Heykel Sanatı

Frig heykel sanatı tüm kültür öğeleri içinde özgünlük açısından en tartışmalı grubu oluşturmaktadır. Heykel ve kabartma sanatı çoğunlukla Geç Hitit taklidi olduğu düşünülen Frigler, aslında sanılanın aksine bu sanat türüne yenilikler getirmiş, Hellen Sanatı’nın olgunlaşmasında çok büyük bir yer tutan heykeltraşlığa katkılarda bulunmuşlardır.

Frig heykeltraşlık eserleri üç ana grupta incelenebilir. Bunlar küçük heykelcikler, kabartmalar ve heykeller şeklindedir. Küçük heykelcikler gerek çeşitli taşlardan, gerekse ahşap malzeme kullanılarak üretilmiş ve çoğunlukla başkent Gordion’dan ele geçmiştir. Tanrıça Kybele’nin çeşitli kabartmaları ve orthostatlar ikinci grubun ana unsurlarını oluşturmaktadır. Büyük boyutlu heykellerin yok denecek kadar az olduğu Frig heykel sanatının bu grubunda ünik bir eser olan Boğazköy Kybele Grubu (Levha 61a) sayılabilmektedir.

Frig heykeltraşlığı söz konusu olduğunda akla ilk gelen Tanrıça Kybele’ye adanan “Dağlık Frigya” yöresi anıtları ve bu anıtlarda niş içinde yer alan tanrıça kabartmaları gelmektedir. Arkeoloji biliminde yaygın görüş tanrıçanın Frig sanatında sadece ayakta betimlendiği şeklindedir⁸⁸⁰. Bu düşüncenin temel sebebi Dağlık Frigya ve Ankara Kabartmaları’nda tanrıçanın nişler içerisinde ve ayakta betimlenmiş olmasıdır. Bunların yanısıra Boğazköy Kybele heykel grubu da aynı şekilde ayakta betimlenmiştir⁸⁸¹. Fakat çalışmamızın önceki bölümlerinde de değindiğimiz üzere kaya

880 Prayon 1987, 34; Rein 1996, 230.

anıtlarında görülen bir diğer tanrıça figürü olan idoller tahtında oturan bir tanrıçayı betimliyor olmalıdır. Yani tanrıça Frig heykel sanatında Anadolu’nun binlerce yıllık tohumlarından filizlenmekte, hem ayakta tek olarak, bazen yardımcılarıyla, bazen de oturarak betimlenmektedir. Kybele’nin Frig heykel sanatındaki izdüşümü genellikle yukarıda değindiğimiz üzere ayakta, uzun dökümlü ve ayrıntılı elbisesi, başında yüksekçe bir başlık ve başlık altından bileklere kadar uzanan örtü giyen bir kadın şeklindedir.

Berberini, Gökçegüney, Kes Kaya 2, Küçük Kapı Kaya ve Kumca Boğaz Kapı Kaya, Aslantaş, Büyük Kapı Kaya ve Burmeç Anıtları, Dağlık Frigya yöresinin tanrıça kabartmalı anıtlarını oluşturmaktadır. Söz konusu anıtlar üzerinde yer alan kabartmalarda görülen uygulamaların Kargamış üzerinden Friglerce alındığı ve kültürel etki yoluyla sonraki uygarlıklara aktarıldığı düşünülmektedir⁸⁸². Benzer uygulamalar Frig stellerinde, özellikle de Ankara buluntularında dikkati çekmektedir. Gordion, Bahçelievler ve Etlik stelleri yüzyıllar sonra dahi Hellen kültürlerince uygulanmasına devam edilecek olan bir geleneğin köklerini temsil etmesi bakımından son derece önemlidir. Çalışmamızın son bölümünde ayrıntılı olarak, özellikle Ion kültürünce benimsenmiş uygulamalar ile karşılaştırmasını yapacağımız steller birbirleriyle benzer özellikler taşımaktadır.

