Elektrik Piyasası’nda bir izne dayalı olarak ticari faaliyette bulunmak lisansla mümkündür. Lisans, izin belgesi, ruhsat, lisanslama, idari izin vb. anlamlarda kullanılmaktadır127. Elektrik piyasası lisansları, enerji sektörünün yapılandırılması,
127 Sibel CENGİZ, “Türkiye’nin Elektrik Enerjisi Piyasasında Yeniden Yapılanma”, Yönetim Bilimleri Dergisi, (4:1) 2006, s. 138; Kazım AYDIN, Türkiye Elektrik Piyasasında Fiyat Değişimlerinin Analizi, Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, Şubat 2010, s. 62; B. Fatih
62 yeni kurulan şirketlerin enerji sektörüne girebilmesi ve böylece rekabetçi piyasa oluşturulması amacıyla oluşturulmuştur128.
Elektrik kamu hizmeti, elektrik piyasasındaki serbestleşmeden sonra artık tekel niteliğindeki kamu hizmetlerinden ayrılmış olup özel hukuku kişileri tarafından gerçekleştirilebilecek faaliyetler arasına dâhil edilmiştir. Bununla birlikte, elektrik kamu hizmetinin asıl düzenleyicisi devlet olup, özel hukuk kişilerince yürütülen bu hizmetlerin gözetiminden ve denetlenmesinden de hizmetin asıl sahibi olan devlet sorumludur. Diğer taraftan, elektrik piyasası faaliyetlerinin kamu hizmeti niteliğinden uzaklaşarak bir piyasa faaliyeti haline evrilmesi de 6446 sayılı Kanunla hukuki bir temele oturmuştur129.
14/3/2013 tarihli ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun Tanımlar ve Kısaltmalar kenar başlıklı 3. maddesinin birinci fıkrasının (t) bendinde lisans “Tüzel kişilere piyasada faaliyet gösterebilmeleri için bu Kanun uyarınca verilen izni,”
şeklinde tanımlanmıştır. Lisans, 6446 sayılı Kanun uyarınca verilen özel ve ayrıksı bir izindir. Bu izin, diğer Kanunlar uyarınca alınması gereken idari izinler gibi olup, idarenin tek taraflı bir işlemine dayalı olarak verilen ve verildiği anda hukuksal sonuçlarını doğurmaya başlayan bir izindir. 6446 sayılı Kanun’un 4.maddesi lisans alınması gereken faaliyetleri130 saymıştır.
Bu maddede sayılan faaliyetler için lisans alınması zorunludur. Kanun’un 4.maddesinin ikinci fıkrasına göre bu piyasa faaliyette bulunmanın temel koşulu özel hukuk hükümlerine tabi tüzel kişi olmaktır. Kanun’un 5.maddesinde lisans esasları düzenlenmiştir. Buna göre, lisans süresi azami 49 yıldır. Lisans almak ve tadil etmek için EPDK’ya lisans bedeli ödemek zorunludur. Tüzel kişiler lisans almak yanında diğer kanunlar uyarınca yapılması gereken yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadır. Lisans esaslarına aykırı hareket etmenin sonucu, ihlalin niteliğine göre
DOĞAN, “Teiaş’ın Uyguladığı Cezai Şartların Hukuka Uygunluğu”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:4, Sayı:1, Yıl, 2013, s.62.
128 Sibel CENGİZ, “Türkiye’nin Elektrik Enerjisi Piyasasında Yeniden Yapılanma”, Yönetim Bilimleri Dergisi (4:1) 2006 Journal of Administrative Sciences, 125.
129 Yakup GÖNEN, “Elektrik Piyasası Faaliyetlerinin Kamu Hizmeti Niteliğine İlişkin Bir Değerlendirme”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 2, s. 360.
130 Üretim, iletim, dağıtım, toptan satış, perakende satış, piyasa işletim, ithalat, ihracat faaliyeti.
63 idari yaptırımdır. Elektrik piyasasında önlisans ve lisanslandırmaya ilişkin usul ve esaslar ise 2/11/2013 tarihli ve 28809 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği’nde belirlenmiştir.
