BUNU NEDEN YAPIYORUZ?

Hem Avrupa genelinde, hem de ulusal düzeyde hareketlili¤e verilen deste¤e karfl›n, Avrupa’da hareketlili¤in teflvik edilmesinin neden ge- rekli oldu¤una yönelik genel bir görüfl birlili¤inin bulunmamas›, alt› çizilmesi gereken ilginç bir nokta. Bu tür faaliyetlere destek veren fark- l› paydafl gruplar ve faaliyetleri gerçeklefltirenler, hareketlili¤i farkl› ba- k›fl aç›lar›yla de¤erlendirmektedir. Bu ba¤lamda, Avrupa’da hareketli- lik olgusu ile ilgili dört farkl› ekol (ya da Frans›z felsefeci Foucault’un terimleriyle konuflacak olursak dört farkl› söylem) oldu¤unu söyleye- biliriz.

Kültürleraras› Anlay›fl› Sa¤lamak ‹çin Hareketlili¤in Bir Araç Olarak Görülmesi

Bu araç Avrupa’da ve dünya genelinde bar›fl içinde ve bir arada yafla- man›n nas›l mümkün olaca¤›n›n ö¤renilmesi ve kat›, milliyetçi bir tab- lo yerine bir Avrupa (ya da dünya) vatandafl› kimli¤inin oluflturulmas› için hareketlili¤in bir araç olarak kullan›lmas›na iflaret eder. ‹kinci Dünya Savafl› sonras›nda oluflturulan gençlik de¤iflim programlar› sa- yesinde, önceden düflman konumunda bulunan ülkeler aras›nda bir köprü kurarak bar›fla katk›da bulunmak için kurulan ve iki uluslu bir yap›ya sahip olan Frankofon-Germen Gençlik Ofisi taraf›ndan gerçek- lefltirilen faaliyetler bu anlay›fla örnek teflkil etmektedir. Son zamanlar- da kültürleraras› anlay›fl üzerine gelifltirilen söylem, ›rkç›l›k ve yabanc› düflmanl›¤›na karfl› verilen savafl yarar›na da kullan›lmaktad›r: Baflka bir ülkede, bir yabanc› olarak yaflamay› deneyimlemesi sa¤lanan genç- lerin, kendi ülkelerindeki göçmen ve mültecilerin karfl› karfl›ya kald›¤› koflullar› anlayabilme becerilerini gelifltirmeleri beklenmektedir.

Avrupa’da ‹flçilerin Serbest Dolafl›m›n› Artt›rmak ‹çin Hareketlili¤in Bir Yöntem Olarak Kullan›lmas›

Bu yöntem yurtd›fl›nda çal›flmay› isteyen ve nitelikleri buna uygun olan kifliler aç›s›ndan, baflka bir ülkede nas›l yaflanaca¤›n›n, nas›l çal›fl›laca- ¤›n›n, nas›l “göçmen iflçi” olunaca¤›n›n ö¤renilmesi ve dolay›s›yla (Av- rupa Ekonomik Topluluklar›’n›n kuruluflunu bafllatan 1957 y›l›nda imzalanm›fl Roma Antlaflmas›’nda belirtilen fikirlerle ba¤lant›l› ola- rak, iflgücünün serbest dolafl›m›n›n Avrupa’n›n ekonomik kalk›nmas›- n›n de¤iflmez bir unsuru oldu¤u fikri uyar›nca) di¤er Üye Ülkelerde gö- rülen ifl gücü eksikli¤inin giderilmesi anlam›na gelir. Asl›nda Avru- pa’daki ilk hareketlilik program›, 1964 senesinde bafllat›lan ve o dö- nemdeki ad›yla Avrupa Ekonomik Birli¤i s›n›rlar› içinde yaflayan genç bireylere, baflka bir ülkede yaflama ve çal›flma deneyimi kazand›rmay› hedefleyen “Genç ‹flgücü De¤iflim Program›” olmufltur.

Avrupa’da E¤itim ve Ö¤retimin Uluslararas›laflt›r›lmas›yla Ba¤lant›l› Bir Eylem Olarak Hareketlilik

Küreselleflme süreci Avrupa’da, 1980’lerin ikinci yar›s›ndan bugüne iv- me kazan›rken, gelecekteki ifl gücünün, Avrupa ekonomisinin dünya pazar›nda rekabetçi niteli¤ini tafl›may› sürdürebilmesi için bahsi geçen kültürleraras› yeterliklere ihtiyaç duyaca¤› anlafl›lm›flt›. “Kültürlerara- s› yeterlikler”, ekonomi ba¤lam›nda (yukar›da de¤inildi¤i biçimde), özellikle ve öncelikle yabanc› dilde yeterlilik ve yabanc› pazarlar ve farkl› zihniyetlerle ilgili bilgiye denk gelir. Söz konusu beceriler iflçile- rin, yurtd›fl›ndaki paydafllarla gerekti¤i flekilde etkileflimde bulunmas›- n› sa¤lar ve ithalat/ihracat iliflkilerini kolaylaflt›r›r.