Steller arasında en bilinen örneklerden birisi olan Bahçelievler kabartması (Levha 61b) akroterli, beşikçatılı bir tapınağın ön cephesinde ayakta duran bir tanrıçayı betimlemektedir⁸⁸³. Tapınak modeli üzerinde merkezde gösterilen Kybele’nin her iki yanında yer alan duvarların dikine meander motifleri ile süslendiği görülmektedir. Tanrıçanın yüksek bir başlığı bulunmakta ve bu başlık alınlık kısmına değmektedir. Üçgen alınlığın içinde betimlenen orta dikme, bir Frig buluşu sayılmakta ve Frig fasadlarından da iyi bilinmektedir. Sağ kolu kıvrık ve eli göğsünde bir içki kabı, sol elinde ise atribütlerinden sayılan bir kuş tutar şekilde betimlenen Tanrıça khiton giymiştir. Işık, tanrıçanın giysisinin alt gövdede yuvarlak çubuklar şeklinde dik; üst gövdede ise çarpraz ve “S” biçimli büklümlü kıvrımlarla ayrıştırıldığını

882 Laroche 1960, 113 vd; Rein 1996, 226. 883 Naumann 1983, Taf. 5.2.

belirtmektedir⁸⁸⁴. Etlik (Levha 62a) ve Gordion (Levha 62b) stelleri ise Bahçelievler steline göre olasılıkla daha erken örnekler olmalıdır. Tanrıçanın Salmanköy ve Gordion’da ele geçen bağımsız heykel ve büstleriyle ile karşılaştırılan bu iki örnek, Bahçelievler Steli ile özde bütünlük oluşturmalarına karşın görüntü biçemi itibariyle daha erken örnekler olarak tanımlanmaktadır⁸⁸⁵.

Işık, Frig heykel sanatına dair öğelerin tamamını İÖ 7. yy içerisinde, ama erken ve geç olmak üzere iki grupta değerlendirilmesi gerektiğini belirtmektedir⁸⁸⁶. Gerçekten de tanrıçanın daha erkene tarihlenen betileri ile Bahçelievler kabartması arasında uzuv ölçüleri bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Ayaş Heykeli (Levha 63a) ile Gordion Steli üzerindeki betimlerde yüz ve gövde hatları itibariyle daha toplu bir görünüm sergilemektedir. İki örnekte de tanrıça kısa, bodur, dar omuzlu, oval yüz hatlı görünüşe sahipken, Bahçelievler örneğinde Kybele’nin inceldiği görülmektedir. Yine dar omuzlu olmasına karşın tanrıça ayaklara doğru incelen yapısı ile daha estetik bir duruş sunmaktadır.

Frig heykel ustalarının düşün dünyasında tanrıça Kybele dışında betimlenen insan figürü sayısı oldukça azdır. Midas Kenti’nde keşfedilen birkaç kabartma (Levha

63b)⁸⁸⁷ ve Gordion’un Orta evreye tarihlenen tabakalarından elde edilen erkek heykelleri (Levha 63c)⁸⁸⁸ istisnai örnekler olarak kabul edilmelidir. Mimari terracotta örnekleri üzerinde görülen savaşçı betimleri (Levha 37e) de aynı şekilde doğrudan heykel sanatı içinde değerlendirilemeyeceği için istisnai örneklerdir. Fakat Gordion’da ortaya çıkarılan Megaron 2 yapısının duvarları üzerinde yer alan pek çok çizgisel bezeme Roller tarafından yeniden ele alınmış, burada yer alan pek çok figür heykel sanatı ışığında değerlendirilmiştir⁸⁸⁹. Frig tapınaklarını açıkladığımız önceki bölümlerimizde değindiğimiz bu kazıma çizgili bezemeler arasında insan ve hayvanları

884 Işık 2012, 92. 885

Işık 2012, 111-112. 886

Işık 2012, 112. Heykel grupları ile ilgili tarihlendirmeler farklılık göstermektedir. Prayon, Frig plastik eserlerinin bir örnek hariç çoğunu MP I-II ve III olarak tanımladığı İÖ 650 ve sonrasına, anıtlar üzerindeki kabartmaları ise İÖ 6. yy ortalarına tarihlemektedir. Tek bir tunç kepçe üzerindeki figür ise yine Prayon tarafından İÖ 740’lara tarihlenir. Prayon 1987, 201-232. Naumann ise heykeller için İÖ 6. yy tarihini önermektedir. Naumann 1983, 294 vd.

