İşletme Faaliyeti

İşletme faaliyeti, maden sahasında madenin işlenmesine yönelik tesis, araç ve ekipmanlar ile bu faaliyetin fiilen yapılması anlamına gelmektedir. Bir faaliyetin maden işletme faaliyeti kabul edilebilmesi için bizatihi koordinatları belirlenmiş ve maden işletme izni alınmış sahada yapılması gereklidir. Aksi takdirde maden sahasında bulunmayan bir tesisin maden işletme faaliyeti olarak kabulüne imkân bulunmamaktadır³³⁹.

İşletme faaliyeti, madenin çıkarılması, üretilmesi ve istihracına ilişkin ticari faaliyetleri ifade etmektedir. Dolayısıyla işletme faaliyeti, bir iktisadi işletme olarak kabul edilir. Ruhsat sahibi, her yıl nisan ayı sonuna kadar bir önceki yıl içinde gerçekleştirdiği işletme faaliyeti ile ilgili teknik belgeleri, satış bilgi formunu, faaliyet bilgi formunu ve işletme sahasında arama yapmış ise arama ile ilgili bilgileri yetkili

337 3213 sayılı Kanun 7/2.

338 3213 sayılı Kanun 7/8.

339 “Davalı belediyenin sınırları ve mücavir alanı dışında bulunan maden ocaklarından çıkartılan magnesit madeninin sinter ürününe dönüştürülmesine bir başka deyişle madenin işletilmesine değil madenin işlenmesine yönelik faaliyet gösteren ve maden sahasında bulunmayan fabrikanın, maden işletme yeri olarak kabul edilip davalı belediye sınırları içerisinde bulunması nedeniyle yükümlü şirketten belediye payı istenilmesinde yasal isabet görülmediğinden davanın kısmen kabulü yolunda verilen kararda hukuka uygunluk bulunmamaktadır.” Danıştay 9. Daire, E. 2005/404, K. 2006/230, T.

09.02.2006.

154 idareye vermekle yükümlüdür. Yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde teminat irat kaydedilir.

Yükümlülük yerine getirilinceye kadar faaliyetler durdurulur. Maden mühendisi istihdamı veya nezareti gerçekleşmeden üretim yapılması halinde ruhsat teminatı irat kaydedilerek faaliyet durdurulur. Maden mühendisi istihdamı/nezareti sağlanması ve teminatın yenilenmesi ile faaliyete izin verilir. Yetkili kurumlara sunulan her türlü belgedeki gerçek dışı ve yanıltıcı beyanların tespit edilmesi halinde ilgili kişiye uyarı yapılır ve düzeltme istenir. Bu davranışın devam etmesi halinde teminat iradı söz konusudur³⁴⁰.

Gerçek dışı ve yanıltıcı beyanların üç yıl içinde üç kez ihlâl edilmesi halinde teminat irat kaydedilerek ruhsat iptal edilir. Sevk fişi olmadan madenin sevk edilmesi halinde, sevk edilen madene el konulur ve söz konusu madenin ocak başı satış bedelinin beş katı tutarında idari para cezası verilir. Yapılan üretim ve sevkiyatın doğru bildirilmemesi ve devlet hakkı hesabının bilerek yanlış hesaplanması halinde bildirilmeyen miktar için hesaplanacak devlet hakkının on katı tutarında idari para cezası verilir. Ruhsat olmadan ya da başkasına ait ruhsat sahasında üretim gerçekleştirilmesi halinde üretilen madene el konulur³⁴¹.

El konulma imkânı ortadan kalkmış olan tüm madenin ocak başı satış bedelinin üç katı tutarında idari para cezası uygulanır. Ruhsat alanında ruhsata konu olmayan madenin üretimi yapıldığının tespit edilmesi halinde faaliyetler durdurulur ve üretilen madene el konur ve ocak başı satış bedelinin iki katı tutarında idari para cezası uygulanır. Ruhsat sahibi sahasında gerekli emniyet tedbirlerini alarak sahanın son durumunu gösteren imalât haritası ve maden jeoloji haritasını Genel Müdürlüğe vererek terk talebinde bulunabilmektedir³⁴².

Ruhsat sahibinin mali yükümlülükleri ise şunlardır: Ruhsatların düzenlenmesinde harç ve teminatın yatırılması gerekmektedir. Ruhsat teminatı, ruhsat aşamasına (arama ve işletme), ruhsat süresine bağlı olarak değişmektedir. Arama

340 3213 sayılı Kanun m. 29/3.

341 3213 sayılı Kanun m. 12/3.

342 3213 sayılı Kanun m. 32/1.

155 dönemi üretim izni ve üretim için işletme izni talep edildiğinde çevre ile uyum teminatı alınır. Bu teminat ruhsat süresince her yıl yatırılır.

