3. YÖNTEM
3.4. Veri Toplama Araçları
3.4.1. Nicel Veri Toplama Araçları
3.4.1.3. Çevreye Yönelik Duyuşsal Eğilimler Ölçeği
“Çevreye Yönelik Duyuşsal Eğilimler Ölçeği” (Bkz. Ek-4) bu çalışmada fen bilgisi öğretmen adaylarının çevreye yönelik duyuşsal eğilimlerini belirlemek üzere kullanılmıştır. Çalışmada bu ölçeğin kullanılmasının nedeni, araştırmanın çerçevesine uygun olarak ölçeğin özellikle fen bilgisi öğretmen adaylarının ve fen bilgisi öğretmenlerinin çevreye yönelik duyuşsal eğilimlerini ölçmek üzere geliştirilmiş olması ve çevreye yönelik duyuş boyutuna ait dört faktörü içermesidir. Ölçek 23 maddeden oluşan 5 dereceli likert tipindedir. Öğretmen adayları her bir maddeye ne kadar katıldıklarını 5'li likert dereceden en uygun olanını seçerek belirtmişlerdir.
Ölçeğin Hazırlanması: Çevreye yönelik duyuşsal eğilimler ölçeği Yavetz, Goldman ve Pe'er (2009) tarafından geliştirilmiştir. Orijinal ölçek 5’li likert tipinde düzenlenmiştir. Bunlar 1 = kesinlikle katılmıyorum, 2 = katılmıyorum, 3 = kararsızım, 4 = katılıyorum 5 = kesinlikle katılıyorum şeklinde ifade edilmiştir. Ölçek 23 maddeden oluşmaktadır. Ölçekteki 5 madde olumsuz 18 madde ise olumludur. Bu ölçekte alınabilecek en yüksek puan 115 ve en düşük puan ise 23'tür. Ölçeğin güvenirlik katsayılarını hesaplamak için ölçeğin geneline yönelik güvenirlik katsayısı (Cronbach Alfa) değeri hesaplanmış ve güvenirlik değeri .86 olarak hesaplanmıştır.
Ölçek eğitim sisteminde birleştirilmiş çevre eğitiminin önemi, ulusal kaynakların yönetimi politikası için öncelikler, çevre yönetimi için bir araç olarak çevre mevzuatı kullanımı, öz-kontrol, doğal çevreye verilen değer olmak üzere toplam beş alt boyuttan oluşmaktadır. İlgili boyutlara yönelik açıklamalar, madde örnekleri ve madde sayıları Tablo 3.7.’de verilmiştir:
Tablo 3. 7. Çevreye Yönelik Duyuşsal Eğilimler Ölçeğinin Alt Boyutlarına İlişkin Madde Örnekleri ve Toplam Madde Sayıları
Alt boyutlar Madde
sayıları Örnek maddeler
Eğitim sisteminde birleştirilmiş çevre eğitiminin önemi 5 Her öğretmen adayı öğrenim hayatı boyunca en az bir çevre dersi almalıdır. Ulusal kaynakların yönetimi politikası için öncelikler, 5 Doğal çevredeki pek çok alan doğal
otoyol için kullanılmıştır. Çevre yönetimi için bir araç olarak çevre mevzuatı
kullanımı
4 Kanunlar çevreye verilen zararı azaltır
Öz-kontrol 4 Çevrenin korunmasına bireysel
davranışlarımla katkıda bulunabileceğime inanıyorum
Doğal çevreye verilen değer 5 Doğanın kaynaklarından ihtiyaçlara göre faydalanmak bir insanlık hakkıdır.