“Yeni Temel Beceriler” Edinme ve “‹stihdam Edilme Olas›l›¤›”n› Artt›rma Yöntemi Olarak Hareketlilik

Söz konusu söylem ba¤lam›nda hareketlilik faaliyetinin mant›ksal te- meli, faaliyete kat›lanlar›n yukar›da sözü edilen “yeni temel beceriler”i (ya da “kilit beceriler”i) edinmelerini sa¤lamak için yurtd›fl›ndaki yer- leflimlerin didaktik bir araç olarak kullan›lmas›na dayan›r. Söz konu-

su beceriler, küreselleflme ve teknolojik alanda kaydedilen geliflmelerin bir sonucu olarak sürekli de¤iflim gösteren “ifl baflvurular›nda aranan nitelikler”, çal›flma koflullar› ve kariyer planlamas› gibi konularla kifli- lerin bafl etmelerini kolaylaflt›r›r. Mesleki ba¤lamda da “çeflitlili¤i” de- neyimleyen kifliler, bu deneyimin kendilerine kazand›rd›¤› düflünce bi- çimi ile ba¤lant›l› olarak, de¤iflen flartlara daha kolay uyum sa¤lar ha- le gelirler; dolay›s›yla istihdam edilme olas›l›klar› da yükselir. Yabanc› bir ülkede yaflama zorunlulu¤u, ayn› zamanda, bu deneyimi yaflayan- lar›n sosyal becerilerini sa¤lamlaflt›r›r, özgüvenlerini gelifltirir ve bu sü- reç içinde karfl›laflm›fl olduklar› “yeni” ve “de¤iflik” sorunlar, olaylar› farkl› aç›lardan ele alarak yenilikçi çözümler üretme, risk alma ve gi- riflkenlik kapasitelerini artt›r›r.

Yukar›da bahsedilen felsefi ekoller/söylemler bir bak›ma ele al›- nan konunun analitik özetine iflaret eder ve nadiren yal›n biçimleriyle karfl›m›za ç›karlar. Al›nan siyasi kararlar ço¤u kez taraflar aras›ndaki uzlafl›mlar›n sonucu oldu¤u için, hareketlilik üzerine yaz›lm›fl siyasi metinler (örne¤in program gerekçeleri), s›kl›kla iki ya da daha fazla söylemden oluflan becerilere iflaret eder. Yine de, en az›ndan bana gö- re flu aç›kt›r ki, özellikli gruplar taraf›ndan özellikli dönem ve çevreler- de hareketlili¤in farkl› niteliklerine öncelik verilmektedir.

KAÇ K‹fi‹?

Y›ll›k istatistikler temel al›nd›¤›nda, Avrupa’da kaç kiflinin e¤itim ve ö¤renim hareketlili¤i faaliyetlerine kat›l›mda bulundu¤u ucu aç›k bir sorudur. Her fleyden önce, “ö¤renim hareketlili¤i”nin gerçekte ne ol- du¤una dair net ve ifller bir tan›m yok elimizde: Söz konusu ifade sa- dece okullar›n e¤itim-ö¤retim dönemlerine mi iflaret ediyor, gençlik de- ¤iflim programlar› ve yurtd›fl›ndaki yerlefltirmelere mi, yoksa k›sa süre- li e¤itim gezileri ve faaliyet kat›l›mlar› gibi di¤er unsurlar› da (örne¤in sportif ya da kültürel etkinliklere kat›l›m) buna dahil etmeli mi? S›n›r› nereden çizmeli? Di¤er bir soru ise, hareketlili¤in say›sal olarak nas›l ifade edilebilece¤i. En basit flekliyle kafa m› saymal›y›z (ki bu durum- da üç günlük e¤itim gezisi, yurtd›fl›ndaki bir üniversitede geçirilen alt›

ayl›k e¤itim dönemiyle ayn› kefeye konulacakt›r), yoksa hareketlili¤in, örne¤in, yurtd›fl›nda geçirilen hafta say›s›na göre hesapland›¤› daha in- celikli bir sistem mi benimsenmeli?