887 Prayon 1987, Taf. 11. 888 Prayon 1987, Taf. 16a-f. 889 Roller 2005, 125-130.

içeren grup dikkat çekmektedir. Hayvanlar arasında diğer Frig sanat eserlerinden ve heykel sanatından da bildiğimiz aslanlar kuşlardan sonra en çok betimlenen türü oluşturmaktadır⁸⁹⁰. İnsan figürlü çizilerde üzerinde en çok durulan örnek ileri adım atmış, yanında kılıcı bulunan ve çantasında henüz avladığı yabani tavşan ile betimlenen örnektir. Özellikle Geç Hitit ve Erken Demir Çağı Kültepe’sinden iyi bilinen bu kompozisyon tarihleme ve kültürel ilişkileri açıklaması bakımından önem taşımaktadır. Roller, radyokarbon örnekler ışığında artık İÖ 9. yy’ın ikinci yarısına tarihlenen Tahrip Tabakası’ndan elde edilen bu buluntuların hiçbir şekilde İÖ 825’den sonraya tarihlenemeyeceğini belirtmektedir⁸⁹¹.

Frig heykeltraşlık eserlerinin en erken örnekleri ise Erken Frig Gordion kentinin orthostatlarıdır. Yoğun Geç Hitit kültür etkisine rağmen orthostatlar üzerinde Frigli ustalar kendi öz düşüncelerini de yansıtmışlardır. Gordion’da yürütülen son çalışmaların sonucunda artık burada yer alan orthostatlar⁸⁹² en az Geç Hitit öncülleri kadar erken bir tarihe çekilebilmiştir. Sams, Kargamış ve Zincirli örnekleriyle yapılan karşılaştırmalar ve son kronoloji değişiklikleriyle birlikte Gordion orthostatlarının İÖ 900 civarına çekilebileceğini belirtmektedir⁸⁹³. Konu hakkındaki son çalışmalardan birine sahip olan Voigt, orthostat yapımı için kullanılan bir grup malzemenin İÖ 950-900 arasına tarihlendirdikleri YHSS 6B tabakasında ele geçtiğini bildirmekte, böylece Sams’ın önerdiği tarihi doğrulamaktadır⁸⁹⁴. Orthostatlar sadece Gordion’da değil, Ankara il merkezinde de ele geçmiştir⁸⁹⁵. Metin tarafından İÖ 7. yy’a tarihlendirildiği bildirilen pek çok orthostat, Demir Çağı Ankara’sında Kybele kültüne verilen önem ile açıklanmaktadır⁸⁹⁶. Burada andezit bloklar kullanılarak üretilen orthostatlar üzerinde at (Levha 64a), boğa (Levha 64b), aslan (Levha 64c) ve griphon (Levha 64d) gibi betimlerin yer aldığı bildirilmektedir⁸⁹⁷.

890

Roller 2005, 126. 891 Roller 2005, 127.

892 Prayon 1987, Taf 4d, Taf. 9c; Voigt-DeVries 2011, 27, Fig. 2.2 a-b. 893 Sams 2011, 60. 894 Voigt 2011, 29. 895 Prayon 1987, Taf. 6-8. 896 Metin 2007, 95. 897 Metin 2007, 95.

Aslan, Frig heykel sanatının bir diğer önemli ögesi konumundadır. Aslanlar Megaron 2’nin üzerinde kazıma çizgiyle, orthostat ve kaya anıtları üzerinde ise kabartma olarak işlenmiştir. Aslanın bu denli tercih edilen bir örge olması ancak ve ancak tanrıçanın kutsallığında yer alan imgesel önemi ile açıklanabilmektedir. Aslantaş, Yılankaya ve Burmeç Anıtları, Dağlık Frigya yöresinde aslanların betimlendiği örneklerdir. Ankara orthostatlarında da iki adet aslan betisi bulunmaktadır. Frig aslanları gerek kabartmalarda, gerekse kazıma çizgi ile oluşturulmuş betimlerinde hep profilden gösterilmiştir⁸⁹⁸. Genel duruş itibariyle Ankara orthostatları ve Megaron 2 kazıma çizgi aslanları benzerlik göstermektedir. Burada aslanlar yürür pozisyonda betimlenmiştir. Ankara aslanları yapısal olarak daha güçlü, Megaron 2 aslanı ise daha tıknaz vücut hatlarına sahip görünümdedir. Her iki grup aslanları da saldırıya hazır, ağızları açık ve kükrer pozisyonda betimlenmişlerdir.