Toplam 23
Ölçeğin Uyarlaması: İlgili literatür incelendiğinde bir dilden farklı bir dile ölçeğin çevirisi ile ilgili olarak farklı yöntemler önerilmektedir. Bu yöntemleri Brislin (1973), White ve Elander (1992) şu şekilde ifade etmiştir (Akt: Maneesriwongul ve Dixon, 2004):
1. Geri orijinaline çeviri 2. İki dil teknikleri 3. Komite yaklaşımı 4. Ön test
İfade edilen bu yöntemlerden geri orijinaline çeviri yönteminde; farklı dile çevrilmiş ölçek çevrildiği dilden tekrar asıl diline çevrilir ve çevirinin doğruluğu kontrol edilir. İki dil tekniklerinde ölçeğin hem orijinal dildeki versiyonu hem de çevrilmiş versiyonu iki dili de bilen gruba verilir ve grubun iki ölçeği de yanıtlaması istenir. Burada amaç ölçeğin iki ayrı versiyonunda bulunan aynı maddelere verilen farklı yanıtların olup olmadığını incelemektir. Komite yaklaşımında ise, her iki dili de bilen uzmanlar bir grup oluşturur ve bu grup ölçeğin asıl dilinden diğer dile çevirisini yapar birlikte. Son olarak ön-test modelinde ölçek hedef dile çevrildikten sonra ölçeğin pilot çalışması yapılır. Bu pilot çalışmasının amacı hedef dildeki kullanıcıların orijinal ölçeğin bütün sorularını ve prosedürlerini kavramalarını sağlamak içindir (Brislin, 1970).
İfade edilen yöntemler arasında en iyi yöntem diye bir durum söz konusu değildir. İlgili literatür incelendiğinde ölçek geliştirme çalışmalarında bu yöntemlerden birinin ya
da ikisinin birlikte kullanıldığı görülmektedir (Fu, Rhodes ve Xu, 2002; Hilton ve Skrutkowski 2002; Jones, 1995; Kajermo, Nordstrom, Krusebrant ve Bjorvell, 1998; Lukkarinen, 1998; Yamashita, 1998).
Bu çalışmada geri orijinaline çeviri yöntemi ile pilot test yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada bu yöntemleri birlikte kullanmanın nedeni orijinal dildeki ölçek ile Türkçeye çevrilen ölçek arasında anlamsal eşdeğerliği kontrol etmek; hedef dildeki ölçeğin güvenirliğini ve geçerliğini test etmek, hedef dile çevrilmiş olan ölçeğin o dildeki konularda kullanımına uygunluğunu test etmektir (Maneesriwongul ve Dixon, 2004).
Bu çalışmada, ölçek adaptasyonu için, Geri orijinaline çeviri ile pilot test yöntemi kapsamında Şeker ve Gençdoğan (2006) tarafından belirlenen 8 aşama temel alınmıştır. aşamalar Şekil 3.11. ‘de gösterilmektedir.
Şekil 3. 11. Çevreye Yönelik Duyuşsal Eğilimler Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanma Aşamaları (Şeker ve Gençdoğan, 2006: 20)
Türkçeye Çeviri: Orijinal dili İngilizce olan ölçeğin Türkçeye uyarlanması ilk olarak araştırmacı tarafından yapılmıştır. İkinci aşamada hem İngilizce hem de Türkçe bilen 5 çevre eğitimi uzmanı tarafından test yine Türkçeye çevrilmiştir. Uzmanlar çeviri sürecinde birbirlerinden bağımsız çalışmışlardır. Çeviri işlemleri sonlandıktan sonra her bir çevirinin birbirine karışmaması için çevirilere ayrı numara verilmiştir.
Çevirileri İnceleme ve Karşılaştırma: Çeviri incelemesinde, yapılan çeviriler ve araştırmacının çevirisi dil açısından karşılaştırılır. Bunun için dikkat edilecek hususlar Şeker ve Gençdoğan (2006) tarafından şu şekilde ifade edilmiştir:
Birbirinden farklı çeviriler varsa not alınıp incelenmelidir.
Çevirilerin anlam bakımından uygun olup olmadığı incelenmelidir.
Çeviriler arasında farklılaşma varsa farklılığın nedeni o çeviriyi yapan kişi ile görüşülüp araştırılmalıdır.
İşaretlemenin yapılacağı ölçek bölümünün çevirisi de incelenmelidir.
Çeviri açısından uygunluk olmasına rağmen bazı maddeler topluma ve kültüre uygun olmayabilir. Uygun olmayan bir madde ölçülmesi hedeflenen özelliğe uygun biçimde yeniden ifade edilerek yeni bir test maddesi yazılır ya da test maddesi testten çıkarılır.
