Gözlem

Araştırmada, gözlem başlığı altında toplanan veri toplama araçları video kayıt, araştırmacı günlüğü, takım üyelerini değerlendirme formu ile rubrik olarak belirlenmiştir.

3.4.2.1.1. Video Kayıtları

Sınıfta gözlem yapılırken sıklıkla bazı kayıt tutma teknikleri kullanılmaktadır. Bu tekniklerden biri de video kayıt tekniğidir. Video kayıt tekniği gözlemciye diğer kayıt tutma tekniklerinden daha avantajlı bir durum sağlar. Çünkü gözlemci bu teknik sayesinde sınıf içinde yaptığı uygulama sırasında gözlemleyemediği özel durumları özellikle bireylerin davranışlarını, uygulama sonunda inceleme fırsatı yakalar (Goodnough, 2011; Sagor, 1992). Ayrıca bu teknik yardımı ile; uygulama ile ilgili verilerin güvenilir ve geçerli olması adına ilgili uygulamayı diğer araştırmacılar da inceleyebilir, fark edilen eksiklik ya da varsa yanlışlık, ulaşılan uzlaşı sonrasında düzenlenmeye gidilebilir (Ratcliff, 1995).

Sağladığı avantajlardan dolayı bu çalışmada da ders içi uygulamaların gözlemi sürecinde video kaydından yararlanılmıştır. İlgili literatürde, araştırmacı aynı zamanda öğretmen görevinde rol alıyorsa video kaydı işleminde dışarıdan bir gözlemcinin rol almasının daha doğru olduğu vurgulanmaktadır. Çünkü ders içinde kamerayı öğretmenin ya da öğrencinin kullanmasının o kişinin dersteki motivasyonunu düşürdüğü ve ders ile bağlantısının zayıfladığı ifade edilmektedir (Elliott, 1991). Bu bağlamda araştırma sürecinde araştırmacı aynı zamanda öğretmen rolünü üstlendiğinden, video kaydı için Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği Anabilim Dalı üçüncü sınıf öğrencilerinden Batuhan TİTİZ ile Furkan ALİ YÜRÜK’ den yardım almıştır. Ders içindeki uygulamalarda araştırmacı video kayıt

çekimi yapacak olan gözlemciye araştırmacı kayıt sırasında kullanılacak kamera ile ilgili bilgi vermiş ve bu kapsamda araştırmanın yapılacağı sınıfta 10 dakikalık deneme çekimi yapılmıştır. Ayrıca gözlemciler çekimler sırasında yararlı olacağını düşündükleri notlar alarak bu gözlem sonuçlarını araştırmacı ile paylaşmıştır.

Video kayıtlarında kamera genellikle sınıfın bütün alanını görebilecek bir yerde ayaklık (tripot) kullanılarak sabit tutulmuş ancak gerekli durumlarda çekim yapan kişi tarafından sınıfın içerisinde dolaştırılarak çekim gerçekleştirmiştir. Toplam 11 ders sürecinde çekilen video kayıtları toplam 33 saat 30 dakikadır.

Ders içi gözlem amaçlı video kayıt çekiminde gözlemciye öğrencilerin öncelikle alışabilmeleri için çekimlerden dersin ilk 2 haftası analiz edilmemiştir. Bu anlamda araştırmacı bu iki hafta boyunca öğrencilere hem dersin genel bir yönergesini vererek derste işlenecek konuları ve uygulanacak yöntemler hakkında kısaca bilgi vermiş hem de argümantasyon uygulaması ile ilgili küçük bir örnek yaparak öğrencilerin yöntemi tanımalarını sağlamıştır.

Video kayıtları için Sony marka video kamera ve Sony Vaio marka bir adet dizüstü bilgisayar kullanılmıştır. Görüntüler hem bilgisayar ortamında hem de 500 gb’lık bir hard diskte her derse ait görüntüler ilgili tarihler altında saklanmıştır.

Araştırma süresince çekilen video kayıtlarından özel durumların ya da davranışların incelenmesi amacı ile araştırmacı tarafından ilgili alan yazın incelenerek (Anagün, 2008; Cavkaytar, 2009; Çuhadar, 2008; Duban, 2008; Kış, 2007; Kuzu, 2005) video analiz kontrol listesi geliştirilmiş ve listeye geçerlik komitesi görüşleri doğrultusunda son hali verilmiştir. Bu kontrol listesinin amacı, geçerlik komitesi toplantılarında izlenen video kayıtlarının belli başlıklar altında incelenmesini sağlayarak araştırmanın amacı kapsamında komiteden geçerli dönütler almaktır. Video kayıt kontrol çizelgesi Ek 10’da verilmiştir.

