Arama Dönemleri, İşletme İzni ve İşletme Faaliyeti

Maden hukukuna göre, maden ruhsatı alındıktan sonra arama faaliyetlerine başlanılması gereklidir. Bu faaliyetler belirli dönemlere ayrılmışlardır³¹⁶. Maden Yönetmeliği’nin 15.maddesinin birinci fıkrası uyarınca, II(b), III. ve. IV. Grup madenler için arama faaliyetleri, arama ruhsatı alınarak yapılır. Maden hukukunda, arama ruhsatları faaliyet dönemleri itibariyle sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma yine aynı Yönetmeliğin 16.maddesinin birinci fıkrasına göre: ön arama, genel arama, detay arama ve fizibilite dönemlerinden oluşmaktadır.

Kanun’da ve Yönetmelikte yapılan bu ayırım, kural olarak madenlerin devletin hüküm ve tasarrufu altında olmasına bağlanan sonuçlardır. Kanun koyucu, esasında mülkiyeti dolayısıyla tasarruf yetki ve kudreti devlete ait olan bu yeraltı

314 Murat DOĞAN, “Teslime Bağlı Olmayan Sicilli Motorlu Taşıt Rehni”, EÜHFD, C. XII, S. 3-4 (2008), s. 182.

315 GÖĞER, s. 135.

316 Hakan AKÇIN, “Türk Maden Hukuku Mevzuatındaki Son Gelişmeler ve Madenlerde Ölçme ve Planlamaya Olan Etkilerinin İncelenmesi”, 8.Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu, 19-21 Ekim 2016, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, s. 4.

140 kaynaklarının arama döneminden işletme dönemine kadar hemen her aşamasında hüküm ve koşullarını kendisinin belirlediği dönemlere ayırmak suretiyle izlemekte ve her dönemin sonuçlarına göre bir sonraki arama dönemine hak sahipliğinin geçip geçmeyeceğine izin vermektedir.

Öyle ki, her bir arama dönemi için, ruhsat sahipleri, bir faaliyet raporu³¹⁷ hazırlayarak Yönetmeliğin 16.maddesinin ikinci fıkrasına göre, Genel Müdürlüğe bildirmek zorundadır. Bir arama döneminden diğerine geçiş, önceki dönemin bittiği ertesi günden itibaren başlamaktadır. Detay arama dönemi içinde fizibilite dönemi talebi bulunması halinde, Genel Müdürlük tarafından uygun bulunan arama ruhsatları, Maden Yönetmeliği’nin 16.maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca, bu dönemin bittiği günün ertesi gününden itibaren fizibilite dönemine hak sağlamaktadır.

Arama dönemlerindeki yükümlülüklerin süresinden önce tamamlanması halinde ise dönem sonunu beklenmeden bir sonraki döneme geçme hakkı da verilebilmektedir. Yine, II. Grup (b) bendi, III. ve V. Grup madenlerde genel arama dönemi, IV. Grup madenlerde detay arama dönemi, IV. Grup (b), (c) ve (ç) bendi madenlerde talep olması ve Genel Müdürlüğün uygun görmesi halinde fizibilite dönemine ilişkin yükümlülükler yerine getirilmeksizin işletme projesi verilemeyeceği ve işletme dönemine geçilemeyeceği Maden Yönetmeliği’nin 16.maddesinin dördüncü fıkrasında hüküm altına alınmıştır.

Bununla birlikte, işletme projesi verildiği tarihe kadar arama döneminde yapılan harcamaları içeren listenin ekinde; fatura, gider pusulası, maaş ödemesi ve diğer harcamalara ilişkin belgelerin ayrı ayrı verilmesi, gerek duyulması halinde ise Genel Müdürlüğün istediği ek bilgi, belge ve açıklamaların verilmesi Maden Yönetmeliği’nin 16.maddesinin altıncı fıkrası uyarınca zorunlu tutulmuştur.