Bu çalışmada araştırmacı ve çevre eğitiminden 5 uzman bir araya gelerek çeviri maddelerini incelemişlerdir. Çevirilerde çok büyük farklar olmamakla birlikte bağlaçlardaki küçük farklılıklar giderilerek ölçek maddelerine ilk hali verilmiştir. Ancak ölçekteki bir maddenin Türkiye’deki yapı durumu ile bağdaşmaması nedeni ile aynı hedefi ölçecek biçimde değiştirilmesine karar verilmiştir.
Geri Çevirme Yöntemi: Geri çevirme aşamasında Türkçe diline çevrilmiş ölçek, İngilizce ve Türkçe dillerine hâkim 3 uzmana verilerek ölçeğin Türkçeden İngilizceye çevirisi sağlanmış ve ölçek maddelerinde anlam kaymasının olup olmadığı kontrol edilmiştir. Ölçek aynı zamanda 10 4. Sınıf fen bilgisi öğretmeni adayına uygulanmıştır. Ölçeğin bu gruba uygulanmasındaki amaç, ölçeğin Türkçe formunun kaç dakikada cevaplanabiliyor olduğunu belirlemek ve dil yönünden maddelerin anlaşılabilir olduğunu tespit etmektir. Bu anlamda elde edilen dönütler bazında ölçekte son düzeltmeler yapılmış ve ölçeğin uygulama süresinin 10 dakika olduğu tespit edilmiştir. Bu uygulama sonunda ölçeğin iç geçerliği sağlanmıştır.
Çeviri Teste İlk Şeklini Verme: Ölçeğin çeviri süreci bittikten sonra çeviri ölçek orijinal formatına göre yapılandırılır. Bunun için ölçeğin kaçlı dereceleme ölçeğine sahip olması ve derecelendirme maddelerinin isimlendirilmesi önem arz etmektedir. Bu bağlamda çevreye yönelik duyuşsal eğilimler ölçeğinin orijinal ölçeğe göre yapısal düzenlemesi yapılmıştır. Ölçek 5’li likert tipinde düzenlenerek her derece 1 = kesinlikle katılmıyorum, 2 = katılmıyorum, 3 = kararsızım, 4 = katılıyorum 5 = kesinlikle katılıyorum şeklinde ifade edilmiştir.
Dil Geçerliği Uygulaması: Dil geçerliği için 30, 3. Sınıf İngilizce öğretmenliği anabilim dalında öğrenim gören öğrencilere ölçeğin hem İngilizce hem de Türkçe versiyonu uygulanmıştır. Ölçeklerin karışmaması için aynı öğrenciye verilen Türkçe ve İngilizce ölçeklere aynı rakamlar verilmiştir.
Dil Geçerliği İle İlgili İstatistiksel Analizler: Dil geçerliği ile ilgili istatistiksel analizler t-testi ile pearson momentler çarpımı korelâsyon katsayısıdır. Testin dil geçerliğinin sağlanması için hem İngilizce hem de Türkçe ölçeğin genelinin ve alt faktörlerinin aritmetik ortalaması alınarak ölçeğin aritmetik ortalama puanları üzerinden korelâsyon ve t-testi hesaplamasına gidilir Şeker ve Gençdoğan (2006).
Bu çalışmada çevreye yönelik duyuşsal eğilimler ölçeğinin genelinden ve alt boyutlarından hesaplanan aritmetik ortalama puanlarına ait bulgular Tablo 3.8. ’de verilmiştir.
Tablo 3. 8. Orijinal Duyuşsal Beceri Ölçeği İle Türkçe Ölçeğin Toplam Puanları Denek
No
Türkçe Test Toplam Puan
Orijinal Test Toplam Puan
1 104 104 2 93 88 3 81 82 4 97 101 5 94 89 6 93 93 7 89 89 8 83 87 9 97 97 10 83 85 11 84 84 12 87 87 13 86 86 14 77 77 15 89 89 16 82 82 17 86 86 18 96 91 19 99 99 20 87 87 21 77 77 22 71 71 23 91 93 24 87 87 25 99 99 26 87 87 27 86 86 28 90 86 29 90 86 30 80 80
Tablo 3.8.’de yer alan sonuçlara ilişkin korelâsyon analizi sonuçları Tablo 3.9.’ da verilmiştir.