‹kinci olarak, ki bu nokta çok daha önemli, gerçekleflen hare- ketlili¤in kayd›n› tutan herhangi bir merci ya da sistem her nas›lsa mevcut de¤il. S›kl›kla ortaya konan istatistikler, Avrupa Komisyonu taraf›ndan gerçeklefltirilen hareketlilik programlar›ndan (örne¤in Av- rupa Gönüllü Hizmeti ya da yeni Gençlik Program› ya da Hayatboyu Ö¤renme Program› çerçevesinde yer alan Erasmus, Leonardo ve Co- menius programlar› sayesinde gerçeklefltirilen ö¤renci de¤iflimleri) edi- nilen rakamlar. Yaln›zca bu rakamlar üzerinden hesap yapt›¤›m›z za- man (ki, konu hareketlilik oldu¤unda genelde yap›lan budur), istatis- tikler umutsuzluk veren bir tabloya iflaret etmektedir. Mesela bu du- rumda, mesleki e¤itim ve ö¤retim kapsam›nda yurtd›fl› deneyiminden faydalanan ö¤renci ve stajyerlerin oran› %1’i aflmamaktad›r.

Asl›nda ö¤renim hareketlili¤i, Avrupa Birli¤i taraf›ndan gerçek- lefltirilen programlar ile s›n›rl› bir olgu de¤ildir. Ö¤renim hareketlili¤i ayn› zamanda, Avrupa kapsam›nda var olan ve kapsamlar› daha genifl olan di¤er programlar ve giriflimlerde de önemli bir konudur ve kendi ba¤lamlar›nda gerçeklefltirilmesi olas› faaliyetlerden sadece biri olarak görülür. Tam da bu noktada verilebilecek örnek, yap›sal fonlar olarak da adland›r›lan, özellikle hem geçmiflte, hem de günümüzde hareketli- lik faaliyetlerine ciddi maddi katk›lar sa¤layan Avrupa Sosyal Fonu ve Avrupa Bölgesel Geliflim Fonu’dur. Mesela ‹talya’da Toskana bölgesi, e¤itim ve ö¤retim hareketlili¤ine iki y›ll›k bir dönem içerisinde 4 mil- yon Avro ay›rd›. Halbuki buradaki kat›l›mc›lar istatistiklerde yer alm›- yor. Ayn› zamanda Avrupa’da birçok ülke hareketlili¤i finanse etmek için ulusal ve iki uluslu düzeyde çeflitli programlar yürütüyor. Son ola- rak bir de, herhangi bir program ya da giriflime dahil olmayan, kamu fonlar›ndan para almaks›z›n kendi kendilerine kiflisel hareketlilik pro- jelerini flekillendiren ve gerçeklefltiren kifliler var.

Birarada ele al›nd›¤›nda Avrupa’da hareketlili¤in bizim düflün- dü¤ümüzden çok daha büyük ve ayn› zamanda çok daha önemli bir

olgu oldu¤u, Avrupa’da var olan programlar›n (Erasmus, Comenius, Leonardo, Gençlik Program›), klasik bir ifadeyle, buzda¤›n›n yaln›zca görünen k›sm›n› temsil etti¤i aç›kça ortaya ç›kabilir. Ne var ki güveni- lir istatistiklerin mevcut olmamas› halinde, say›sal de¤erler üzerine tahminde bulunmaktan öte bir flans›m›z kalm›yor.