Süresi tamamlanmadan önce verilen arama faaliyet raporlarının kabul edilmemesi durumunda en geç ilgili süre sonuna kadar çalışmalara devam edilir ve

317 Faaliyet raporu, 3213 sayılı Kanunun 3.maddesinde rushat sahalarında yürütülen arama faaliyetleri ile ilgili Genel Müdürlüğe verilmesi gereken belge olarak tanımlanmıştır. D.8.D, E. 2013/2304, K.2015/2790, T.08.04.2015.

141 yeni bir faaliyet raporu verilir. Arama ruhsatı dönemlerinde süresinden önce, sonraki arama dönemlerine ait faaliyet raporlarının Genel Müdürlüğe verilmesi durumunda verilen faaliyet raporlarının yetersiz bulunması halinde bu rapor, bir önceki dönemin arama faaliyet raporu yerine geçer.

Arama dönemi içinde işletme projesi³¹⁸ verilmesi durumunda ilgili faaliyet raporunda yer alan asgari faaliyetlerin yerine getirilmesi ve kaynak/rezerv raporu verilmesi zorunludur. Ruhsat sahasında arama faaliyet dönemlerinde el sondajı makinesi ile karotlu veya kırıntılı sondaj yapılabilir. Arama dönemlerinde ilgili harcamaların hazırlanan liste ekinde fatura, gider pusulası, maaş ödemesi ve diğer harcamalara ilişkin belgelerin ayrı ayrı verilmesi zorunludur.

Faaliyetler ile ilgili harcama beyanlarında herhangi bir uyumsuzluk tespit edilmesi durumunda harcamaların belgelendirilmesi zorunludur. Tespit edilen eksikliklerin bir ay içinde giderilmesi istenir. Aksi takdirde Kanunun 17 nci maddesi gereğince işlem tesis edilir. Arama ruhsatı döneminde arama faaliyetlerinin zaruri neticesi olarak ortaya çıkartılan madenin, teknolojik araştırma, geliştirme, pilot çalışmalar ve pazar araştırmaları yapmak üzere, sevkin gerekçesinin ve miktarının da yer aldığı Maden Yönetmeliği Ek-24’e göre hazırlanan arama faaliyet raporu, ÇED belgesi ve mülkiyet izni ile birlikte müracaat eden ruhsat sahibine, Genel Müdürlükçe uygun bulunan miktarda numunenin sevk edilmesine izin verilebilir.

Arama dönemlerinin belirli kısımlara ayrılarak ruhsat sahibinin her yıl asgari harcama gerçekleştirmesi ve bunu da belgelemesi bunun sonucunda bir üst arama aşamasına geçilmesinin doğru olmadığını düşünmekteyiz. Arama dönemlerini belirli kısmlara ayırmak yerine, jeolojik ve jeofizik çalışmalar ile sondaj çalışmalarının maden varlıklarına yönelik ayrıntılı veriler elde etmesini dikkate alarak ruhsat sahibinin dönemler arasında beklemeksizin ilerleyebilme hakkını sağlamak, bunu başarabilen ruhsat sahibini de teşvik etmek daha isabetli olurdu³¹⁹.

318 D.8.D, E.2013/2304, K.2015/2790, T.08.04.2015.

319 Mehmet TOPTAŞ/Selahattin ÇİMEN/Nevzat KAVAKLI, “5995 sayılı Maden Kanunu ile Yapılan Değişikliklerin Ruhsat Sayıları ve Toplanan Harç Gelirleri Üzerindeki Etkileri”, MT Bilimsel, Yer Altı Kaynakları Dergisi, Yıl:3, Sayı:6, Temmuz:2014, s.27.

142 A.Ön Arama Dönemi

Ön arama dönemi, arama ruhsatı alındıktan sonra arama faaliyetinin ilk dönemi olarak kabul edilir. Bu dönem bir yıldır. Ön arama döneminde arama projesinde belirtilen faaliyetler ve yatırım harcamalarının gerçekleştirilmesi, ön arama dönemi faaliyet raporunun sunulması, gerekliliklerin yerine getirilmemesi halinde teminat iradı ile ruhsat iptali³²⁰ bu dönemin temel aşamalarıdır.