Tablo 3. 9. Türkçe Teste Verilen Yanıtlar İle Orijinal Ölçeğe Verilen Yanıtların Puanları Arasındaki Korelâsyon Analiz Sonuçları
Orijinal Test
r .954
Türkçe Test p .000
N 30
Tablo 3.9.’daki sonuçlara göre örneklemde yer alan her bireyin Türkçe ve İngilizce ölçeklere verdikleri yanıtlar incelendiğinde her iki teste verdiği yanıtlar arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişkinin olduğu görülmektedir (r= .954, p< .01). Elde edilen sonuçlara göre çevreye yönelik duyuşsal eğilimler ölçeğinin dil geçerliği sağlandığı söylenebilir.
Türkçeye Çevrilmiş Olan Teste Son Şeklini Verme: Dil geçerliği sağlandıktan sonra ölçek son olarak yapılandırılır ve psikometrik yönden güvenirlik ve geçerliğinin hesaplanması için çoğaltılır.
Türkçe Testin Güvenirlik ve Geçerlik Analizleri: Türkçe testin güvenirlik ve geçerlik analizlerinin yapılabilmesi için öncelikle ölçeğin geliştirildiği hedef kitleyi temsil edecek sayıda bir örneklem grubuna uygulanması gereklidir.
Bu kapsamda ölçek için belirlenen örneklem Türkiye genelinden seçilmiştir. 2010-2011 yılı güz yarıyılında uygulanan ölçek o dönemde Türkiye’deki devlet üniversitelerindeki bütün dördüncü sınıf fen bilgisi öğretmeni adaylarını temel almıştır. İfade edilen dönemde toplam 43 üniversitede 4. Sınıf fen bilgisi öğretmeni adayı öğrenim görmektedir. Bu nedenle örneklem 43 üniversiteden tabakalı örnekleme yöntemi ile seçilen 521 dördüncü sınıf fen bilgisi öğretmeni adayı olmuştur. Seçilen örneklemin üniversitelere be bölgele göre dağılımı Tablo 3.3.’de gösterilmiştir.
Seçilen örneklem üzerinden elde edilen veriler üzerinde, geçerlik ve güvenirliğe kanıt sağlamak amacıyla Şekil 3.12.’de yer alan analizler yapılmıştır (Kan ve Akbaş, 2005).
Şekil 3. 12. Çevreye Yönelik Duyuşsal Eğilimler Ölçeği İçin Geçerlik ve Güvenirlik İşlemlerine Kanıt Sağlamak Amacıyla Yapılan İstatistiksel İşlemler
Yapılan istatistiksel işlemlerde Lisrell 8.3 ve SPSS 20.0 programı kullanılmıştır. Ölçeğin geçerlik ve güvenirliğine ait bulgular aşağıda verilmiştir.
Ölçeğin Geçerliğine İlişkin Bilgiler: Çevreye yönelik duyuşsal eğilimler ölçeğinde öncelikle madde analizi gerçekleştirilmiştir. Ölçekte yer alan maddelerin madde ayırt ediciliğini belirlemek için madde-toplam korelâsyonu ve %27’lik alt-üst grup karşılaştırmaları yapılmıştır. Analiz sonucu bütün maddelerin madde toplam korelâsyonunun .30’un üstünde olduğu görülmüştür. Madde toplam korelâsyonlarının .30 ve üzeri olan maddelerin ölçeğe dâhil edilebileceği (Geuens ve Pelsmacker, 2002) bilgisi doğrultusunda ölçekten herhangi madde çıkarılmamıştır. Elde edilen sonuçlar Tablo 3.10.’da verilmiştir.
