Hasta Güvenliği Kavramının Tarihçesi

Tarihsel olarak tıbbi hataların etkilerini araştıran hasta güvenliği araştırmacıları sonuç odaklı tanımlamaları benimsemişler ve odakları, istenmeyen olayları tecrübe eden veya tıbbi hata sonucu zarar gören hasta ile sınırlı kalmıştır. Bu eğilimin tıp pratiğinin temel prensibi olarak “Primum non nocere3 (önce zarar verme)” ilkesinden kaynaklandığı düşünülebilir (Grober ve Bohnen, 2005: 40).

Bugünün perspektifinden bakıldığında hasta güvenliği kavramının temellerinin “sonuç yönetiminin (outcomes management)” babası olarak nitelenen Ernest Codman’ın çalışmalarına dayandığı ifade edilebilir. Codman hasta güvenliği kavramı ve girişimlerini doğrudan tanımlamamakla birlikte; “hasta sonuçlarının ölçülmesi” ve “sonuçların rapor

3Cedric M. Smith (2005), çeşitli yazarlarca Hipokrat, Galen veya Paré ve daha başka tarihi/ilmi şahsiyetlere atfedilen bu aksiyomun, İngilizce alan yazında latince orjinali ile birlikte ilk olarak 1860

edilmesi” konularına odaklanarak kavramın gelişimine katkıda bulunmuştur. Çünkü sonuçların ölçülmesi ve raporlanması yoluyla önemli olayların tanımlanması, uygulamadaki varyasyonların azaltılması ve hasta sonuçlarının geliştirilmesi sağlanır. (White, 2004: 3-4).

İstenmeyen sonuçlara veya hastanın maruz kaldığı zarara dair çalışmalar uzun yıllardır devam etmektedir. 1850’ye kadar geri gittiğimizde, Macar hekim Ignaz Semmelweiss zayıf el hijyeni ile enfeksiyon bulaşı arasında bağlantı kurmuş, fakat meslektaşlarını davranışlarını değiştirme konusunda ikna edememiştir. ABD’de 20. yy.’ın başında Boston’da bir cerrah olan Ernest Codman, sonuçların rutin olarak değerlendirmesi gerektiğini ifade etmiştir. 1952 yılında İngiltere’de anne ölümlerin gizli soruşturulması gerçekleştirilmiştir (WHO, 2004: 16). Yine iki erken dönem çalışması olarak alan yazında yer alan Barr (1955) ve Moser’in (1956) çalışmaları daha çok olağan dışı hasta reaksiyonları ile bunların şiddet ve sonuçlarına odaklanmıştır (Grober ve Bohnen, 2005: 40).

Hatalar ve iyatrojenik ilaç etkileri ile diğer etkilere dair başka birçok izole edilmiş çalışma örnekleri verilebilir. Fakat 70’li yıllara kadar zararın ve istenmeyen sonuçların boyutlarıyla ilgili genel bir bakış sağlamaya yönelik bir girişim yapılmamıştır (WHO, 2004: 16). Bu anlayışa sahip bir çalışma örneği olarak 1974 tarihinde yapılan California sağlık sigortası fizibilite çalışmasında istenmeyen sonuçlar “sağlık bakım organizasyounun yönetimi kaynaklı bir yetersizlik (disability)” şeklinde ele alınmıştır (Mills, 1978: 362). Bu dönemdeki Ivan Illich’in “Limits to Medicine, Medical Nemesis: the Expropriation of Health” başlıklı eleştirel çalışması konuyu, sağlık bakımının aslında sağlığa büyük bir tehdit olduğu yönünde bir tartışmaya kadar götürmüştür. (WHO, 2004: 16-17).

Hasta güvenliği kavramının gelişiminde etkisi olan olaylar kronolojik olarak Tablo 3’te verildiği şekilde sıralanmıştır (White, 2004: 5-6):

Tablo 3:

Hasta Güvenliği Kavramının Gelişiminde Etkisi Olan Olaylar

1955 Ernest Codman’ın hasta sonuçları üzerine odaklanmıştır

1984 Anestezi Hasta Güvenliği Vakfı tarafından Harvard Tıp Uygulama (Harvard Medical Practice Study) çalışması New York’da yapıldı

1992 Colorado / Utah’ta Tıbbi Uygulama Çalışması yapıldı 1995 Birinci Annenberg Hasta Güvenliği Konferansı düzenlendi

1996

• Ulusal Hasta Güvenliği Vakfı’nın kuruldu

• Birleşik komisyon, vahim olay politikasını yayımladı

• Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Clinton tarafından Sağlık Bakım Endüstrisi’nde Kalite ve Tüketicinin Korunması Danışma Komisyonu kuruldu

• Amerikan Ulusal Sağlık Bakımı Koalisyon, Amerikan Tıp Enstitüsü ile birlikte bakımın geliştirilmesi yolunda kanıt sağlayacak makaleler için akademik alanyazını incelemek üzere RAND (Amerikan Araştırma ve Geliştirme Kuruluşu) kurumu kuruldu.

• Harvard Üniversitesi’nde Tıbbi Hatalar ve Hasta Güvenliği konusunda ilk özel oturum icra edildi.