Aslantaş Anıtı aslanları ise yukarıda değindiğimiz iki grupla farklılık göstermektedir. Burada anıtın her iki yanında iki aslanın arka ayakları üzerine ayağa kalkarak ön ayaklarını da anıtın niş kısmına dayadıkları görülmektedir. Aslanlar yapısal

açıdan -anıtın boyutlarıyla ilgili olarak da- daha güçlü gözükmektedir. P Tümülüsü’nden ele geçen ahşap heykelcikler aslanların Frig düşün dünyasındaki yeri

ve önemini yansıtan bir diğer grubu oluşturmaktadır⁸⁹⁹.

Yukarıda genel hatları ve ünik örnekleri ile değerlendirdiğimiz Frig heykel sanatı, çalışmamızın Batı Anadolu’da Frig Kültür Etkileri başlıklı bölümü için büyük önem taşımaktadır. Gordion kazı ekibince yayınlanan son kronoloji raporuna göre kentte ele geçen orthostatlarının İÖ 900 civarına çekilmiş olması bize Frig plastiğine dair bilgilerin tümüyle gözden geçirilerek yeniden yorumlanması gerekliliğini göstermektedir. Öyle ki, bazı araştırmacılar tarafından İÖ 6. yy ve sonrası gibi geç tarihlere yerleştirilmek istenen pek çok Frig heykeli, Gordion’dan gelen sonuçlar neticesinde daha erken tarihlere çekilebilir görünmektedir. Ankara stelleri gibi pek çoğu stratigrafiden yoksun bu sanat yapıtlarının tarihlendirilmesi salt kendileriyle alakalı

898 Haspels 1971, Pl. 131-132; Prayon 1987, Taf. 6; Roller 2005, 126, Fig. 2. 899 Young 1981, Cat. No: TumP 107-108.

değil, aynı zamanda Dağlık Frigya yöresinin anıtlarının tarihlendirilmesi açısından da son derece önemlidir.

7.4.5. Ahşap İşçiliği

Frigler en az maden eserlerde olduğu kadar ahşabı işlemek, ona şekil vermek konusunda da oldukça hünerli bir topluluktur. Ahşap, Frigler için bir yapı malzemesi olduğu kadar usta zanaatkarların elleriyle şekillendirdikleri pek çok eserin de temel maddesidir⁹⁰⁰. Ahşap eserler de diğer pek çok kültür öğesinde olduğu gibi çoğunlukla prestij ürünü sayılmaktadır. 1981 yılından bu yana “Gordion Mobilyaları Projesi” yöneticisi olarak çalışan Simpson, Frig ahşap eserlerinin en önemlilerinin tümülüs buluntuları olduğunu, Tahrip Tabakası’ndan ise az sayıda yanmış eser parçası elde edildiğini bildirmektedir⁹⁰¹.

1950 yılında Young tarafından başlatılan Gordion kazıları sırasında çok geniş bir ahşap eser koleksiyonu ele geçmiştir. W, P ve MM Tümülüsleri zengin ahşap eserlerin temel buluntu noktalarını oluşturmaktadır⁹⁰². Bu noktalarda gerçekleştirilen kazılarda yaklaşık 37 mobilya parçası ve 56 ahşap obje ele geçmiştir⁹⁰³. Young öncesi Körte kardeşler tarafından gerçekleştirilen Körte III Tümülüsü’de yine ahşap eserler sunan bir başka buluntu noktasıdır⁹⁰⁴. Buradan ele geçen eserler de dahil edildiğinde Gordion’dan ele geçen Frig ahşap eserlerinin sayısı 100’ü geçmektedir⁹⁰⁵. Yakın Doğu’nun en geniş koleksiyonu sayılan ahşap eserlerin tümü Midas ve öncesine, yaklaşık olarak İÖ 850-750 yılları arasına tarihlendirilmektedir⁹⁰⁶.

