Dokuma Aletleri ve Tekstil Kalıntıları

Frig tekstili, kültür öğeleri arasında önemli bir yer tutamaktadır. Başkent Gordion’da uzun yıllardan buyana süregelen çalışmalar sırasında çok sayıda tekstil kalıntısı ve üretim aşamalarına dair bilgiler sunan dokuma aletleri ele geçmiştir. Friglerin tekstil konusunda ulaştıkları nokta, yalnız çağdaş kültürler ile değil sonraki uygarlıklarla bağ kurulabilecek denli güçlü olarak tanımlanmakta, şöhretini uzun yıllar koruyan bir Frig kültür öğesi olduğu belirtilmektedir⁹³⁸.

Antik Çağın önemli filozof ve yazarlarından Plinius, Naturalis Historia adlı eserinde Frig tekstil üretimi ve şöhretine dair önemli bir pasaj paylaşmaktadır. Homeros zamanında bu yana kralların çizgili giysiler giydiğini, bu giysi türünün kendi

936

McGovern et al. 1999, 863-865; Simpson 2012, 345. 937 Simpson 2012, 345.

döneminde gerçekleşen zafer törenlerinde giyilen giysinin kaynağı olduğunu belirten Plinius, iğne ile nakışın bir Frig icadı olduğunu, bu sebeple nakışlı giysilere “Frig” dendiğini belirtmektedir⁹³⁹.

Frig giysilerine dair en önemli bilgi kaynağımız olasılıkla bir Frig giysisi olarak görülen ve İvriz kabartması üzerinde Warpalawaş tarafından taşınan çok parçalı elbisedir. Burada kral, üzerindeki desenleri Frig ahşap eserleri ve seramik sanatından çok iyi bilinen geometrik desenlerle süslü, pelerinli bir elbise giymiş şekilde betimlenmiştir⁹⁴⁰. Warpalawaş’ın giysisinin bir Frig ürünü olduğunu düşünmemizi sağlayan diğer etkenler kralın giysisi üzerinde görülen ve Frig maden sanatının en güzide örneklerini oluşturan kemer ve fibuladır. Ayı zamanda paneller içinde kare motif bezemeli bu tip giysiler Gordion tekstil kalıntıları ışığında doğrudan Frig üretimi şeklinde yorumlanmaktadır941

.

Gordion’da artık İÖ 9. yy sonu, İÖ 8. yy başlarına tarihlendirilen Tahrip Tabakası⁹⁴² içerisinde yer alan Teras Binası ve CC Binası’nda gerçekleşen çalışmalarda Frig tekstil üretimine dair oldukça önemli miktarda buluntu ele geçmiştir. İki yapı içerisinde çok sayıda dokuma aleti birarada bulunmuştur⁹⁴³. Dokuma aletleri arasında ağırşaklar ve tezgah ağırlıkları sayıca en fazla iki grubu oluşturmaktadır. Öyle ki Teras Binası ve CC Binası’nda toplam 1121 ağırşak bulunmuş, bu denli çok sayıda ağırşağın haftada 4484 km. iplik üretebilecek kapasitede olduğu belirtilmiştir⁹⁴⁴.

Üretim amaçlı araçlar arasında sayılan tezgah ağırlıkları sayıca en çok ele geçen grubu oluşturmaktadır⁹⁴⁵. Dairesel formda ve ortaları delik olan Gordion tezgah ağırlıklarının orjinal ağırlıkları tam olarak hesaplanamasa da ortalama 500 gram olduğu düşünülen tezgah ağırlıklarından toplamda 3000 adete yakın ele geçtiği belirtilmektedir⁹⁴⁶. Gordion kazılarında ağırşaklar ve tezgah ağırlıklarının dışında tekstil 939 Plin. Nat. 8.74.196. 940 Brown 1980, 60; Ballard-Burke-Simpson 2012, 362-363. 941 Ballard-Burke-Simpson 2012, 363. 942 Voigt-DeVries 2011, 23 vd. 943 Burke 2005, 73-75; Ballard-Burke-Simpson 2012, 363. 944 Ballard-Burke-Simpson 2012, 365. 945 Burke 2005, 75-78. 946 Ballard-Burke-Simpson 2012, 365-366.