3.4.2.1.2. Araştırmacı Günlüğü

Günlük tutan insanlar sıklıkla günlüklerine kendi hayatlarındaki olaylarda yaşadıkları hisleri ve duygularını not ederler. Bu gibi günlük tutma, yaşanan zaman ve durumla ilgili bireye fark edilebilir bir bakış açısı sunmaktadır. Eylem araştırmalarında da günlük tutmanın amacı genel olarak bu yönde şekillenmiştir. Yani eylem

araştırmalarında günlük tutan bir araştırmacı günlük yardımı ile uyguladığı araştırmada ne yaptığını bilir, eksikleri not eder. Bu durum araştırmacıya genel olarak olayları gözlemleme ve yorumlama olanağı sağlar. Bu şekilde süreç içinde fark edilen aksaklıklar, sürecin sonraki aşamaları için düzenlenmiş olur (Altrichter, Posch ve Somekh, 1993; Mcniff, Lomax ve Whitehead, 2004). Bu amaç kapsamında günlükler çeşitli amaçlar için çalışmalarda kullanılmaktadır. Bu amaçlar (Taylor, Wilkie ve Baser, 2006) tarafından şu şekilde ifade edilmektedir:

 Araştırmacıların gözlemlerinden topladıkları çevreleri ile konuşmaları ile gün ve zamanla ile ilgili veriler araştırma kapsamında yer alan olayların ne şekilde olduğunu ifade etmede yardımcı olur.

Yansıtma ve hatırlama: olaylardan sonra eğer ki süreç ile ilgili önemli bir bilgi aklına gelirse günlüğe ekleme yapabilirsin.

Temalar ve bakış açıları: verilerin analiz ve yorum aşamasında dahi günlükte kayıt tutabilirsin.

Deneysel veri: sen gülüğüne araştırma süreci ile ilgili önemli gördüğün olaylar hakkındaki görüşlerini yazabilirsin.

Bu araştırma sürecinde günlük, araştırmacı tarafından deneysel uygulamada kayıt tutmak amacıyla; ders öncesinde, ders esnasında ve ders sonunda fark edilen sorunların kayıt altına alınması amacıyla tutulmuştur. Araştırmacı ders sonunda dersle ilgili video kayıtlarını da inceleyerek bu kayıtlarla ilgili günlüğüne alan notları almıştır. Araştırmacı aynı zamanda geçerlik komitesi toplantılarında tutmuş olduğu ses kayıtlarından da süreç ile ilgili üzerine durulması gerekli yerleri belirleyerek günlüğüne bunları not etmiştir.

 Ders esnasında araştırmacı günlüğünü haritalandırma metodu ile kayıt altına almıştır.

Haritalandırma metodu, gözlem stratejilerinde bir davranışı kayıt altına almak sonrasında ise bu davranışı analiz etmek için kullanılan bir yöntemdir. Araştırmacı sınıfın yapısı ile ilgili bir diyagram çizer öğrencilerin oturma gruplarına göre öğrencilerin isimlerini diyagram kutucuğuna yazar, bu şekilde öğrencilerin hareketlerini ve davranışlarını kısa notlar çerçevesinde öğrencilerin isimlerinin yazdığı kısımlara not alır. Bu bağlamda özel davranışsal verilerin toplanmasında haritalandırma metodu yararlı bir yoldur (Phillips ve Carr, 2010).

 Ders sonunda araştırmacı dersle ilgili video kayıtları incelerken gözlem yöntemlerinden alan notları formunu kullanmıştır. Araştırmacının bu noktada dikkat

etmesi gerekli durum alan notlarından betimleyici ve yansıtıcı alan notlarını birlikte almaya özen göstermesidir.