Ahşap eserlerde kullanılan hammadde ve üretim aletlerinin belirlenmesine yönelik çalışmalar Simpson başkanlığında gerçekleştirilmektedir. Simpson, bugüne kadar saptanan ağaç türleri arasında şimşir, ardıç, porsukağacı, ceviz, akçaağaç, kavak,

900 Young 1981, 259-261. 901 Simpson 2012, 334 vd. 902 Young 1981, 259 vd. 903 Simpson-Spirydowicz 1999, 1. 904 Körte-Körte 1904, 49-52. 905 Simpson 2012, 334.

meşe ağacı, çam ve sediri saymaktadır⁹⁰⁷. Ağaç türlerinden bazılarının kullanılacakları malzemenin şekliyle doğru orantılı olarak belirli şekilde büyütüldüğünün saptanması⁹⁰⁸ Frig ahşap işçiliğinin gelişmişliğinin önemli göstergelerinden birisidir.

Frig ahşap eserlerini genel olarak tanımlamak gerekirse tür olarak geniş bir repertuar içerdiklerini belirtmek gerekmektedir. Servis masaları, masalar, paravanlar, tabaklar, kaşıklar, kaseler, oyuncaklar, tabureler, sandalyeler, yatak parçaları, şemsiye ve yelpazeler Frig ahşap eser repertuarının önemli parçalarını oluşturmaktadır. Gerek bazı tümülüslerde mezar odasının çökmesi, gerekse kazı esnasında yaşanan bazı teknik sıkıntılar sonucu mezar odasının su alması gibi sebeplerle eserlerin önemli bir bölümü kötü durumda ele geçmiştir. Buna karşın pek çoğu titiz konservasyon çalışmaları neticesinde kurtarılmıştır⁹⁰⁹.

Gordion kenti son kronolojik sonuçları ışığında Tümülüs buluntularını en eskiden en yeniye doğru incelemek gerekirse sıralama W, P ve MM şeklinde olmalıdır. Yaklaşık olarak İÖ 850’lere tarihlenen W Tümülüsü’nden sayıca çok olmasa da önemli eserler ele geçmiştir⁹¹⁰. W Tümülüsü ahşap eserleri servis standı (Levha 65a) ve tabaklardan (Levha 65b) oluşmaktadır⁹¹¹. Oldukça tahrip olmuş durumda bulunan ve önceleri paravan olarak tanımlanan⁹¹² nesnenin diğer tümülüs buluntularından yola çıkılarak servis masası olabileceği düşünülmektedir⁹¹³. Masanın süslemesi şimşir tahtalarla oluşturulmuş geometrik desenlerden oluşmaktadır⁹¹⁴. Ajur tekniği ile oyulan masanın üzeri bronz kabaralarla süslü enli tahtaların birleştirilmesi yoluyla üretildiği belirtilmektedir⁹¹⁵. W Tümülüsü’nden elde edilen tabaklar ise 5 adettir. Tabaklar üzerinde yapılan araştırmalarda yapım yöntemleri açısından ilginç bilgilere ulaşılmış, tabakların torna üzerinde imal edildiği bilgisine ulaşılmıştır⁹¹⁶.

907 Simpson-Spirydowicz 1999, 23. 908 Simpson-Spirydowicz 1999, 23. 909 Simpson-Spirydowicz 1999, 3. 910 Sams 1981, Cat. No: TumW 73-80.

911 Simpson-Spirydowicz 1999, 21-22; Simpson 2012, 354. 912 Young 1981, 217.

913

Simspon 2012, 354. 914 Simpson 2012, 354.

915 Young 1981, Cat. No: TumW 80; Simpson-Spirydowicz 1999, 21-22. 916 Simpson-Spirydowicz 1999, 22.

P Tümülüsü buluntuları da ahşap mezar odasının çökmüş olması sebebiyle tahribata uğramışlardır. Daha önceki bölümlerimizde değindiğimiz üzere P Tümülüsü’nde soylu bir çocuğun defnedilmiş olduğu bilinmektedir. W Tümülüsü’ne oranla çok daha geniş bir repertuara sahip olan P Tümülüsü buluntuları arasında masalar (Levha 66a), servis standı (Levha 66b), tabureler (Levha 66c), ayaklar (Levha 66d), yatak (Levha 66e), ahşap hayvan heykelcikleri (Levha 66f) ve diğer küçük ahşap eserler sayılabilmektedir⁹¹⁷.