Tablo 3. 10. Çevreye Yönelik Duyuşsal Eğilimler Ölçeğinin Türkçe Formu’nun Maddeleri İçin %27’lik Alt ve Üst Grupların Karşılaştırılması Sonuçları İle Madde Toplam Korelâsyon Sonuçları
Madde No Düzeltilmiş Madde Toplam Korelâsyonu
Alt Grup Üst Grup
T X S X S Madde 1 .550 3.60 1.18 4.57 .72 8.285 Madde 2 .455 3.17 1.23 4.56 .73 11.483 Madde 3 .490 3.65 1.14 4.73 .63 9.837 Madde 4 .514 3.23 1.23 4.56 .82 10.601 Madde 5 .424 4.00 1.19 4.77 .61 6.818 Madde 6 .480 3.62 1.17 4.76 .64 10.062 Madde 7 .469 3.97 1.12 4.84 .57 8.151 Madde 8 .458 3.98 1.04 4.80 .63 7.869 Madde 9 .493 3.33 1.04 4.55 .84 10.673 Madde 10 .507 2.84 1.20 4.40 .87 12.427 Madde 11 .414 3.37 1.29 4.30 1.02 6.692 Madde 12 .371 2.72 1.28 4.34 1.15 11.121 Madde 13 .555 3.63 1.13 4.57 .78 8.086 Madde 14 .470 3.33 1.31 4.34 .94 7.356 Madde 15 .505 2.83 1.30 4.11 1.15 8.689 Madde 16 .372 3.58 1.16 4.58 .93 7.924 Madde 17 .516 3.60 1.17 4.52 .85 7.574 Madde 18 .550 3.09 1.07 4.65 .68 14.397 Madde 19 .643 3.22 1.40 4.61 .96 9.675 Madde 20 .390 3.15 1.12 4.15 1.11 7.527 Madde 21 .490 3.67 1.23 4.52 .83 6.816 Madde 22 .418 2.85 1.25 3.80 1.18 6.527 Madde 23 .440 3.17 1.26 4.62 .96 10.826
Tablo 3.10’ da görüldüğü gibi düzeltilmiş madde toplam korelâsyonuna yönelik sonuçların .37 ile .64 arasında değiştiği görülmektedir. Madde toplam korelâsyonunun yorumlanmasında değeri .30 ve üzerinde olan maddelerin ölçülecek özelliği ayırt etme açısından yeterli kabul edildiği (Geuens ve Pelsmacker, 2002) göz önüne alınırsa, madde toplam korelâsyonlarının yeterli olduğu söylenebilir. Ölçekle ilgili % 27’lik alt- üst grupların madde puanlarının karşılaştırılmasında ise t testi kullanılmıştır. % 27’lik alt ve üst grupların madde puanlarındaki farklara ilişkin t değerlerinin Tablo 3.10.’da görüldüğü gibi 6.52 (p<.001) ile 14.39 (p<.001) arasında değiştiği görülmüştür.
Çevreye yönelik duyuşsal eğilimler ölçeğinin madde analizinden sonra yapı geçerliğine geçilmiştir. Yapı geçerliği için öncelikle açımlayıcı faktör analizi sonrasında ise doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır.
Açımlayıcı Faktör Analizi: Faktör analizi, gözlemlenen çok sayıdaki değişken içerisinden gruplandırılmış temel değişkenleri ya da faktörleri tanımlayarak değişken sayısını azaltmak amacı ile yapılmaktadır. Tanımlanan her bir faktör, değişkenler arasındaki ilişkinin ölçülmesi sonucu aynı özelliği ölçen birbiri ile ilişkili değişken setinden oluşur. Diğer bir ifadeyle faktör analizi, bir konuda deneklerin verdiği cevaplara göre değişkenler arasındaki korelâsyonun hesaplanarak, birbiri ile ilişkili olan ve aynı boyutu ölçen değişkenlerin gruplandırılması sonucu faktör elde etme işlemidir (Ural ve Kılıç, 2005). Faktör analizi hem ölçeğin bütünlüğünü test etmede kullanılır hem de ölçülecek konunun ilişkisiz değişkenlerden arındırılmasına yardımcı olur (Henson ve Roberts, 2006). Faktör analizinde amaç, çok sayıdaki maddelerin daha az sayıda “faktör” lerle ifade edilmesidir (Karasar, 2006: 152). Bu kapsamda çevreye yönelik duyuşsal eğilimler ölçeğinin örtük yapısını ortaya çıkarmak amacıyla açımlayıcı faktör analizi yapılmıştır.