Elektrik piyasası lisansları, kamu hizmeti görülüş usullerinden birisidir. Burada da hizmetin asıl sahibi idare olup, lisans sahibi hizmeti fiilen yerine getirmek zorunda olan kişidir. 6446 sayılı Kanun öncesi ve sonrasında da özel kişiler ya da bazı kit’ler idareden lisans almak suretiyle elektrik piyasası faaliyetlerini yerine getirebilmekteydiler. Elektrik piyasası lisansları EPDK tarafından verilmekte olup, başvurucunun gerekli bilgi ve belgeleri sunması ve lisansın mevzuata uygun olması durumunda idarenin lisans vermesi bağlı yetki durumunu ifade eder.
V. BAZI ÜLKELERDE MADEN RUHSATI VE SİCİLİNİN DURUMU
Madencilik faaliyeti, bir ülke ekonomisinin en önemli unsurlarından birisidir.
Büyük maden rezervlerine sahip olan ülkeler, bu ekonomik rezervi ülke ekonomisine kazandırmak, büyük sermaye gerektiren maden ameliye ya da çıkarma faaliyeti için yabancı yatırımcıyı ülkeye çekmek, yabancı yatırımcı için cazip bir ortam oluşturmak gibi hususlar için madencilik mevzuatlarını güncellemişlerdir131.
Özellikle Amerika Birleşik Devletleri, Almanya ve Avustralya gibi büyük maden rezervlerine sahip olan ülkeler, madencilik faaliyetlerine yüzyıllar öncesinden başlamışlar ve bu faaliyetleri ülke ekonomisine ve hatta uluslararası ticarete konu etmişlerdir. Yine Avrupa Birliğinin maden stratejisi, hammadde inisiyatifi adı altında 2011 yılında kod olarak yayımlanmıştır. Bu kod, üçüncü ülkelerdeki hammaddelere
131Maden haklarının güvenliğinin sağlandığı (ruhsat güvencesi) en önemli ülkelerden birinin Peru’da kurulduğu ileri sürülmektedir. Bkz. Mustafa TOPALOĞLU, “Madencilikle İlgili Yasal Düzenlemelerdeki Küresel Eğilimler ve Türkiye Uygulaması”, Scientific Mining Journal, 2018, 57 (Special Issue), s. 145. Şili gibi bazı ülkeler, ruhsat verme işlemlerindeki değerlendirme süresi yargısal izin sürecine dönüştürülmüştür. Bkz. TOPALOĞLU, a.g.m, s. 146. Kazakistan ve Endonezya, yabancı sermaye piyasalarında yabancılaşmayı önlemek için işletme ruhsatları ihale yöntemi ile verilmektedir.
Çin Anayasası’na göre, devletin hüküm ve tasarrufu atlında olan madenlerin kontrolü Hükümete aittir.
Madenlerin aranması ve işletilmesinde hükümet yetkili ise de, özellikle son dönemlerde yabancı sermaye ortak yatırım teşebbüsleri aracılığı ile yabancı yatırımcılara da madencilik faaliyeti izni verilmektedir. TOPALOĞLU, a.g.m, s. 148; John P. Williams, “Global Trends and Tribulations in Mining Regulation”, Journal of Energy & Natural Resources Law, Vol.30, No.4, 2012, s. 392; Kendra E. DUPUY, “Community Development Requirements in Mining Laws”, The Extractive Industries and Society 1 (2014), s. 200.
64 erişim için fırsat eşitliği, Avrupa Birliği’nde hammadde arzının sürdürülebilirliği, kaynak verimliliği ve geri dönüşüm konularındadır. AB ülkelerinde, en önemli maden kanunu reformu Finlandiya Maden Kanunudur. Bu kanun, devlet hakkı öngörmemekte olup, devlete madencilik firmalarında azınlık hissesine sahip olma hakkı tanımaktadır132.
Aşağıda maden rezervi ve madencilik faaliyeti büyük ve önemli bazı ülkelerdeki maden ruhsatı ve sicili ile ilgili bazı hususlara değinilecektir.