1997-1998

• Tıp Enstitüsü Kalite Seviyesi Teknik Danışma Paneli’nde 1997–1998 yılları arasındaki çalışmaları içerecek bir güncelleme çalışması yapıldı

• Clinton tarafından Kurumlar Arası Kalite Koordinasyon (Quality Interagency Coordination - QuIC) Görev Gücü oluşturuldu

• Sağlık Bakım Endüstrisi’nde Kalite ve Tüketicinin Korunması Danışma Komisyonu’nun bir sonucu olarak IoM tarafından Amerika’da Sağlık Bakımda Kalite Projesi hayata geçirildi

• Amerika Birleşik Devletleri Başkan Yardımcısı Gore tarafından, Sağlık Bakım Kalite Ölçülmesi ve Raporlanması Ulusal Kalite Forumu kuruldu

• IoM Sağlık Bakımı ve Kalitesi Ulusal Yuvarlak Masa Toplantısında üç tip kalite sorunu (aşırı, yetersiz, kötü kullanım) görüşülüp tanımlandı

• IoM’in Tabbi Bakımda Kalite Komitesi tarafından To Err is Human raporu yayımlandı.

2000

• Sağlık Bakım Politika ve Araştırma Ajansı’nın ismi, Sağlık Bakım Araştırma ve Kalite Ajansı (AHRQ-Agency for Healthcare Research and Quality) olarak değiştirildi

• Amerikan Business Roundtable (Amerika’nın en etkili iş organizasyonu) tarafından Leapfrog Grup (LFG) kuruldu

• IoM tarafından “Kalite Uçurumlarını Aşmak” adlı rapor yayımlandı, • Birleşik Komisyon tarafından Güvenlik Standartlarını yayımlandı,

• Hasta güvenliği için ortaklık (Partners for Patient Safety - P4Ps) Hasta Güvenliği konferansını finanse etti ve topladı

• QuIC ve AHRQ tarafından oluşturulan AHRQ Hasta Güvenliği Araştırma Gündemi altında Kalite İyileştirme ve Hasta Güvenliği Merkezi (Center for Quality Improvement and Patient Safety – CQuIPS) kuruldu.

2001 • Ulusal Hasta Güvenliği Görev Gücü oluşturuldu (FDA, AHRQ, CDC, CMS) 2002

• IoM tarafından “Ulusal Sağlık Bakım Kalite Planlaması Raporu”nun yayınlandı • Birleşik Komisyon tarafından “Altı Ulusal Hasta Güvenliği Hedefleri”nin yayınlandı

• Medicare ve Medicaid Hizmet Merkezleri tarafından, tıbbi hataların azaltılması dahil kalite değerlendirmesi ve performans iyileştirmesi gerektiren katılım koşulları yayımlandı.

2003

• JCI (Joint Commission International-Uluslararası Birleşik Komisyon) tarafından yeni “Müşterek Vizyon – Yeni Yollar (Shared Vision—New Pathways)” araştırma süreci duyuruldu ve “Yapıyı Oluşturma: Ulusun Sağlık Bakımını Geliştirme (Weaving the Fabric: Strategies for Improving OurNation's Health Care)” çalışması yayımlandı

• IoM tarafından “Ulusal Eylem İçin Öncelikli Alanlar” adlı raporun yayımlanması,

• Medicare ve Medicaid Hizmet Merkezleri tarafından, tıbbi hataların azaltılması dahil kalite programları ve performans iyileştirmesi gerektiren katılım koşulları yayımlandı.

• “2003 Hasta Güvenliği ve Kalite Geliştirme Yasası (HR 877)” Temsilciler Meclisi Komitesi tarafından onaylandı

• Gıda ve İlaç Yönetimi (Food and Drug Administarion-FDA), ilaçlarda barkodlama gerektiren kuralları yayımladı

• Sağlık Araştırma ve Kalite Ajansı tarafından hasta güvenliği göstergeleri yayımlanarak web tabanlı kalite ölçümleri başlatıldı

• Sağlık Geliştirme Enstitüsü (Institute for Healthcare Improvement - IHI) tarafından online interaktif kalite kaynağı geliştirildi

Erken dönem çalışmalarda tıbbi hata “modern tanı ve tedavi uygulamaları için ödenen bedel” olarak nitelendirilmiş ve “Medikal Gelişimin Ortaya Çıkardığı Hastalıklar” başlığı altında değerlendirmeye alınmıştır (McLamb ve Huntley, 1967; Schimmel, 1964: 100). Tıbbi hatalar konusunda öncü bir çalışma olarak Schimmel’in 1964 tarihli “Hospitalizasyonun Tehlikeleri (The Hazards of Hospitalization)” başlıklı çalışmasında tıbbi hatalar birer tehlikeli/zararlı (noxious) “epizod (episode)4” olarak nitelendirilmektedir. Yazar epizod kavramını, hastanede tanı veya tedaviyle alakalı kasıtlı bir şekilde gerçekleştirilen faaliyet sonrasında hastada ortaya çıkan istenmeyen reaksiyonlar şeklinde ifade etmektedir. Ancak hekim ve hemşirelerin kasıtsız hataları sonucu postoperatif komplikasyon veya nonspesifik psikiyatrik rahatsızlık olarak ortaya çıkan istenmeyen sonuçları kapsam dışı tutmaktadır (Schimmel, 1964: 100).