Halkodaları

Ülke düzeyinde Halkevi çalıĢmaları bir yandan olumlu bir hava yaratırken, bir yandan da Halkevlerinin köyleri yeterince kucaklayamaması ve onların sorunlarını etkili bir biçimde çözememesi, köylerde de örgütlenme gereksinmesini yaratmıĢ ve partiyi yeni kurumlar oluĢturmaya yöneltmiĢtir.⁸⁸ Gerçekten de Halkevlerinin köycülük Ģubeleri, ülkenin içinde bulunduğu fiziksel ve doğa koĢullarından dolayı köylere ulaĢma ve onların geri kalmıĢlığına son verme çabalarında sınırlı ve yetersiz kalmaktaydı. Bu Ģubelerin çok sayıda köye gitme imkânları ve gittikleri zaman da orada uzun süre kalma imkânları yoktu. Bu nedenle onların köylere sunduğu hizmetler anlık ve rastgele etkinlikler olmaktan öteye gidemiyordu. Sonunda, köylerin içinde bulunduğu sorunların güneĢli günlerde Ģehirlerden köylere düzenlenen gezilerle çözülemeyeceği anlaĢıldı.⁸⁹ Parti yönetimi durumu değerlendirerek rejimin kollarını köye kadar uzatabilmek için Halkevlerinin

____________________________________________

85 NeĢe G. YeĢilkaya, Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık, ĠletiĢim Yay., Ġstanbul, 1999, s. 69-70;

BaĢgöz, a.g.e., s. 196; Uluskan, a.g.e., s. 48.

86 M. Rauf Ġnan, Gazi’nin (Atatürk’ün) Halkçılık Ülküsü, Halkevleri ve Sonrası, TTK, Ankara, 1998, s. 898; Ergün, a.g.e., s. 191.

87 YeĢilkaya, a.g.e., s. 70.

88Çeçen, a.g.e., s. 150.

89 ġimĢek, a.g.e., s. 139.

yeni tür bir örgütlenmeye gitmesine ve köylerde de Halkodaları biçiminde yan Ģubeler açılmasına karar verdi. 1 Haziran 1939 tarihinde toplanan CHP’nin beĢinci kongresinde Halkodalarının kurulması kararı alındı. Bu karar üzerine CHP Genel BaĢkanlık Divanı bir genelge yayımlayarak, Halkodalarının kurulması ile ilgili genel prensipleri örgüte bildirdi. Halkevi artık nüfusu kalabalık olan yerlerde açılacak, küçük yerler ve kırsal bölgelerde ise Halkodaları biçiminde bir örgütlenme yöntemi izlenecekti. CHP beĢinci büyük kurultayının ana statüde kabul ettiği değiĢiklik üzerine, ülke düzeyinde Halkevlerinin yanı sıra Halkodaları da kurulmaya baĢlandı.

Halkodaları kuruluĢ ve yönetim açısından Halkevlerinden farkı olmayan bir yapıda düĢünülmüĢlerdi. Ne var ki, kuruluĢları Halkevlerine oranla daha kolay biçimde düĢünülmüĢtü. Cumhuriyetin onaltıncı yılında Halkodaları örgütlenmesiyle beraber, Kemalist yönetim artık köylere kadar gidebiliyordu. Köylerin kırsal yapılarına uygun düĢecek biçimde düĢünülen Halkodaları, köylü halkın geleneklerine uygun biçimde geliĢtirilecekti. Kırsal kesimin konukseverliği artık Halkodalarında yoğunlaĢacaktı.

Köy halkının her gün toplandığı, kendi sorunlarını konuĢtuğu Halkodalarında konuklar da ağırlanacaktı. Halkevi çalıĢmaları, gezginci kültür ve sanat adamları veya gruplarca kırsal kesimin insanına tanıĢtırılacaktı. Köyün ve köylünün günlük iĢlerinin görülmesi, kent ile bağlantının sağlanması Halkodaları için birinci iĢ olarak ortaya çıkıyordu. Maddi olanaklar çerçevesinde vatandaĢın kültür düzeyini yükseltmeye çalıĢan devlet artık Halkevlerinin yanı sıra Halkodalarından da yararlanabilecekti. CumhurbaĢkanının yanı sıra devletin önde gelen bütün yöneticileri Halkevlerini gezerek yapılanları yerinde görmekte ve incelemelerini sürdürmekte iken, Halkodaları da, devletin yöneticilerinin halk ile birlikte olabilecekleri ve ülke sorunlarını konuĢabilecekleri yeni merkezler olarak belirmiĢti.⁹⁰

Parti merkezi, kurultay kararından sonra Halkodaları ile ilgili bir ana statü belirleyerek bunu bir genelge ile örgüte gönderir. Bu statüye göre Halkodaları tıpkı Halkevleri gibi Cumhuriyetin temel ilkeleri doğrultusunda çalıĢacak kültür kuruluĢları olacaktır. Halkodaları da Halkevleri gibi her yurttaĢa açık olacak ve parti

_____________________________

90 Çeçen, a.g.e., s. 150-151.

