışının olmasında ve bilgi artışının korunmasında etkili olduğu söylenebilir.

Bu araştırmada eğitimden üç hafta sonra uygulanan izleme testlerinde ihmal ve istismar ile ilgili bazı boyutlarda ailelerin test puanlarında artış olduğu görülmüştür.

121

Araştırmacı eğitimden sonra ailelerden araştırmada kendilerine verilen aile eğitim kitapçığını okumalarını ve eğitim içeriğini tekrar etmelerini istemiştir. Ailelerin bu kitapçığı okumalarının eğitim ile ilgili tekrar yapmalarını sağlamış olmasından dolayı izleme testlerinde sontestlere göre ailelerin bilgi düzeyinde bir artışa neden olabileceği düşünülmektedir. Yapılan bir araştırmada Adalı (2007), 10-12 yaş grubu çocukların ailelerine yönelik yürüttüğü bir aile eğitimi çalışmasında istismar ve istismar türleri konularında aileler bilgi broşürleri ile bilgilendirilmiştir. Bu çalışmada ailelere bilgi kaynağı sağlamak için bilgi broşürleri hazırlanmıştır. Ailelere yönelik bilgi kaynağı olabilecek bilgi kitapçıkları ve bilgi broşürleri ile ailelerin bilgi düzeyinin arttığı görülmüştür. Yapılan araştırmada da buna benzer olarak aile eğitim kitapçığı bilgi kaynağı olarak sunulmuştur. Diğer yandan ailelerin eğitim sürecinde ihmal ve istismar ile ilgili oluşan farkındalıktan dolayı kendilerinin de bu konuda farklı kaynaklardan bilgi edinmeye ve araştırmaya devam etmiş olabileceği düşünülmektedir.

Günümüze kadar yapılmış ihmal ve istismar konusunda yapılan çalışmaların çoğunun tanımlayıcı türde olması nedeniyle “kanıt düzeyi yüksek olan randomize kontrollü” araştırmalara gereksinim vardır. Çocuk istismarını önlemede ve müdahale programlarının geliştirilmesinde multidisipliner eğitim programları geliştirilmeli ve etkililiği deneysel araştırmalarla değerlendirilmelidir (Bakır ve Kapucu, 2017). Yukarıda sözü edilen çalışmalarda farklı yöntemler ve farklı aile özellikleri olsa da hepsinin ortak özelliği eğitim sonunda ailelerin ihmal ve istismar ile ilgili daha bilgili ve duyarlı oldukları gerçeğidir. Yapılan araştırma ile literatür bu konuda desteklenmiş ve aile eğitimlerinin ihmal ve istismar ile ilgili etkili ve gerekli olduğu konusuna dikkat çekilmiştir.

5.1.2 İhmal ve İstismardan Korunma Aile Eğitiminin Uygulanma Sürecine İlişkin