• Sonuç bulunamadı

2. İÇ DENETİM VE ÇAĞDAŞ İÇ DENETİM UYGULAMALARINI YÖNLENDİREN

2.1. İç Denetim Kavramı ve Kapsamı

2.1.1. İç Denetimin Tarihsel Gelişimi

13. yüzyılda Venedik, Milano, Floransa gibi ticaret merkezlerinde söz edildiği görülen iç denetim mesleğine ilişkin “auditor” unvanı ilk defa 1289 yılında İngiltere’de kullanılmıştır. İç denetim, başlangıçta ödeme işleminden önce faturaların dışardan bir kişi tarafından kontrol edilmesi ve doğrulanmasından oluşuyordu.65

Profesyonel denetçiliğin ilk örgütü 1581 yılında Venedik’te kurulmuştur, 1850’li yıllarda “İskoçya Fermanlı Muhasebeciler Enstitüsü” tarafından modern muhasebe denetimi yazılı hale getirilmiştir. İngiltere’den Amerika’ya göç eden muhasebeciler, 1886 yılında, New York’ta “Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Kanunu”nun çıkarılmasını sağlamışlardır. Yirminci yüzyılın başından itibaren karmaşıklaşan iş süreçlerinin de etkisiyle iç denetimin kapsamı ve işlevi değişmeye başlamıştır. Özellikle İngilizler, ABD’de yaptıkları önemli yatırımlarını bağımsız olarak

63 Çetin Özbek, İç Denetim -1 Kurumsal Yönetim Risk Yönetimi ve İç Kontrol, İstanbul: Tide Yayınları, 2012, s.97-99.

64 Özbek, s.99-101.

65 Theofanis Karagiorgos ve diğ., “Conceptual Framework, Development Trends and Future Prospects of Internal Audit: Theoretical Approach”, http://www.drogalas.gr/uploads/publications/Conceptual_framework_

development_trends_and_future_prospects_of_internal_audit_Theoretical_approach.pdf (30 Aralık 2012).

kontrol etme ihtiyacı duydukları için denetim 19 uncu yüzyıl süresince yatırımcılarla birlikte İngiltere’den ABD’ye taşınmıştır.66

1900’lü yılların başında, denetimin amacı suiistimal ve usulsüzlük incelemelerinden ilgili tarafların finansal tablolarla ilgili ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelmiştir. Bu nedenle iç denetim, modern sosyal ve ekonomik kalkınmanın ürünüdür denilebilir.67

Endüstri çağı süresince işletme organizasyonlarında ve sistemlerindeki karmaşıklık ve boyutlarda hızlı ilerleme özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasında işletme organizasyonları ve sistemlerindeki değişmeye paralel olarak iç denetim uygulamalarında da köklü bir değişime yol açmıştır.68

18. yüzyılda Avrupa sanayi devriminin sonucu olarak ortaya çıkan devasa büyük holdingler bu değişimi teşvik etmiştir. Hızla gelişen üretim teknolojisi, genişleyen organizasyonel yapılar, çeşitlenen ve büyüyen yönetsel kademeler nedeniyle şirket yöneticileri kontrol ve denetim işlevini kendi başlarına yapamaz hale gelmiş ve yöneticiler kendi adlarına kontrol ve denetim işini sürekli bir faaliyet olarak yapacak temsilcilere ihtiyaç duymuşlardır.69

1940'lardan itibaren başlayan süreç; iç denetim teorisinin sistematik bir şekilde şekillendirilmeye ve iç denetim kuruluşlarının ön plana çıkmaya başladığı bir dönemin başlangıcı oldu. Modern denetim uygulamalarında iç kontrol sistemleri, önceleri uygulanan, her adımın gözden geçirilmesi işlemlerinin yerini almıştır. Modern profesyonel iç denetim uygulamaları; iki temel dönüm noktası olan Victor Z. Brink’in

“Modern İç Denetim” kitabının basılması ve günümüzde de iç denetçilerin uluslararası düzeyde güçlü ve yaygın temsilcisi olan IIA’nın öncü kuruluşu olarak Amerikan İç Denetçiler Enstitüsü’nün kurulması ile 1941 yılında doğmuştur.70