üyeliği aranmayacaktır. Ancak yönetici olabilmek için parti üyeliği koĢulu aranacaktır. Halkevi açılması için yeterli koĢulların oluĢmadığı yerlerde Halkodaları açılacaktır. Bir yerde Halkodası açılabilmesi için orada en az 50 üyenin bulunması, bir toplantı salonu ile okuma odasının ve odayı yönetecek bir yıllık bütçenin oluĢturulması önkoĢuldu. Halkodalarının açılma kararı ve yönetimi parti Ģubesinin görevi idi. Bir yerde Halkodası kurulması istendiği zaman parti örgütü genel merkeze baĢvuru yapar, durumu parti yetkilileri yerinde incelerler ve onların verecekleri raporlara göre o bölgede Halkodası açılmasına karar verilirdi. Açılmasına karar verilen Halkodaları, Halkevlerinin yıldönümlerinde özel törenlerle açılırlardı. Parti ilkelerine aykırı olmayan bütün dernekler Halkodalarında toplantılar düzenleyebilirlerdi. Halkodalarının çalıĢmaları derin bir arkadaĢlık ortamı içinde yürütülürdü. Her Halkodasında 3-7 kiĢilik yönetim kurulları bulunur, üyeler yeniden seçilebilirlerdi. BaĢkanı, yönetim kurulu kendi arasından seçerdi. Her Halkodasının içinde bir okuma salonu bulunur, kültürel çalıĢmaların yanı sıra sosyal amaçlı toplantılar da düzenlenirdi. Okuma salonunda tüm gazete ve dergiler bulunurdu.

Halkı ilgilendiren yararlı konular üzerinde konuĢmalar düzenlemek, yerli oyunlar ve geleneksel kültür değerlerinin iĢlendiği özel günler ve gösteriler düzenlemek, yerli malların sergilendiği etkinliklere öncelik tanımak, ulusal bayramlar ve spor gösterileri düzenlemek, parti merkezinin direktifleri doğrultusunda istenen çalıĢmaları yürütmek Halkodalarının görevleri olarak ana statüde belirlenmiĢti.

Atatürk devrimlerinin halka götürülmesi ve halk ile devrim ilkelerinin kaynaĢtırılmasında, Halkodaları da Halkevleri gibi çalıĢmalar yapacaklardı. Her Halkodası Haziran ve Aralık aylarında olmak üzere her yıl iki kez çalıĢma raporlarını genel merkez bürosuna gönderecekti.⁹¹

1940 yılının yıldönümü bütün Halkevlerinde 25 ġubat 1940 günü kutlanır.

Ankara Halkevi’nde düzenlenen törene, CumhurbaĢkanı Ġsmet Ġnönü de katılır ve yeni 6 Halkevi ile 140 Halkodasının açılıĢ töreni gerçekleĢtirilir. Törende yönetim adına BaĢbakan Refik Saydam sekizinci yıldönümü için konuĢma yapar.

KonuĢmasında halkevcilik heyecanının yükseldiğini, Halkevlerinin ulusal heyecanı

_____________________________

91 Çeçen, a.g.e., s. 152; “Halkodaları Talimatı”, Ülkü, C: XIV, S. 79, Eylül 1939, s. 78-80.

halk kitlelerine taĢıdığını, bu yıl açılan Halkodaları ile devrimin ıĢığının köylere kadar ulaĢacağını, Halkevleri ve Halkodaları arasında yapı ve amaç bakımından hiçbir ayrım olmadığını ve ikisinin de aynı amaç için ortaya çıktığını, Halkevlerinin büyük çoğunluğunun amaçları doğrultusunda çok etkin çalıĢtıklarını ve yönetimin bu durumdan son derece mutlu olduğunu, bazı Halkevlerinin ise çevre koĢullarının yetersizliği nedeniyle beklenen çalıĢmaları yapamadıklarını, yönetimin bu konunun üzerine giderek bu gibi Halkevlerine yardımcı olacaklarını, Halkevlerinin çalıĢmalarından bütün devlet memurlarının, aydınların ve yetkililerin sorumlu olduğunu ve bu nedenle herkesin sorumluluğunu yerine getirmesi gerektiğini, devlet ve partinin Türk insanına bu konularda yardımcı olmaya hazır bulunduğunu, her alanda dünyaya örnek atılımlar yapan Türk ulusunun Halkevleri atılımında da çok baĢarılı sonuçlar elde edeceğini yetkili bir kiĢi olarak belirtir.⁹²

Parti, Halkevlerini ve Halkodalarını her bakımdan aktif olmaları için teĢvik etmeye çalıĢmıĢtır. Örneğin baĢarılı Halkevleri ve Halkodaları çıkarılan her yayında, yapılan her toplantıda vb. fırsatlarda övülerek örnek gösterilmiĢtir. Öte yandan pek varlık gösteremeyen Halkevleri ve Halkodaları Ģiddetle eleĢtirilerek teĢhir edilmiĢlerdir. Fakat tüm eksikliklerine ve sorunlarına karĢın Halkevleri ve Halkodaları ciddi birer proje olmuĢlardır.⁹³

_____________________________________________

92 Çeçen, a.g.e., s. 153; “Halkevlerinin Sekizinci Yıldönümü”, Ülkü, C: XV, S. 85, Mart 1940, s. 1-5.

93 ġimĢek, a.g.e., s. 143.

2. BÖLÜM

HALKEVLERĠNĠN KURUMSAL VE ĠDARĠ YAPISI

2.1. KURUMSAL YAPI

Halkevleri, CHP’nin Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, Laiklik ve Ġnkılâpçılık prensipleri içinde çalıĢan kuruluĢlardı.¹