Ölçme aracına faktör analizi yapılıp yapılamayacağının tespit edilmesi için öncelikle KMO (Kaiser-Meyer- Olkin) değeri ve Bartlett’s Testi (Bartlett’s Test of Sphericity) hesaplanmıştır. Elde edilen verilerde ölçme aracının uygulanması sonucu elde edilen verilerin örneklem grubuna uygunluğu 0.000 düzeyinde Kaiser-Meyer-Olkin (KMO)= 0.85, Barlett Testi sonucu χ2= 2663.600 olarak bulunmuştur. Veriler üzerinde faktör analizinin yapılabilmesi için ilgili literatürde minimum KMO değeri 0.60 olarak önerilmektedir (Pallant, 2001). Bu bağlamda verilerin faktör analizi için uygun olduğu söylenebilir.
Sonraki aşamada duyuşsal eğilimler ölçeği madde analiz çözümlemesi için temel bileşenler çözümlemesi ve varimax tekniği uygulanmıştır. Elde edilen verilerde 5 faktörlü yapıda faktör yükleri birden çok faktöre dağılmıştır. Elde edilen sonuçlar Tablo 3.11.’de verilmiştir.
Tablo 3. 11. Çevreye Yönelik Duyuşsal Eğilim Ölçeği Birinci Temel Bileşenler Çözümlemesi Sonucunda Elde Edilen Faktör Yükleri
Rotated Compo nent Matrixa
,673 ,652 ,632 ,575 ,568 ,544 ,461 ,371 ,422 ,649 ,619 -,307 ,574 ,498 ,321 ,566 ,497 ,721 ,715 ,373 ,528 ,320 ,369 ,756 ,669 ,310 ,583 ,351 ,576 ,696 ,361 ,378 Y IRMI BIR ONDÖRT ONÜÇ ONY EDI Y IRMI KI ONDOKUZ BI R ONBIR IKI Y IRMI ÜÇ ONI KI Y IRMI ONBES ÜÇ DÖRT ON ONSKIZ Y EDI SKIZ ALTı BES ONALTı DOKUZ 1 2 3 4 5 Component
Extraction Method: Principal Component Analy sis. Rotation Method: Varimax wit h Kaiser Normalization.
Rotation conv erged in 6 iterations. a.
Ayrıca ölçeğin 5 ‘li faktör yapısında beş faktörün öz-değerleri Tablo 3.12. ’de verilmiştir.
Tablo 3. 12. Çevreye Yönelik Duyuşsal Eğilimler Ölçeğinin Faktörlerinin Yapısı
Faktör Öz-değer Varyans Yüzdesi Toplam Varyans Yüzdesi
1 5.408 13.666 13.666
2 2.022 9.970 23.635
3 1.401 9.494 33.069
4 1.214 9.287 42.356
5 1.046 5.867 48.223
Bir ölçeği temsil eden faktör sayısı, genellikle öz değerleri bir ve üzerindeki faktörler seçilerek belirlenmektedir (Ritter, Boone ve Rubba, 2001). Yapılan faktör analizi sonucunda ölçek, öz değeri 1’in üzerinde 5 faktörden meydana gelmiştir. Tablo 3.12.’de görüldüğü üzere faktörlerin varyans yüzdeleri birbirine yakın değerlerdedir. Maddelerin birden çok faktör altında toplanması, alt faktörlerin varyans yüzdelerinin
birbirine yakın değerler alması (Büyüköztürk, 2007) ve de faktör analizinde asıl amacın çok sayıdaki maddelerin az faktör sayısı ile ifade edilmesi olması (Karasar, 2006: 152) nedeni ile ölçeğin faktör yapısı 4’e indirilerek tekrar Çevreye yönelik duyuşsal eğilimler ölçeği için temel bileşenler çözümlemesi ve varimax tekniği ile döndürme işlemi yapılmıştır. Ankette faktör yükü en az 0.40 ve üzeri değerde olan maddeler kabul edilmiş ölçekten madde çıkarımı yapılmamıştır. Sonuçlar Tablo 3.13.’de verilmiştir.
