Nurhan Yentürk
GENÇLER‹N S‹YASETE ‹LG‹S‹ VE KATILIM
Yentürk vd.’nin bu kitapta yer alan makalesi ‹stanbul’da, 15-24 yafl aras›, e¤itim gören/e¤itimine devam edecek olan 1.014 gençle gerçek- lefltirilen anketin sonuçlar›n› ele almaktad›r. Ankete cevap veren genç- lerin %50’den fazlas› politikayla ya hiç ya da pek fazla ilgilenmemek- tedir. Gençlerin sadece %1,2’si siyasi partilere üyedir. Yurtsever- Atefl’in (2006) gençlerin siyasete ilgilerini ‹stanbul ölçekli bir alan araflt›rmas›na göre, gençler siyaset içinde aktif olmay› istememektedir- ler ve bu ilgisizlik cinsiyet, e¤itim ya da gelir farkl›l›klar›na göre de¤i- fliklik göstermemektedir. Araflt›rmaya kat›lan deneklerin %1,7’si siya- si partilerin faaliyetlerine kat›ld›klar›n› belirtmektedirler. Bu oranlar, Kentel (1999)’in daha önceki tarihlere dayanan araflt›rmas›na göre da- ha düflüktür.1
‹çinde yaflan›lan konjonktür iki temel nedenle genç kuflaklar›n aktif kat›l›m›n› ve etkin aktörler haline gelmesini engellemektedir. Bunlardan biri piyasa iflleyiflinin tek model olarak alg›land›¤› ekono- mik yaklafl›m, di¤eri ise siyaseti olumsuzlayan 12 Eylül konjoktürü- dür. Di¤er yandan, devlet-vatandafl iliflkisinin yeniden tan›mland›¤› temsili demokrasiden kat›l›mc› demokrasiye do¤ru yaflanan süreçte gençlerin siyasete kat›l›m›n› etkileyen bir di¤er toplumsal dönüflümdür. 1 Gençlerin aktif siyasete kat›l›mlar›n›n düflük oldu¤uyla ilgili bir gösterge milletvekillerinin yafl ortalamas› olabilir. 23. Dönem milletvekillerinin seçildikleri y›l olan 2007 itibariyle yafl ortala- malar› 50,8’dir. Kad›n milletvekillerinin yafl ortalamas› 43,6; erkek milletvekillerinin yafl orta- lamas› 51,5’tir.
Bu süreç gençlerin siyasete temsili kat›l›m›n› azaltmak kadar, kat›l›m›n tarz›n› de¤ifltirici sonuçlar do¤urmaktad›r.
1990’larla beraber, küreselleflme olgusuyla birlikte, neo-liberal dalga tüm ekonomik modelleri teke indirgemifltir. Bu model, pazar›n tek hakim olmas›n›n toplumsal refah› sa¤layabilecek tek durum olarak kabul edilmesidir. Neo-liberalizm ekonomik refah sa¤layan tek model, iyi iflleyen piyasa da bunun tek arac› olunca ulus devlet ve siyasetin gö- revi piyasan›n iyi ifllemesini sa¤lamak yani piyasan›n güçlenmesine hizmet etmek olmaktad›r. Hükümet ve siyaset küresel pazar›n kuralla- r›n› bilen, uluslararas› rekabetin önünü açan bir arac› olarak alg›lan- maktad›r. ‹yi siyaset yapma, iyi siyasi parti olma, iyi iflleyen serbest pi- yasa ekonomisini iflletebilmek, kurabilmek, piyasan›n önündeki engel- leri temizleyebilmek gibi bir teknisyenlikle özdefl hale gelmektedir. Si- yasi baflar› kriteri tek ve bunun d›fl›nda bir alternatif olmay›nca refah› art›rmak, toplumsal dengeleri korumak için siyasi partilerin ve parla- mentonun yapabilece¤i bir fley yok alg›s› yayg›nlaflmaktad›r. ‹ster sol ister sa¤ partiler olsun, ekonomi politikas› olarak piyasan›n dedi¤i olur ilkesini benimsemeye bafllay›nca siyaset neredeyse kendi kendisi- ni gereksiz k›lmaya ve seçimlere kat›l›m da her yerde düflmeye baflla- m›flt›r. Bu nedenlerle, art›k gençler ya siyasi partilerin d›fl›nda kalmak- ta ya da piyasan›n taleplerini kabullenip bunlara boyun e¤en partileri desteklemektedirler (Benlisoy, 2003; ‹nan›r, 2005; Yentürk, 2006).
