veya gereği gibi yapılmaması veya yapılmasının da rüşvet suçu oluşumuna bir etkisi yoktur.283
E. HUKUKA UYGUNLUK NEDENLERİNİN BULUNMAMASI
Rüşvet suçunun oluşabilmesi için hukuka aykırılığı ortadan kaldıran hukuka uygunluk nedenlerinin bulunmaması284 gerekir. Rüşvet suçu açısından TCK’ da düzenlenen genel hukuka uygunluk nedenleri söz konusu olabilir. Örneğin, amiri tarafından bir kamu görevlisine görevinin gereklerine aykırı olarak rüşvet almasının emredilmesi ve söz konusu kamu görevlisinin de amirinin emri doğrultusunda rüşvet alması durumunda, amirinin emrini yerine getiren kamu görevlisi hukuka uygunluk nedeninden yararlanamayacaktır. Zira gerek TCK’ nın 24’üncü maddesinin 3’üncü fıkrasında gerekse Anayasanın 137’nci maddesinde, konusu suç teşkil eden emrin hiçbir surette yerine getirilemeyeceği, aksi taktirde emri yerine getiren kişinin sorumluluktan kurtulamayacağı belirtilmiştir. Bu nedenle emir doğrultusunda rüşvet alan kamu görevlisi sorumluluktan kurtulamayacaktır. Emrin yerine getirilmesi hususunda amirin yazı ile ısrar etmesi durumunda da kamu görevlisi sorumluluktan kurtulamayacaktır. Zira emir açıkça suç teşkil etmektedir.285
Bilindiği gibi zorunluluk hali TCK’ nın 25’inci maddesinin 2’ nci fıkrasında
“Gerek kendisine gerek başkasına ait bir hakka yönelik olup, bilerek neden olmadığı
283 TEZCAN/ERDEM/ÖNOK: Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku, s. 818.
284 Hukuka uygunluk nedenleri 5237 sayılı TCK’ nın 24 ila 27’ nci maddelerinde “ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan nedenleri” başlığı altında düzenlenmiştir. Bunlar sırasıyla, kanun hükmü ve amirin emri ( m24), meşru savunma ve zorunluluk hali (m.25), hakkın kullanılması ve ilgilinin rızası (m.26), sınırın aşılması (m.27) biçiminde düzenlenmiştir. Hukuka uygunluk nedenleri objektif bir etkiye sahip olup sadece var olmaları etkilerini göstermeleri için yeterlidir. Ve failin bu konudaki düşüncesi önem taşımaz.(TOROSLU: Ceza Hukuku Genel Kısım, s. 136) Hukuka uygunluk nedenlerinin bulunması halinde fiil sadece ceza hukuku değil tüm hukuk düzeni yönünden hukuka uygun hale gelir (TOROSLU :Ceza Hukuku Genel Kısım, s.136)
285 ERMAN: “ Rüşvet Alma Suçu”, s.1025.
ve başka suretle korunmak olanağı bulunmayan ağır ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak veya başkasını kurtarmak zorunluluğu ile ve tehlikenin ağırlığı ile konu ve kullanılan vasıta arasında orantı bulunmak koşulu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez.” biçiminde düzenlenmiştir. Kamu görevlisinin maaşının azlığı yüzünden geçimini sağlayamaması yada maaşının geç verilmesi sebebiyle ortaya çıkan ihtiyaçları karşılamak için rüşvet alması durumunda zorunluluk halinin varlığından söz edilip edilemeyeceği hususu değerlendirildiğinde, kamu görevlisinin maaşının verilmemesi durumunda, tehlikenin mevcut olduğu ve şahsı ağır bir zarara uğratacak nitelikte olduğu, failin tehlikenin oluşumuna bilerek sebep olmadığı ve bu tehlikeye katlanma yükümlülüğünün de bulunmadığı düşünülebilirse de tehlikeden başka türlü korunma imkanının olmadığı ve korunmayı teşkil eden hareketle tehlike arasında bir orantı bulunduğundan söz edilemez. Zira fail borç para alarak da bu tehlikeden korunabilecek durumdadır.286
Diğer hukuka uygunluk nedenlerinden biri olan ilgilinin (hak sahibinin) rızası söz konusu olduğunda ise diğer koşullar da sağlanmak kaydıyla hukuka aykırılık ortadan kalkacaktır. Ancak söz konusu rızanın mutlak surette tasarruf edilebilen haklara ilişkin olması gerekmektedir. Serbestçe tasarruf edilebilir haklardan ise devletin sadece bireyin serbestçe yararlanmasını garanti altına almak amacıyla tanıdığı haklar anlaşıldığından doğrudan devlete ait menfaatleri ihlal eden suçlar (devlete karşı suçlar, kamu idaresine karşı suçlar ve adliyeye karşı suçlar) yönünden rıza hiçbir etkiye sahip değildir.287