Tablo 3. 13. Çevreye Yönelik Duyuşsal Eğilimler Ölçeğinin İkinci Temel Bileşenler Çözümlemesi Sonucunda Elde Edilen Faktörler ve Faktör Yükleri
Rotated Compo nent Matrixa
,673 ,646 ,612 ,569 ,557 ,545 ,480 ,422 ,676 ,650 ,530 ,495 ,463 ,453 ,643 ,626 ,595 ,556 ,499 ,758 ,661 ,595 ,587 Y IRMI BIR ONDÖRT ONÜÇ Y IRMI KI ONY EDI ONDOKUZ BI R ONBIR DÖRT ÜÇ ON DOKUZ ONALTı ONSKIZ IKI Y IRMI ÜÇ ONI KI Y IRMI ONBES Y EDI SKIZ BES ALTı 1 2 3 4 Component
Extraction Method: Principal Component Analy sis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization.
Rotation conv erged in 6 iterations. a.
Oluşturulan yeni yapı ile ilgili olarak faktör öz değerlerine ait çizgi grafiği Şekil 3.13.’de sunulmaktadır.
Scree Plot Component Number 23 21 19 17 15 13 11 9 7 5 3 1 E ig e n v a lu e 6 5 4 3 2 1 0
Şekil 3. 13. Çevreye Yönelik Duyuşsal Eğilimler Ölçeğinin Faktör Öz Değerlerine İlişkin Çizgi Grafiği
Şekil 3.12.’ de elde edilen faktör öz-değerlerine ait çizgi grafiğinde, grafik eğrisinin hızlı bir düşüş gösterdiği nokta dördüncü faktörün olduğu noktadır. Bu nedenle anketteki faktör sayısının dört olduğu kabul edilmiştir. İfade edilen dört faktöre ilişkin öz-değerler, varyans yüzdeleri ve toplam varyans yüzdeleri Tablo 3.13'de verilmiştir. Tablo 3.14’ de görüldüğü gibi ankette yer alan dört faktörün öz-değerlerinin tümü 1’in üzerindedir.
Tablo 3. 14. Çevreye Yönelik Duyuşsal Eğilimler Ölçeğinin Faktörlerinin Yapısı
Faktör Öz-değer Varyans Yüzdesi Toplam Varyans Yüzdesi
1 5.408 13.510 13.510
2 2.022 10.619 24.128
3 1.401 10.002 34.131
4 1.214 9.546 43.676
Tablo 3.14.’de görüldüğü üzere dört faktörlü çevreye yönelik duyuşsal eğilimler ölçeğinin birinci faktörü ölçeğe ilişkin toplam varyansın %13.510’unu ikinci faktör %10.619; üçüncü faktör %10.002 ve dördüncü faktör %9.546’sını açıklamaktadır. Dört faktörün açıkladıkları toplam varyans %43’tür.
Tablo 3.15.’ de Türkçe ölçeğe uygulanan varimax tekniğiyle döndürme işlemi sonucunda dört faktörde toplanan maddeler, faktör adları, faktör yükleri, Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı değerleri verilmiştir.
Tablo 3. 15. Ölçeğin Faktör Yükleri, Faktörlere Ait Cronbach Alpha Değerleri, Madde Toplam Korelâsyonları ve Faktörlerde Yer Alan Maddeler
Madde No
Faktör
Yükü Maddeler
I. Faktör (eyleme niyet etmek) Cronbach Alpha = .77 1 11 13 14 17 19 21 22 .480 .422 .612 .646 .557 .545 .673
Çevrenin korunmasına bireysel davranışlarımla katkıda bulunabileceğime inanıyorum. Günümüzde çevreye karşı duyarlılık yeterli düzeyde değildir.
Eğitim sisteminin çevre ile ilgili konuları içermesi önemlidir. Çevreye zarar veren fabrikalar cezalandırılmalıdır.
Okullarda çevre ile ilgili etkinlikler (gezi ve gözlem gibi) düzenlemek çok önemlidir. Endüstri kuruluşları kirliliğe yol açan madde salınımını azaltmaları için zorlanmalıdır Türkiye’de yenilenebilir enerji kaynaklarının (güneş, rüzgâr enerjisi gibi..) gelişimi desteklenmelidir.
Deniz kıyılarına otel yazlık gibi yapıların inşa edilmesi azaltılmalıdır. .569
II. Faktör (duyarlılık) Cronbach Alpha = .62 2 12 15 20 23 .643 .595 .499 .556 .643
Ailemi veya arkadaşlarımı çevre ile ilgili konularla ilgili etkilemeye çalışmanın yararı olmadığına inanıyorum.