Siyasi partilere kat›lan gençlerin, sadece piyasan›n kabullerini benimseyen partileri desteklemekle kalmay›p siyasi partilere girmeyi ve oralarda aktif çal›flmay› ekonomik güçlenmelerine destek bulmak için bir yat›r›m olarak yapmakta olduklar› söylenebilir. Caymaz’a gö- re, siyasi partilerde siyaset yapan gençlerin bireyci bir anlay›flla hare- ket ettiklerini ve bunun Weberyen amaçsal rasyonellik ideal tipiyle ör- tüfltü¤ünü söylemek mümkün görünmektedir. Lüküslü’nün bu kitapta yer alan makalesinde aktard›¤› gibi, bu olgu küresel olarak rastlanan bir olgudur (BM, 2005).
Dünya konjonktüründe ortak yaflanan küreselleflmenin siyaseti gereksizlefltiren etkisinin d›fl›nda, Türkiye’de siyaseti olumsuzlayan sü-
reçte 12 Eylül’den sonra toplumda mutabakat yaflanmaya bafllanm›flt›r. Gençlerin siyasi partilere kat›l›m› aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, 12 Eylül 1980’den sonra yap›lan yasal düzenlemelerle baflta partiler olmak üzere siyasi faaliyet alanlar›n›n gençlere uzun süre kapat›lm›fl ve partilerin gençlik kollar›na yaklafl›k 17 y›l boyunca kilit vurulmufltur. Di¤er yan- dan, Ocak 1985 y›l›nda yürürlü¤e giren ve tüm üniversitelerde geçerli olan YÖK Ö¤renci Disiplin Yönetmeli¤i üniversiteli gençlerin siyasetle il- gisini kesmek amaçl› birçok madde içermektedir ve mutlaka de¤ifltirilme- lidir. Örne¤in yüksekö¤retim kurumu içinde siyasi faaliyetlerde bulun- mak, kurum içinde bildiri da¤›tmak, afifl ve pankart asmak bir aya ka- dar uzaklaflt›rma cezas›; boykot yapmak, siyasi ve ideolojik amaçl› bildi- ri afifl pankart, bant bulundurmak, ço¤altmak, da¤›tmak, sözlü ve yaz›- l› ideolojik propaganda yapmak kurumdan ç›kar›lmay› gerektiren fiiller aras›ndad›r (http://www.yok.gov.tr/yasa/yonet/yonet31.html).
Caymaz’›n bu kitapta yeralan makalesine göre, askeri yönetimin gençli¤i e¤itim ve çal›flma hayat›na kapatma stratejisi, ülkeyi kurtarmak gibi ütopik ifllerle u¤raflmak yerine kendilerini kurtarmalar› “tavsiyele- ri” büyük oranda daha sonra iktidara gelen sivil yönetimler taraf›ndan sürdürüldü. Ayr›ca süreç ailelerin 12 Eylül dönemine iliflkin yaflad›klar› deneyimlerin, yine aileler taraf›ndan günümüz gençlerinin sosyalleflme süreçlerine apolitikleflme olarak yans›d›. Tüm bu süreçte askeri ve sivil yönetimlerin gençli¤i siyasetten uzak tutma çabalar› bir kufla¤›n siyasal alanda örgütlü temsilini önlemifl oldu. Uzunca bir aradan sonra, 1997 senesinde tekrar faaliyete geçen gençlik kollar› ast üst iliflkisini kabulle- nen, üstlerinin/büyüklerinin verdi¤i iflleri yapan, parti içerisinde ve siya- set kariyerinde yukar›lara t›rmanmak için s›ras›n› bekleyen gençlerle, si- yasi hayata geri döndü. Dolay›s›yla, Lüküslü’nün de belirtti¤i gibi, 12 Eylül rejiminin gençleri tümüyle siyasetten uzaklaflt›rmak kadar, onlara siyaseti otoriter bir anlay›flla yapma misyonu da verdi.