W Tümülüsü servis masası ile yapısal olarak benzerlikler gösteren P Tümülüsü servis masası farklı bir bezeme stili sunmamaktadır. Bu örnekte de asıl şema geometrik doku üzerine oluşturulmuştur. Yüz kısmının merkezinde, altı adet açık halkadan oluşan bir rozet ve rozetin üzerinde damalı bir bordür yer almaktadır. Simpson, rozeti destekleyen ve “kakılı soyut aslan bacakları” olarak nitelendirdiği kısımların Frig ana tanrıçası ve onun kutsal hayvanı olan aslanları sembolize ettiğini, standın bu yönüyle tanrıçanın taşınabilir bir mabedi olduğunu belirtmektedir⁹¹⁸.

P Tümülüsü masaları toplamda dört adettir. Bunlar genel özellikleri itibariyle diğer Frig ahşap eserleri gibi geçmeli yapıya sahiptir. Masalar bütün olarak iki ana parçadan oluşmaktadır. Bunlar; stilize aslan ayağı şeklinde bacaklar ve tabla kısımlarıdır⁹¹⁹. Geometrik bezeme masalarda da kendisini göstermektedir. “Mozaik Masa” olarak adlandırılan dört masadan biri üzerinde yer alan ve porsuk ağacı kullanılarak oluşturulan kare ve haç motifleriyle süslenmiştir ve Simpson tarafından cesur bir desen olarak tanımlanmaktadır⁹²⁰.

Mezar odasının Güneybatı köşesinde ele geçen kakmalı tabure P Tümülüsü’nün en göz alıcı parçalarından birisidir. Üzeri geometrik bezemeli, bronz çivi zımbalı ve oymalıdır⁹²¹. Yapılan incelemeler sonucunda taburenin porsuk ve şimşir ağacı kullanılarak üretildiği anlaşılmıştır⁹²². P Tümülüsü’nde bulunan ve yeniden monte 917 Simpson 2012, 345-354. 918 Simpson 2012, 349. 919 Simpson-Spirydowicz 1999, 15. 920 Simpson 2012, 349. 921 Simpson 2012, 350. 922 Simpson-Spirydowicz 1999, 12-13.

edilen bu örneğin dışında bir tabure ve çok sayıda tabure ayağı daha ele geçmiştir. İkinci tabure ise ilkine göre daha sade ve yalnızca şimşir ağacı kullanılarak üretilmiştir⁹²³. Elde edilen diğer ayaklar neticesinde Simpson, P Tümülüsü’nde dört ayaklı en az altı tabure daha olabileceğini belirtmekte, bunlardan dördünün oturma yerlerinin hasır dokuma olduğunu bildirmektedir⁹²⁴.

P Tümülüsü’nün diğer görkemli buluntuları arasında mezar sahibi soylu çocuğa ait olduğu düşünülen bir taht ve yatak bulunmaktadır. Taht, şimşir ağacı kullanılarak üretilmiştir ve bronz kaplama ayaklara sahiptir⁹²⁵. Simpson ve Spirydowicz tahtın Doğu Akdeniz ülkelerinde yaygın olarak kullanılan sfenksli tahtların basit bir Frig versiyonu olduğunu belirtmektedirler⁹²⁶. Kakma ve oyma tekniklerinin birarada kullanılması sonucu üretildiği saptanan yatak ise hem nadir bir örnek olması açısından, hem de Frig tekstil ürünlerinin tanınmasına sağladığı katkı bakımından önemlidir. Dört ayak üzerinde duran bir çerçeve, yatak başı ve ayak ucu kısmından oluşan yatağın üzerinde tekstil kalıntılarına rastlanılmıştır⁹²⁷.

P Tümülüsü’nün diğer ilgi çekici ahşap eser grubunu oyma hayvan heykelcikleri oluşturmaktadır. Toplamda 12 adet olduğu saptanan oyma hayvan heykelcikler arasında iki aslan, aslan ve boğa mücadelesi, balık yiyen bir grifon, iki boğa, bir öküz, üç kuş ve birer geyik ve keçi bulunmaktadır⁹²⁸. Şimşir ağacı kullanılarak üretilmiş hayvan heykelcikleri Simpson tarafından mezar sahibi çocuğun oyuncakları olabileceği şeklinde yorumlanmıştır⁹²⁹.