Günümüzde çevreye karşı duyarlılık yeterli düzeyde değildir
Bireysel çevre eylemlerinin yetkililer tarafından dikkate alınmayacağını düşünüyorum. Türkiye’de, doğayı korumak için pek çok yerde yapılaşma (bina, inşaat v :) gereksiz biçimde yasaklanmıştır
Doğada yaşayan canlıların değeri yalnızca insanlık için ne kadar faydalı olduklarına göre belirlenir.
III. Faktör (çevreye verilen zararların önlenmesi) Cronbach Alpha = .66 3 4 18 9 10 16 .650 .676 .453 .495 .530 .463
Eğer çevre ile ilgili konular hakkında daha çok bilgim olsaydı çevreye karşı olan hassasiyetimi günlük alışkanlıklarımla bütünleştirirdim.
Yasal
arla çevreye verilen zararlar azaltılabilir
Doğal çevredeki çok fazla açık alan gereksiz yere otoyol için kullanılmıştır. Çevre ile ilgili konular ulusal gündemde var olan konulara göre daha öncelikli hale getirilmelidir.
Cezalar, insanların çevreye verdiği zarara engel olamaz. Çevreye zarar veren kişiler cezalandırılmalıdır.
IV. Faktör (kişisel sorumluluk) Cronbach Alpha = .65 5 6 7 8 .595 .587 .758 .661
Çevrenin korunmasında her insanın sorumluluğu vardır
Diğer insanlar çevreye çok büyük zararlar verdikleri için benim su tasarrufu, enerji tasarrufu, çevre dostu ürünler kullanma gibi bireysel çabalarımın çevreyi korumada herhangi bir etkisi olmayacaktır.
Eğitimde çevre ile ilgili konulara ve değerlere yer vermek her öğretmenin sorumluluğudur. Her öğretmen adayı öğrenim hayatı boyunca en az bir çevre dersi almalıdır.
Anketin geneli için Cronbach Alfa = 0.84
Tablo 3.15.’de, maddelerin boyutlara göre dağılımı incelendiğinde; birinci faktör eyleme niyet etmek boyutu (1, 11 ,13 ,14 ,17 ,21 ,22 ,19), ikinci faktör duyarlılık boyutu (2 ,12 ,15 ,20,23), üçüncü faktör çevreye verilen zararların önlenmesi boyutu (3 ,4 ,18 ,9 ,10 ,16) ve dördüncü faktör kişisel sorumluluk (5, 6, 7, 8) tespit edilmiştir.
Türkçeye çevrilen Çevreye Yönelik Duyuşsal Eğilimler Ölçeğinin dört faktörlü yapısının doğrulanması adına yapısal eşitlik modeli üzerinde kurulmuş olan doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılmıştır.
Doğrulayıcı Faktör Analizi: Doğrulayıcı faktör analizi açımlayıcı faktör analizi sonunda ortaya çıkan faktöriyel yapının uygunluğunu sınamak amacı ile yapılmaktadır. Bu sınama kapsamında ilgi literatürde çok fazla uyum indislerinin kullanıldığı görülmektedir (Gizir, 2005). Modelin uygunluğu için hangi uyum indeksinin temel alınacağı açık olmamakla birlikte (Şimşek, 2006) en fazla kullanılan uyum indisleri incelendiğinde bunların; uyum iyiliği indeksi (goodness of fit index-GFI), düzeltilmiş uyum iyiliği endeksi (adjusted goodness of fit index-AGFI), Karşılaştırmalı uyum indeksi (comparative fit indeks-CFI), kök ortalama kare artık (Root mean square residual-RMR), standardize edilmiş kök ortalama kare artık (Standardized SRMR) ve kök ortalama kare yaklaşım hatası (Root mean square error of approximation-RMSEA), normlanmış uyum endeksi (NFI) olduğu görülmüştür (Kayri, 2009). Diğer taraftan tarihsel olarak ilk kullanılan uyum istatistiği ki-kare’dir. Genel olarak bir modelin kabul