Siyasi partilerde çal›flan gençlerin parti içindeki yeri ve konumu- nu siyasi partilerin gençlik kollar› yetkilileriyle yapt›¤› görüflmelerle araflt›ran Caymaz’›n bu kitaptaki makalesine göre, görüflülen gençle- rin söyleminde yarat›c› ve yenilikçi de¤il, direktifleri uygulay›c› ve sta-
tükoyu korumaya yönelik özellikler öne ç›kt›¤›, partili gençlerin so- runlara özgün çözümleri aramad›klar›/bulamad›klar› söylenebilir. Caymaz’›n görüflmelerden ç›kard›¤› sonuç gençlerin parti içinde mer- kezin otoriter yap›s›n› sorgulamak yerine boyun e¤mek zorunda kal- d›klar›, yöneticilerin gençlere partinin ilkeleri konusunda sessiz bir onama anlay›fl›n› dayatmay› baflarm›fl olduklar›d›r.
Lüküslü’nün siyasete kat›lmayan gençler üzerine yapt›¤› araflt›r- ma sonuçlar›na göre gençler “vurdumduymaz”, “bencil” bir kuflak de- ¤ildir, aksine sorunlar›n fark›ndad›rlar, sorunlardan rahats›zl›k duy- maktad›rlar, fakat siyasete olan olumsuz bak›fllar›ndan dolay› siyasi alan›n bir parças› olmamay› seçmektedirler. Gençler asl›nda siyasal alan› elefltirmektedirler: Siyasal alan gençler taraf›ndan, gençlerin so- runlar›n› çözmede yetersiz kalan bir nitelikte görülmekte ve negatif olarak alg›lanmaktad›r, ç›kar iliflkilerinin baflrolü oynad›¤› “kokufl- mufl” bir düzen olarak tan›mlanmaktad›r. Ayr›ca siyasal alan de¤iflti- rilmesi zor, kat› kurallar› olan bir alan olarak, birey olarak bir fleyleri de¤ifltirmenin çok zor oldu¤u bir alan olarak alg›lanmaktad›r. Tüm si- yasal dernekler ve partiler gençler taraf›ndan kendilerini/kendilerine has özelliklerini rahatça belirtemeyecekleri fakat ancak bir grubun parças› olarak varolabilecekleri “otoriter” gruplar olarak tan›mlan- maktad›rlar.
Özetle, partiler arac›l›¤›yla yap›lan siyasetin özgünlükleri- ni/farkl›l›klar›n› yaflayabilecekleri ortam yaratmamakta, gençler siya- setle günlük hayatlar›nda yaflad›klar›n›/sorunlar›n›/pratiklerini birbir- leriyle iliflkilendirememektedirler. Siyasi partilerin gençlere tan›d›klar› ortam gençlerin özgün durufl, yarat›c›l›k ve kat›l›mlar›na olanak ver- memekte, kendileriyle ilgili sorunlar›n çözümünde siyasi partilere gü- venmemektedirler. Gençler, toplumsal hayata kat›l›m ve onun sorunla- r›yla ilgili katk› ve görüfllerinin, ancak parti içinde yafllan›p (ya da par- tili yetiflkinler gibi davran›p) yukar›lara t›rman›nca gerçekleflebilecek- lerinin fark›ndad›rlar. Tüm bu olgular siyasetle ilgilenen gençleri siya- si partilerin d›fl›na iten en temel etkenlerdendir. Lüküslü’ye göre, bu d›- fl›nda kalma siyasete ilgisizlikten çok, hem elefltirilerini ve kendilerini
ifade edebilecekleri kanallar›n eksikli¤ine iflaret etmekte ve hem de si- yasi partilerin toplum üzerindeki etkisini azaltma ifllevi görmektedir.