üretimine dair ele geçen diğer eşyalar arasında ucu kıvrık bıçaklar, dokuma tarağı ve demir iğneler sayılabilmektedir⁹⁴⁷.

Frig tekstil kalıntıları iki bölümde incelenmektedir. İlki kent merkezinden ele geçenler, ikincisi ise Frig soylularına ait olan tümülüs kazılarından elde edilen örneklerdir. İlk bölümde incelenen ve Tahrip Tabakası öncesine tarihlendirilen pek çok tekstil kalıntısı yanmış durumda ele geçmiştir. Tümülüs buluntuları ise Tahrip Tabakası örneklerine nazaran daha iyi durumda bulunmuştur.

Frig tekstil ve işleme tekniklerine dair temel bilgiler tümülüs buluntularından elde edilmektedir. Buluntuların önemli bir bölümü MM Tümülüsü’nden elde edilmiştir. Önceki bölümümüzde de değindiğimiz üzere burada kralın tabutu üzerinde kumaş kalıntıları ele geçmiştir. Young, 2.30 x 1.10 m korunan boyutlara sahip olan yatağın dama tahtası bezemeli, mavi ve mor renkli bir kumaşla kaplı olduğunu düşünmektedir⁹⁴⁸. Dama tahtası, dikdörtgen, küçük kareler, düz üçgen içi baklavalar, çifte üçgenler bugüne kadar tespit edilmiş kumaş desenleri arasındadır⁹⁴⁹. “S” büküm, “Z” büküm, düz örgü, çözgü yüzlü düz örgü gibi çok sayıda örgü tekniği saptanan Gordion kumaşlarının renklerinde çeşitlilik görülmektedir. Sarımsı-beyaz, sarımsı-kahverengi, kahverengi ve grimsi-kahverengi ile kırmızı ve mor renkler bugüne kadar saptanan Frig kumaş renkleridir⁹⁵⁰.

Tunç Çağı Mezopotamya ve Levant buluntularıyla arasında paralellik olduğu belirtilen⁹⁵¹ Frig tekstil ürünleri ve üretim aletleri, kökleri binlerce yıl öncesine dayanan uzun soluklu bir endüstrinin⁹⁵² Demir Çağı Anadolusu’nda ulaştığı noktayı bizlere göstermesi açısından son derece önemlidir. Tekstil ürünleri Frigler için ahşap ve madeni eser üretimi kadar hassas bir endüstri kaynağı olmuş, Gordion kentinin stratejik bir noktasında konumlanan iki büyük yapı neredeyse sadece giysi üretimi için ayrılmıştır. Günümüzde oldukça gelişmiş yöntemlere karşın Friglerin tekstil üretimine dair pekçok

947 Burke 2005, 78-80.

948 Young 1981, 9, Cat. No: TumP 155. 949 Ballard-Burke-Simpson 2012, 371. 950

Ellis 1981, 296 vd. 951 Wild 2003, 50.

952 Tekstil ürünlerinin tarihi, üretim teknikleri, gereçleri ve özellikle İÖ 2. Binyıl Ege Bölgesi uygulamaları hakkında ayrıntılı bilgi için Bkz. Tütüncüler 2005, 1 vd.

konu henüz tam olarak açıklığa kavuşamamıştır. Örneğin Friglerin başarıyla uyguladıkları, sarı aşı boyasını liflere emdirme oranını nasıl kontrol edebildikleri halen net bir biçimde anlaşılamamaktadır⁹⁵³. Giysiler üzerinde görülen geometrik desenler (Levha 68a-ı) Friglerin diğer kültür öğelerinde de yer alan önemli bir detaydır. Desenler, çalışmamızın “Batı Anadolu’da Frig Kültür Etkileri” başlıklı bölümünde değerlendireceğimiz ögeler üzerinde yer alan bezeklerle karşılaştırma yapabilmemize olanak sağlaması açısından önemlidir.