286 ERMAN: “Rüşvet Alma Suçu”, s. 1024.
287 TOROSLU: Ceza Hukuku Genel Kısım, s.161
VI. MANEVİ UNSUR
Rüşvet suçu kasten işlenebilen bir suç olup288 taksirle işlenemez. Rüşvet alanın kastı görevinin gereklerine aykırı bir biçimde bir işi yapması veya yapmaması için sağlandığını bilerek, gerekli olmayan bir yararı elde etme bilinç ve iradesidir.
Rüşvet verenin kastı ise görevinin gereklerine aykırı olarak bir işi yapması veya yapmaması için kamu görevlisine gerekli olmayan bir yararı sağlama bilinç ve iradesinden ibarettir. 289 Bir başka deyişle, rüşvet suçunda kamu görevlisi ile karşı taraf hukuka aykırı bir anlaşma yaptıklarının bilincindedirler.290
Rüşvet suçu doğrudan ya da olası kastla işlenebilen bir suçtur.291 Aksi yönde görüşler de mevcuttur.292
Rüşvet suçu için genel kast yeterli olup özel kast aranmamaktadır.293 Çünkü özel kast, failin fiilinin bilinçli ve iradi olmasından başka özel bir amaçla hareket edilmesinin gerekli olduğu durumlarda söz konusu olur.294 Ancak aksi yönde görüşler de bulunmaktadır.295
288 ARTUK/GÖKÇEN/YENİDÜNYA: Ceza Hukuku Özel Hükümler, s. 920; TOROSLU: Ceza Hukuku Özel Kısım, s. 299; TEZCAN/ERDEM/ÖNOK: Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku, s.
819; ERMAN: “Rüşvet Alma Suçu”, s.1023; GÖZÜBÜYÜK: “Rüşvet Cürümleri”, s. 190;
ERMAN/ÖZEK: Kamu İdaresine Karşı Suçlar, s. 102; YALKUT: “Çeşitli Yönleriyle Rüşvet Alma Suçu”, AD, Yıl: 1986, sy: 4, s.106 ; SOYASLAN : Ceza Hukuku Özel Hükümler, s.517;
ÖZEN :İrtikap Ve Rüşvet Suçları, s. 199.
289 TOROSLU: Ceza Hukuku Özel Kısım, s.299
290 ÖZEN :İrtikap Ve Rüşvet Suçları, s. 199.
291 ARTUK/GÖKÇEN/YENİDÜNYA: Ceza Hukuku Özel Hükümler, s.920; ÖZEN :İrtikap Ve Rüşvet Suçları, s. 199.
292 Aksi yönde bkz. GÖKCAN: Görevi Kötüye Kullanma, Zimmet, Banka Zimmeti, İrtikap, Rüşvet Suçları ve Kamu İdaresine Karşı İşlenen Suçlar, s. 561.
293 ÖNDER : Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, s.170 ;MALKOÇ : Yeni Türk Ceza Kanunu Uygulamasında Zimmet-İrtikap Rüşvet Suçları, s.388.
294 TOROSLU: Ceza Hukuku Genel Kısım, s. 188.
295 Nuhoğlu' na göre, TCK' nın 252. maddesinin 1. ve 5. fıkralarında düzenlenen suçun manevi unsuru özel kasttır. Zira., 1. fıkrada düzenlenen suçun oluşması için failde bulunması gereken saik, “görevin gereklerine aykırı olarak bir işi yapmak veya yapmamak” saikidir ve kanunun 5.
fıkrasında ise 1. fıkradan farklı bir biçimde “bir işin yapılması veya yapılmaması veya haksız bir
VII. SUÇUN ORTAYA ÇIKIŞ BİÇİMLERİ
1. SUÇA VE CEZAYA ETKİ EDEN NEDENLER