Siyasi partilerin toplum ve gençler üzerindeki etkilerini azaltan bir di¤er dönüflüm temsili demokrasiden kat›l›mc› demokrasiye do¤- ru yaflanan süreçte görülebilir. Kat›l›mc› demokrasi, bir anlamda, ak- tif ve sorumlu vatandafll›k anlay›fl›n›n toplumda yayg›nlaflmas›d›r de- nebilir (Keyman, 2004; Tekeli, 2006). Gençlerin, sorunlar›n›n çözü- münü zamana ve yetiflkinlere devretmedikleri, çözümlere hemen flim- di (gençken) katk›da bulunabilecekleri aktif ve kolektif bir kat›l›m ve siyasetle ilginin bu anlamda siyasi partiler d›fl›nda mümkün olabilece- ¤i bir ortamdan söz edilebilir. Her ne kadar Türkiye’de kat›l›mc› de- mokrasi çok geliflmemifl olsa da gençler, a¤ olarak bir araya gelip sa- nal dünyan›n nimetlerini kullanarak birbiriyle haberleflme, hiyerarfli olmadan ortak görüfl oluflturma, sosyalleflme, birbirlerinden ö¤ren- me, sivil platformlar gerçeklefltirebilme, görüfllerini ifade edebilme, bireysel tepki ve durufllar›n› siyasi talepler haline dönüfltürebilme, kendi projelerini yaratma ve bu projeleri gerçeklefltirme amac›yla or- tamlar yaratabiliyorlar.
Bir anlamda, gençler hiyerarflik yap›lar›n yayg›n oldu¤u, temsi- li seçimle yöneticilerin belirlendi¤i, üyelerle iliflkilerin genel kurullarda gerçekleflti¤i siyasi parti ve yap›lanmalar d›fl›nda siyaset yapabilmeye bafllad›lar. Yönetime kat›l›m, a¤ üzerinden haberleflme, oy çoklu¤u ye- rine müzakereye ve oybirli¤ine dayal› karar alman›n yayg›n oldu¤u, gençlerin bireysel özgürlüklerini kaybetmeden bir misyon için kolektif olarak çal›flabildikleri ortamlar/sivil a¤lar gençlerin hem kendi hem de çevrelerinde gördükleri toplumsal sorunlar›n çözümüne katk›da bulu- nabilme, hem de bunu kendi özgün tazlar›n› kaybetmeden yapabilme- lerine olanak sa¤lad›.
Devlet–vatandafll›k iliflkisine bak›ld›¤›nda ortaya ç›kan bir di¤er önemli de¤iflim vatandafllar›n özgürlük alanlar›n›n genifllemesi, farkl› cinsiyet ve etnik kimliklerin eflit vatandafll›k taleplerinin ön plana ç›k- mas› gibi konularda olmaktad›r. Vatandafll›k hakk›, toplum içinde var olma hakk›, yeni kimlikleriyle (feminist olarak, çevreci olarak) tan›n-
ma talepleri ön plana ç›kmaktad›r. Gençlerin mücadele alanlar› bir ifl/ev sahibi olmaktan, kendi farkl› kimliklerinin, özgürlüklerinin ve de¤erlerinin tan›nmas› alan›na kaymaktad›r. Siyasi partiler ise bu tür yeni kimlik talepleriyle rezonans kurmakta zorlanmaktad›rlar. Kad›n hareketi, eflcinseller hareketi, çevre hareketi, insan haklar› hareketi gi- bi de¤erlerin tafl›y›c› aktörü ise siyasi partiler de¤il, toplumsal hareket- ler olmaktad›r (Keyman, 2004). Art›k siyasi partilerin, özellikle top- lumsal hareketlere angaje gençleri katabilmek için çevre politikas›, ka- d›n sorunuyla, insan haklar›yla, hayvan haklar›yla ilgili politikalar da üretmek durumunda olduklar›n› belirtmekte yarar var.