66 L.B. Sawyer, Sawyer’s Internal Auditing, The Practice and Modern Internal Auditing, Florida, 2001, s.19-44.

67 Karagiorgos ve diğ., s.2.

68 Sawyer, s.443.

69 Karagiorgos ve diğ., s.2-3.

70 Sridhar Ramamoorti, “Internal Auditing: History, Evolution, and Prospects”, Andrew D. Bailey Jr., Audrey A.

Gramling ve Sridhar Ramamoorti (Ed.), Research Opportunities in Internal Auditing, Florida: The Institute of Internal Auditors, 2003, s.3-7.

1940’lı yıllarda başlayan kurumsal hızlı gelişme dönemi ile birlikte iç denetim;

ulaştığı boyut, büyüyen yönetsel etkililik ve verimlilik ihtiyacının performans denetimini öne çıkarması, bilişim teknolojisinin gelişmesi ve denetim metodolojilerinin değişmesi sonucu kurumsal faaliyetlerin merkezinde etkili bir değişim aracı olarak işlev görmeye başlamış ve sistematik bir şekil alarak hızlı bir gelişme göstermiştir.

IIA, kurulduğundan itibaren iç denetim faaliyetlerinin kapsamının belirlenmesi ve standartlarının tespit edilmesi ile iç denetçilerin eğitimlerine ilişkin sertifika programları ile profesyonel anlamda iç denetim faaliyetlerinin yürütülmesine hizmet etmektedir.

Bu çerçevede ilk olarak 1947 yılında “İç Denetimin Sorumlulukları” başlıklı bir bildiri yayınlanmış, ve bu raporda iç denetim, “bir organizasyona hizmet etmek amacı ile, organizasyon içerisindeki faaliyetleri incelemek ve değerlemek için organizasyon bünyesinde oluşturulmuş bağımsız bir değerleme fonksiyonu” şeklinde tanımlanmıştır. İç denetimin uzun yıllar bu tanım çerçevesinde değerlendirilmesine karşın, zaman içinde işletme faaliyetleri ve yapılarında meydana gelen değişmeler ile birlikte bu tanımın iç denetim mesleğince yürütülen faaliyetleri tam olarak kapsamadığı görüşünde birleşilmiştir.71

İç denetime ilişkin standartlar ilk kez, uluslararası bir meslekî kuruluş olan IIA tarafından iç denetimin rolünün ve sorumluluklarının özetini kapsayan bir tebliğ biçiminde yayımlanmaya başlanmış ve mesleğin gelişimine paralel olarak bu tebliğlerin sayısı on üçü bulmuştur. Bu tebliğler daha sonra bir kurgu ve üslup içinde bir araya getirilerek “İç Denetim Mesleği Uygulama Standartları” adıyla dünya çapında kabul görmüştür.72

İşletmeler, 20-30 yıl öncesine göre faaliyette bulundukları çevre itibariyle önemli ve hızlı bir değişim ile karşı karşıya bulunmaktadır. Bu değişimin temel dinamikleri olarak; mal ve hizmetlerin sunumunda globalleşme, teknolojide hızlı bir şekilde devam eden yenilikler ve bilişim teknolojisinin baş döndürücü hızı, talepteki

71 Ramamoorti, s.5-6.

72 Baran Özeren, İç Denetim, Standartları ve Mesleğin Yeni Açılımları, Ankara: Sayıştay, 2000, s.34.

hızlı değişim ve ürün ömrünün kısalması, otomasyon ve enformasyon teknolojilerinin yaygınlaşması sayılabilir.

Özellikle teknolojinin gelişimi ile birlikte oluşan yeni yapı, iç denetim fonksiyonunu, iç denetçinin profilini ve iç denetimin çehresini değiştiren bir nitelik arz etmektedir. Artık, iç denetimden, sadece geriden gelip, işlemler gerçekleştikten sonra tespitte bulunması değil, öne geçip öngörüleriyle risklerin yanı sıra fırsatları da ortaya koyması beklenmektedir.73