Çoğu nitel araştırmacılar tarafından kullanılan alan notları, ilgili alanda araştırmacıların gözlemlerini, duygularını ya da etkileşimlerini betimledikleri gözlem yönteminin bir formudur. Gözlemcinin ön yargılarını kontrol altına alabilmesi için araştırmacılar iki türlü alan notu kullanmaktadırlar. Bunlar betimleyici ve yansıtıcı alan notlarıdır. Betimleyici alan notları araştırmacının alanda gördüğü ve duyduğu durumların not edilmesidir. Bu noktada dikkat edilmesi gerekli durumlardan biri; betimlenen kişi kişinin kim olduğu ve diğer kişiler ile nasıl etkileşime girdiği ile ilgili betimlemelere dikkat edilmesidir. Diğeri ise; gözlemin yapıldığı fiziksel ortam ile, gözlem zamanı, tarihi, gözlemin yapıldığı süre, katılımcıların kimler olduğu ilgili bilgilerin betimlenmesidir. Yansıtıcı alan notlarında ise; gözlemlenen olay hakkında gözlemcinin duygu ve düşünceleri yer alır. Yansıtıcı alan notları sıklıkla gözlemcinin yorumları olarak kayıt formunun altında yer alır. Yansıtıcı alan notları araştırmacıya kendi duygu ve düşüncelerinin yansıtılmasını sağlar aynı zamanda gözlemlerinin bu duygu ve düşüncelerden ne şekilde etkilenebileceğini de göstermiş olur (Lodico, Spaulding ve Voegtle, 2006, s.118–119).

3.4.2.1.3. Takım Üyelerini Değerlendirme Formu (Akran Değerlendirme Formu)

Argümantasyon etkinliklerine dayalı olarak düzenlenen ders planlarında öğrencilerin öğrenme süreçlerini yönlendirebilecekleri problem çözme ve grupla öğrenme çalışmalarına yer verilmiştir. Bu etkinlikler çerçevesinde araştırmacı; takım üyelerini değerlendirme formu geliştirmiş; öğrencilerin hem ders içindeki öğretim etkinliklerinde grupla çalışma performanslarını hem de ders dışında uygulanan grupla çalışma performanslarını bu form aracılığı ile izleme şansı bulmuştur. Bu formu araştırmacı hem kendisi dolduruş hem de grup üyelerinin arkadaşları için doldurmalarını istemiştir. Araştırmacı her dersin sonunda gelen dönütler doğrultusunda odak öğrencilerin durumlarını betimlemek amacı ile günlüğüne notlar almıştır.

3.4.2.1.4. Rubrik

Rubrik son yıllarda özellikle öğrencilerin süreç içindeki performanslarını değerlendirmede ya da süreç sonunda ürün değerlendirmede öğretmenlere geri dönüt sağlayan bir araç olarak kullanılmaktadır. Bu anlamda rubriklerin günümüzde kullanılan en yaygın tanımı şu şekildedir: Rubrikler; süreç sonunda ölçülmek istenen performans, davranış ya da belli bir nitelik ile ilgili beklenen kriterlerin ya da kazanımların açıklanarak düzeylerin belirlendiği ve her bir düzey için notlandırılmaların yapıldığı bir değerlendirme formudur (Andrade, 2000; Campell, 2005).

Rubrikler çok farklı durumlarda farklı amaçlar için kullanılabilir. Bu kapsamda amaca göre iki türlü rubrik geliştirilebilmektedir. Bunlar analitik ve holistik rubrik çeşitleridir. Analitik rubrik çeşidi, daha çok süreç değerlendirmelerinde kullanılırken holistik rubrik ise sonuç yani ürün değerlendirmelerinde kullanılmaktadır. Amaç farklılığından dolayı analitik ve holistik rubrikler öğrenci performanslarını farklı açılardan değerlendirdikleri için değerlendirme sürecinde farklı noktaları vurgulamaktadırlar (Meier, Rich ve Cady, 2006). Holistik rubriklerde hem nitelik hem de nicelik yönünden performans tanımları yapılabilir. Diğer taraftan analitik rubrikte her performans düzeyi farklı seviyelerde tanımlanmıştır. Bu kapsamda rubrik çeşitleri ele alındığında holistik rubrik çeşitleri performans seviyesinde sınırlı tanımlamalar içerirlerken, analitik rubriklerde özel kriterler için kesin ve öz tanımlamalar yer alır (Luft, 1999). Rubrik kullanımında dikkat edilecek en önemli hususlardan biri de öğrencinin sonuçta kazanması gereken performansının seviyeleri açık olarak belirlenmesi ve bu kriterlerin öğrencilere duyurulmasıdır.

Bu çalışma kapsamında holistik rubrik çeşidi kullanılmıştır. Rubrik, öğrencilerin çevreye yönelik bilişsel beceri ölçeğinde aldıkları puanların belirlenmesi amacıyla hazırlanmıştır.