Bu dönemde, di¤er yandan, kat›l›mc› demokrasi ve aktif vatan- dafll›¤›n örgütlülü¤ü olarak STK’lar›n yükselifli görülmektedir. Ancak Türkiye’de STK’lar›n gerek nicelik gerek nitelik olarak gelifltikleri söy- lense bile hem yetiflkinlerin hem gençlerin STK’lara kat›l›m› düflük ol- du¤u bilinmektedir. Yentürk vd.’nin bu kitapta aktard›klar› çal›flmala- r›n›n önemli bir sonucu gençlerin STK’lara kat›l›m› düflükken, kat›l›n- mas› düflünülen STK’lar söz konusu oldu¤unda bunlar›n bafl›nda genç- lik kulüpleri ve gençlik derneklerinin gelmesidir. Gençler gençlerin bir arada olduklar› ve kendi kendilerini yönetebilecekleri derneklere ilgi duymaktad›rlar. Gençlerin STK’lara üyeli¤inin düflük olmas›n›n en te- mel nedenlerinden biri STK’lar›n gençleri ucuz ve dinamik iflgücü ola- rak görmeleri ve gençlerin STK’lara ya da STK’lar taraf›ndan yürütü- len projelere karar ve iflleyifl aç›s›ndan katk›lar›n› önemsememeleridir. Gençlerin kendilerini gelifltirebilecekleri, projelerini hayata geçirebile- cekleri süreçlerin ve kat›l›mlar›n›n esas amaç oldu¤u, özel olarak genç- ler için veya gençler taraf›ndan oluflturulm›fl gençlik STK’lar›n›n genç- lerin toplumsal yaflama kat›l›m› için önemleri çok büyüktür ve destek- lenmelidir.
Kaynakça
Aktay, Y. (2007), Pierre Bourdieu ve Bir Maxwell Cini olarak Okul, Çe¤in, G. Gö- ker, E. Arl›, A. ve Tatl›can, Ü. (2007) Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derle- mesi içinde, ‹letiflim Yay›nlar›, ‹stanbul.
Adaman, F. ve Keyder, Ç. (2006), Türkiye’de Büyük Kentlerde Gecekondu ve Çöküntü Mahallelerinde Yaflanan Yoksulluk ve Sosyal D›fllanma, http://ec.europa.eu/employment_social/social_inclusion/docs/2006/study_ turkey_tr.pdf
Alemdaro¤lu, A. (2005), Bir ‹mkân Olarak Gençlik, Birikim dergisi, no.196, ‹stanbul. Avrupa Birli¤i (2001), Gençlik için Beyaz Kitap http://ec.europa.eu/youth/archive/
whitepaper/index_en.html
Benlisoy, F. (2003), Ö¤renci Muhalefetinin Güncelli¤i, Toplum ve Bilim, no.97, Güz 2003.
BM (2005), World Youth Report 2005, www.un.org/esa/socdev/unyin/wyr05.htm Bu¤ra, A. (2005), AB Müzakere Sürecinde STK’lar ve Yoksulluk, ‹stanbul Bilgi Üniversitesi, STK E¤itim ve Araflt›rma Birimi, Sivil Toplum ve Demokrasi Kon- ferans Yaz›lar› no 12. http://stk.bilgi.edu.tr/siviltoplumseminer.asp
Bu¤ra, A. ve Keyder, Ç. (der) (2007), Bir Temel Hak Olarak Vatandafll›k Gelirine Do¤ru, ‹letiflim Yay›nlar›, ‹stanbul.
Bu¤ra, A. ve Adar, S. (2007), Türkiye’nin Kamu Sosyal Koruma Harcamalar›n›n Karfl›laflt›rmal› bir Analizi, Araflt›rma Raporu, Bo¤aziçi Üniversitesi, Sosyal Po- litika Forumu, Nisan 2007, ‹stanbul.
Estivill, J. (2003), Concepts and Strategies for Combatting Social Exclusion, ILO, STEP, Cenevre.
Hall, T. Coffrey, A. ve Williamson, H. (1999), Self, Space and Place: Youth Identi- ties and Citizenship, British Journal of Socioloy of Education, c.20, no.4. ILO, (2006a), A Resource Directory for Lead Countries of the Youth Employment
Network, ILO, Cenevre.
ILO, (2006b), Global Employment Trends for Youth, ILO, Cenevre.