Gordion tümülüsleri arasında en ihtişamlı buluntuları sunan ve kral Midas’ın babası Gordios’a ait olduğuna inanılan MM Tümülüsü barındırdığı çok sayıda ahşap eser ile dikkat çekmektedir. Burada Young tarafından gerçekleştirilen kazılar sırasında servis masaları (Levha 67a), kakmalı masalar (Levha 67b) ve kralın tabutu (Levha

67c) gibi ahşap nesneler ele geçmiştir. Buluntular arasında en dikkat çekici örneklerden

923 Simpson-Spirydowicz 1999, 13, 16-17. 924 Simpson 2012, 351. 925 Simpson 2012, 351. 926 Simpson-Spirydowicz 1999, 17. 927 Young 1981, 9, Cat. No: TumP 155.

928 Simpson-Spirydowicz 1999, 19; Simpson 2012, 353. 929 Simpson 2012, 353.

biri olan kakmalı masa en az 40 ahşap parçanın bir araya getirilmesi yoluyla oluşturulmuştur. Masa, üç ayak, çerçeve ve tablalı olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır⁹³⁰. Paneller aracılığı ile oluşturulmuş pek çok geometrik bezek ile süslenmiş olan masa üzerinde kare, baklava, rozet, çengel ve gamalı haç gibi desenler yer almaktadır⁹³¹. Kakmalı masa dışında MM Tümülüsü’nden 8 adet ahşap masa daha ele geçmiştir. Kakmalı masanın basit birer örneği olarak nitelendirilen bu örneklerden yedisinin tabla kısmının ceviz ağacı kullanılarak üretildiğini bildiren Simpson, taşınabilir olarak tasarlanan bu masaların tümünün geçmeli sisteme sahip olduğunu belirtmektedir⁹³².

MM Tümülüsü’nün bir diğer ahşap grubu diğer tümülüs buluntularından da tanıdığımız servis standları oluşturmaktadır⁹³³. Biçim olarak erken örneklerinden çok da farklı olmayan servis standlarının tanrıça Kybele’yi yansıttığına inanılan motifleri oldukça önemlidir. Simpson ve Spirydowicz masaların ön yüzlerinde yer alan yarı çember şeklindeki rozet deseninin tacı temsil ettiğini ve Kybele’yi, yine ön yüzde bulunan iki ayağın ise Kybele’nin aslanlarını sembolize ettiğini belirtmekte, stand üzerinde yer alan bezeklerin Dağlık Frigya’da yer alan anıtlar üzerindeki bezekler ile benzerlik gösterdiğini vurgulamaktadırlar⁹³⁴.

Ahşap tabut, Frig ölü merasimlerinin nasıl gerçekleştirildiği hakkında bizlere önemli bilgiler sunmaktadır. İki ucundan çıkıntılar uzanır şekilde, devasa bir sedir kütüğü kullanılarak yapılmış açık yatak şeklindeki tabut, geçme parçalardan oluşmaktadır ve mezar odasına konmadan birleştirilmiştir. Simpson, cenazenin defin işleminden önce sergilendiği düşüncesindedir⁹³⁵. MM Tümülüsü’nden elde edilen diğer bazı veriler de bir ölü gömme töreninin yapılmış olduğu düşüncesini destekler niteliktedir. Mezar odasından elde edilen çok sayıda bronz ve pişmiş toprak kap içerisinde yapılan analizler sonucu cenaze yemeği sırasında marinize edilerek sunumu gerçekleştirilmiş bir tür yahni yenildiğini ve şarap, bira gibi içkilerin içildiği ortaya 930 Simpson-Spirydowicz 1999, 5-6. 931 Simpson 2012, 337. 932 Simpson 2012, 341. 933 Simpson-Spirydowicz 1999, 7-8. 934 Simpson-Spirydowicz 1999, 7-8; Simpson 2012, 343. 935 Simpson 2012, 345.

çıkmıştır⁹³⁶. Simpson babası Gordios’a ait olduğu düşünülen mezar sebebiyle ziyafetin ve seramoninin bizzat Midas tarafından yönetilmiş olabileceğini belirtmektedir⁹³⁷.

Frig ahşap eserleri ister erken, isterse geç örnekler olsun gerçekten de tüm Yakın Doğu ahşap buluntu koleksiyonları arasında en nitelikli olanlarıdır. Ünlü Frig kralı Midas’ın Delphoi’ye göndermiş/adamış olduğu tahtın olasılıkla tümülüs buluntularındakilere benzer işlemeleri olan, kakma değerli taşlarla süslenmiş bir taht