Bu dönemin bir nevi maden arama faaliyetine hazırlık dönemi olarak kabul edildiği bilinmektedir. Ancak ön arama dönemi, süre ve kapsam olarak ruhsat sahibi için yetersiz ve kısır bir dönemdir. Zira, bu dönemin bir yıl gibi bir süre ile kısıtlanması, çoğu zaman süre azlığından dolayı madene ilişkin doğru tetkik ve analiz yapılamamasına neden olmaktadır³²¹. Maden Yönetmeliği’nin 17.maddesinin birinci fıkrasına göre, ön arama dönemi, arama ruhsatının düzenlendiği tarihten itibaren bir yıldır. Bu dönemde, ön inceleme raporunda düzenlenen sistematik arama yöntemleri uygulanabilir. Bu yöntemler, mostra (yüzlek) tanımlama ve örnek alımı, jeolojik harita alımı ile jeokimya ve jeofizik gibi çalışmaları kapsamaktadır.

Maden arama sahasının geniş olması durumlarında belirtilen hazırlık işlemleri çoğu zaman vaktinde tamamlanamamaktadır. Zira bu dönem ileride çok daha kapsamlı bir şekilde yapılacak işletme faaliyetinin başlamasına esas teşkil eden temel dönemdir.

Bu temel dönemin bir yıl gibi süre ile kısıtlanması uluslararası maden hukukuna göre de uygun düşmemektedir.

Maden Yönetmeliği’nin 17.maddesinin ikinci fıkrasına göre, “ön arama döneminin sonuna kadar ruhsat sahibi, Yönetmeliğin EK-11’indeki faaliyet raporunu vermek zorundadır. Bu raporun uygun olarak verilmesi, genel arama dönemine hak sağlamaktadır”.Genel Müdürlük tarafından, ön arama faaliyet raporunun veya yatırım harcama kalemlerine ait belgelerin uygun bulunmaması durumunda, tespit edilen eksiklerin bir ay içinde giderilmesi için ruhsat sahibi yazılı olarak uyarılır.

320 3213 sayılı Kanun m. 17/1.

321 D. 8.D, E.2010/9899, K.2014/10418, T.17.12.2014; D.1.D, E.1998/302, K.1998/432, T.07.12.1998.

143 Aynı Yönetmeliğin 17.maddesinin üçüncü fıkrası ise, “ruhsat sahibine yapılacak tebliğden itibaren bir ay içinde belirtilen eksikliklerin giderilmemesi ya da harcama kalemlerine ilişkin belgelerin Genel Müdürlük tarafından uygun bulunmaması halinde 3213 sayılı Kanunun 17. maddesinde öngörülen idari yaptırımlar uygulanacaktır. Bu yaptırımın uygulaması ile birlikte genel arama dönemine geçiş başlayabilecektir. Bununla birlikte ön arama faaliyet raporunun süresinde verilmemesinin yaptırımı da Kanunun 17.maddesine atıf yapılmak suretiyle kabul edilmiştir. Kanunun 17.maddesindeki idari para cezasının uygulanması ile faaliyet raporu ruhsat sahibinden istenilmeksizin genel arama dönemine geçiş başlayabilecektir. Ön arama döneminin sonunda, genel arama dönemine geçmeye hak kazanan ruhsat sahaları Genel Müdürlüğün internet sayfasında ilan edilir.”

Ön arama döneminin bir yıl yerine 2 yıl gibi bir süreye bağlanması yeraltındaki maden cevherinin ekonomiye kazandırılması açısından daha makul bir süre olup, bu süre sonunda raporun verilmemesine bağlanan idari para cezasının da yüksek olduğu değerlendirilmektedir. Zira, maden ruhsatı sahibi, daha madencilik faaliyetine ekonomik olarak başlamamış iken bir yıl gibi bir süre sonunda onu yüksek bir idari para cezası ile karşı karşıya bırakmak yatırım ortamı açısından olumsuz etki doğurmaktadır. Diğer taraftan, ülkemizde bürokratik işlemlerin uzun bir süreç olması bu bir yıllık sürenin yetersizliğini ortaya koymakta iken bu sürenin sonuna kadar tamamlanamayan işlemler bakımından verilecek idari para cezası da hakkaniyetli değildir.