‹statistiklerle Gençlik (2007), ‹statistiklerle Türkiye’de Gençlik, 2007, Gençlik Ça- l›flmalar›, http://genclik.bilgi.edu.tr/Default.asp?pageID=5
‹nan›r, S. (2005), Bildi¤imiz Gençli¤in Sonu, Birikim dergisi, no.196, ‹stanbul. Keyder, Ç. Üstünda¤, N. A¤artan, T. ve Yoltar, Ç. (2007), Avrupa’da ve Türkiye’de
Sa¤l›k Politikalar›, ‹letiflim Yay›nlar›, ‹stanbul.
Kentel, F. (1999), Türk Gençli¤i 98, Suskun Kitle Büyüteç Alt›nda, Konrad Adena- uer Vakf›, ‹stanbul.
Kentel, F. (2005), Türkiye’de Genç Olmak: Konformizm ya da Siyasetin Yeniden ‹nflaas›, Birikim dergisi, no.196, ‹stanbul.
Keyman, F. (2004), Türkiye’de ve Avrupa’da Sivil Toplum, ‹stanbul Bilgi Üniversi- tesi, STK E¤itim ve Araflt›rma Birimi, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yaz›lar› no 3 http://stk.bilgi.edu.tr/siviltoplumseminer.asp
Kazgan, G. (der.) (2006), ‹stanbul Gençli¤i, ‹stanbul Bilgi Üniversitesi Yay›nlar›, ‹s- tanbul.
Kur Mevzuat›, Üniversite Gençli¤i ve Sosyal Haklar Raporu, 2-4 Kas›m 2007, TOG, ‹stanbul.
Lüküslü, D. (2005), Farkl› Kitaplardan Farkl› Aç›lardan Gençlik Analizleri, Biri- kim dergisi, no.196, ‹stanbul.
Mead, M. (1970), Culture and Commitment: A Study of the Generation Gap, New York: Doubleday.
McGrath, B. (2002), Towards the Enablement of Unqualified Rural youth: A Structurationist Perspective on Socially Inclusive Policy Interventions, Journal of Youth Studies, c.5, no.3.
Standing, G. (2007), Temel Gelir: Küreselleflen Dünyada Yoksullukla Bir Mücade- le Yöntemi, Bu¤ra ve Keyder (2007) içinde.
Sen, A. (2000), Social Exclusion: Concept, Application and Scrutiny, Social Deve- lopment. Paper No. 1. Office of Environment and Social Development, Asia Development Bank, June.
Sütlafl, M. (2007), Gençlerin Sa¤l›k Hakk›, Sa¤l›kl› Yaflama Hakk› ve Sa¤l›k Hiz- metlerinden Yararland›klar› S›radaki Haklar›, Üniversite Gençli¤i ve Sosyal Haklar Raporu, 2-4 Kas›m 2007, TOG, ‹stanbul.
Tekeli, ‹. (2006), Kat›l›mc› Demokrasi ve Sivil Toplum Kurulufllar›, Sosyal Demok- rasi Derne¤i Yay›nlar› no 1, Ankara.
Üniversiteli Kad›nlar Forumu (2006), Üniversiteli Genç Kad›nlar ve Örgütlenme, Üniversiteli Kad›nlar Forumu Bildirgesi kitap盤›, ‹stanbul.
Yurdsever-Atefl, N. (2006), ‹stanbul Gençli¤inin Siyasal De¤erleri içinde Kazgan, 2006 içinde, 85-151.
Yentürk, N. (2006), Demokratik Kitle Örgütlerinden STK’lara: Konjonktürel bir ‹nceleme, ‹stanbul Bilgi Üniversitesi, STK E¤itim ve Araflt›rma Birimi Sivil Top- lum ve Demokrasi Konferans Yaz›lar› no 11, 2006. http://stk.bilgi.edu.tr/sivil- toplumseminer.asp
Yurt-Kur (2006), Yüksek Ö¤renim Kredi ve Yurtlar Kurumu Klavuzu, Yurt-Kur, Ankara.
‹K‹NC‹ KISIM
Gençlik Çal›flmas›
Herkes Farkl› Herkes Eflit Avrupa Gençlik Kampanyas› www.herkesfarkli-herkesesit.info
GENÇL‹K ÇALIfiMASI VE TEMEL ÖZELL‹KLER‹