Teminatın süresi içinde yatırılmaması halinde ruhsat teminatı irat kaydedilir.

Ruhsat sahibi, her yıl yaptığı üretim miktarı üzerinden devlet hakkı ödemekle yükümlüdür. Devlet hakkı; ocaktan çıkarılan madenin ocak başındaki fiyatından alınır.

Tüvanan cevherin herhangi bir zenginleştirme işlemine tabi tutulduktan sonra satış fiyatı oluşması halinde, ocak başı satış fiyatı, madenin ocakta üretiminden ilk satışının yapıldığı aşamaya kadar oluşan nakliye, zenginleştirme ve varsa farklı işleme ait kullanılan tesis ve donanımın yıpranma payı dâhil giderler çıkarılarak oluşan fiyattır.

Devlet hakkının zamanında tahakkuk ettirilip, ödenmemesi halinde gecikme zammı uygulanmaktadır³⁴³.

Madenlerin devlet hakkı ödeme paylarına ilişkin kanun kapsamında devlet hakkının ödenmesinde şu istisnalar uygulanmaktadır: Yatırımcı ürettiği madeni yurt içindeki kendi tesisinde işleyerek uç ürün haline getirilmesi durumunda devlet hakkının %50’si alınmamaktadır. Altın, gümüş, platin gibi madenler hariç olmak üzere, yeraltı faaliyetlerinin gerçekleştirildiği projelerde devlet hakkının %50‟si alınmamaktadır. Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerlerde yapılacak madencilik faaliyetlerinden Devlet hakkı % 30 fazlasıyla alınır.

Devlet hakkı oranlarında, madenin cinsi, üretildiği bölge ve benzeri kıstaslar gözetilerek Bakanlar Kurulunca en fazla % 25 oranında indirim yapılabilir³⁴⁴.

3213 sayılı Maden Kanunu’nda devlet hakkı oranları şu şekildedir:

I I (a) %4 - I (b) %4 -

II II (a) %4 - II (b) %4 II (c) %4

III %1 - diğer %5

IV %8 %2

V %4 -³⁴⁵

Devlet hakkı dağılımı ise şu şekildedir:

343 3213 sayılı Kanun m. 14/son.

344 3213 sayılı Kanun m. 14/14.

345 3213 sayılı Kanun m. 14/4.

156 Devlet Hakkının Dağılımı Oran (% )

İl Özel İdare Payı 25

İlçe veya İlçelerin Köylere Hizmet Götürme Birlikleri Hesabına 25

Hazine Payı 50³⁴⁶

İşletme faaliyeti ile artık ruhsat sahibi, madenin işletilmesine hukuken ve fiilen başlamış olup maden, ticari faaliyete konu edilmeye başlanmıştır. Maden, ocak ya da galeriden çıkarılarak ocak başı satış fiyatı üzerinden devlet hakkı tahakkuk ettirilmekte, sonrasında prosese tabi tutularak sevk irsaliyesine bağlanmak suretiyle alıcıya teslim edilmektedir.

İşletme faaliyeti döneminde de devlet, gözetim ve denetim görevini yerine getirmektedir. Bu dönemde de ruhsat sahibi ya da rödövansçı serbetçe tasarruf yetkisine sahip bulunmamakta, belirli dönemler halinde idarenin gözetim ve denetim yetkisini kabul etmek zorundadır. Bu durum, madenlerin devletin hüküm ve tasarrufuna bağlı olduğu Anayasa hükmünün³⁴⁷ doğal sonucudur.

İşletme faaliyeti döneminde, maden işleticisinin bir takım yükümlülükleri bulunmaktadır. Bu yükümlülükler daimi nezaretçi³⁴⁸ bulundurma yükümlülüğü şeklindedir. Daimi nezaretçi, ruhsat sahasındaki faaliyetleri düzenli bir şekilde denetleyip tespit ve önerilerini “daimi nezaretçi defteri” ne kaydetmek zorundadır.

Bunun yerine getirilmemesi halinde daimi nezaretçi uyarılacaktır. İkinci defa yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde “yapacakları beyanlar bir yıl süreyle geçersiz sayılır” hükmü uygulanacak, fiilin tekrarı halinde ise hak mahrumiyeti uygulamasına devam edilecektir³⁴⁹.

346 3213 sayılı Kanun m. 14/13.

347 AY m. 168.

348 Daimi nezaretçi 3213 sayılı Kanunun 3 üncü maddesine göre, işletme daimi olarak istihdam edilen maden mühendisini ifade etmektedir.

349 3213 sayılı Kanun m. 10/6.

157 VIII. Rödövans Sözleşmesi