N‹CEL‹⁄E KARfiI N‹TEL‹K

Belki de, ö¤renim hareketlili¤i faaliyetlerine kat›lan kifli say›s›n›n belir- gin azl›¤› nedeniyle y›llard›r say›sal verilere, niceli¤e odaklan›ld›; ki bence bu yaklafl›m sa¤l›kl› sonuçlar elde edilecek bir yaklafl›m de¤il. En önem verilen baflar› kriteri, bir hareketlilik program›n›n kaç kifliyi s›n›r ötesine tafl›d›¤› oldu. Gerçekte, hayat›n›n bir dönemini yurtd›fl›nda ge- çirerek sa¤l›kl› bir flekilde geri dönen insan say›s›n›n çoklu¤u kendi için- de bir baflar› olarak görülemez; tabii e¤er bir turizm flirketi de¤ilseniz. Önemli olan o kiflilerin dönerken beraberlerinde getirdikleri kazan›m- lard›r: Yurtd›fl›nda geçirilen bu sürenin kiflinin ifl bulabilme olas›l›¤›n› nas›l artt›rd›¤› ve/veya toplumun sosyal ve politik geliflimine katk›da bulunma kabiliyetini (“aktif yurttafll›k”) nas›l gelifltirdi¤idir. Di¤er bir deyiflle önemli olan, yurtd›fl›nda geçirilen sürenin verimlili¤i/kalitesidir. Peki ya “hareketlilikte kalite” tam olarak ne anlama gelmekte- dir? Hareketlilik ba¤lam›nda “kalite” kelimesi ne ifade etmektedir? Kalitenin birçok tan›m› mevcut, ancak “endüstri alan›nda kalite” üze- rine genel kabul gören tan›m (sadece hizmet sektöründe de¤il, tüm sektörlerde), bir ürünün o ürüne dair beklentilerimizi karfl›lamas› ola- rak aç›klan›yor. Bu tan›m› ö¤renim hareketlili¤i kavram›na uyarlad›¤›- m›zda, hareketlilikte kalitenin, hareketlilik faaliyetlerine kat›lan kiflile- rin bu deneyim için belirledi¤imiz ö¤renme hedeflerine ulaflm›fl olma- lar› oldu¤u sonucuna varabiliriz. Yurtd›fl›nda konaklama süresinin uzunlu¤u ve konaklanan ülkenin kültürüyle etkileflimin do¤as› gibi et- kenlere ba¤l› olarak, herhangi bir hareketlilik faaliyeti aç›s›ndan ö¤- renme hedef/beklentilerini formüle edebilir ve bu hedef/beklentilerin karfl›lan›p karfl›lanmad›¤›n› ölçmek için çeflitli yollar ve araçlar geliflti- rebiliriz. Herhangi bir hareketlilik deneyiminin kalite kapsam›nda ele

al›n›p al›namayaca¤›n› belirleyen etkenleri tan›mlayarak, bir kavram olarak kalite kriterini gelifltirmeye de bafllayabiliriz.

Kalitenin göz ard› edilmesi u¤runa nicelik/say›sal de¤erlere odak- lanma ›srar›, “hareketlilik deneyimleri s›ras›nda” ö¤renme üzerine nis- peten daha az araflt›rma yap›ld›¤› anlam›na geliyor: Bu tür ö¤renme tam olarak ne demektir, nas›l gerçekleflir ve bu yöntem uygulanacaksa nele- rin varl›¤› flartt›r. Yak›n bir zamana kadar bask›n olan yöntemin nispe- ten mekanik oldu¤unu söyleyecek yeterli gerekçe var bana göre: Uzun ya da k›sa süreli olsun kifli e¤er yurtd›fl›nda kal›rsa, kültürleraras› ö¤ren- me ve kiflisel geliflim az çok kendili¤inden gerçekleflecektir fleklinde bir sav var sonuçta. Sözünü etti¤im yaklafl›m, hareketlilik projelerinin ger- çeklefltirilmekte oldu¤u bölgelerin ço¤unda hâlâ hakim. Uzun süreden beri yürütülen gençlik de¤iflim programlar› sayesinde büyük deneyim el- de etmifl, dolay›s›yla yurtd›fl›nda bulunman›n tek bafl›na ö¤renme süre- cini destekleyecek ve bu sürecin verimsiz geçme olas›l›¤›n› bertaraf ede- cek düzenlemeler yap›lmadan olumlu bir deneyime dönüfltürülemeyece- ¤ini çok evvelden fark etmifl gençlik alan›nda faaliyette bulunan belirli bölgeler, bu kan›n›n istisnalar›. Son 5-10 y›l içinde bu fark›ndal›k, for- mel (formal), formel olmayan (non-formal) ve enformel (informal) sis- temlerinin uyguland›¤› di¤er bölgelere de yay›lmaya bafllad› ve hem ka- lite kriterini formüle etmek, hem de hareketlilik alan›na katk›da bulu- nan kiflilerde, hareketlilik projelerinde yer alan taraflarda ve idareci ko- numunda çal›flanlarda kalite bilincini gelifltirmek için büyük çaba sarfe- dilmeye baflland›. Buna ba¤l› olarak 2006 y›l›nda, Avrupa Komisyonu, Bakanlar Konseyi ve Avrupa Parlamentosu, Avrupa genelinde gerçeklefl- tirilecek hareketlilik faaliyetlerinde uygulanmak üzere 10 kalite kriteri üzerinde görüfl birli¤ine vard›. Yasal ba¤lay›c›l›¤› bulunmasa da bu uz- lafl›, hareketlilikte kalitenin art›k Avrupa’da en üst seviyede ciddiye al›- nan bir konu oldu¤una dair son derece güçlü bir iflarettir.