Çevre Okuryazarlığı Düzeyleri

Çevre okuryazarlığının belirlenen boyut ve alt boyutlarına sahip olma durumuna göre Roth (1992) bireyleri üç düzeye ayırmıştır. Roth (1992) ve Disinger ve Roth, (1992)’a göre bu üç düzeyin isimleri ve her bir düzeydeki bireyin genel özellikleri

Sözde Çevre Okuryazarlığı: Bu düzey çevre okuryazarlığının ilk düzeyi olarak isimlendirilmektedir. Bu düzeyde bireyler çevre ile ilgili konularda iletişim halindeyken çevre ile ilgili karmaşık olan kavramları kullanabilir ya da kullanılan kavramları anlayabilir. Çevre ile ilgili bir takım kavramları bilir ve bunların rahatlıkla tanımlarını temel şekilde yapabilir. Birey bu düzeyde çevreye ve çevre ile ilgili olaylara karşı tutum ve farkındalık da geliştirebilir. Ancak bu dönemde henüz birey insan ve doğa arasındaki ilişkiyi anlayacak alt yapıya sahip değildir. Çevre okuryazarlığın boyutları ve alt boyutlarına göre sözde çevre okuryazarı bir bireyde olabilecek özellikler Tablo 2.2’de verilmiştir (Timur, 2011).

Tablo 2. 2. Sözde Çevre Okuryazarlığının Aşamaları

Bilgi Aşaması

 Temel sistemlerin ana unsurlarının niteliği (örneğin: canlı ve cansız varlıklar)

 İnsan ve doğa arasındaki etkileşimlerin örnekleri ve türleri

 Toplumsal sistemlerin temel unsurları

Duygu Aşaması

 Doğanın ve toplumun değerini bilme,

 Doğa ve toplum için temel hassasiyet ve empati duyma,

 Doğa ve toplum arasında anlaşmazlık noktalarının basitçe kavranması

Beceri Aşaması

 Problemleri belirleyip tanımlama,

 Tanımlanan problemler veya önerilen çözümleri kapsayan konuları tanıma,

Davranış Aşaması

 Çevre kalitesini koruma amaçlı ailevi, okul ve gençlik organizasyon aktiviteleri ve alışkanlıkları,

 Tepki veren ve mücadeleci davranışlar, İşlevsel Çevre Okuryazarlığı: İşlevsel çevre okuryazarlığı, okuryazarlığın ikinci düzeyidir. Bu düzeyde bireyler artık doğa ile insanlar arasındaki etkileşim hakkında geniş bir bilgi sahibi olmuştur. Birey çevre ile ilgilisorunlara karşı daha duyarlıdır. Bu kişiler birincil ve ikincil kaynakları kullanarak negatif etkileşimler hakkında analiz, sentez ve değerlendirme becerilerini geliştirmişlerdir. Bu düzeyde birey hem ikincil kaynaklardan sorunlarla ilgili bilgi toplamaya başlar hem de belirlenen çevre problemi ile ilgili olarak elindeki verilere göre değerlendirmeler yapar. Değerlendirmeyi yaparken kişisel değerler ve etik davranışları da göz önünde bulundurur. Yapmış olduğu değerlendirmeleri, bulgularını ve görüşlerini başkalarına aktarırlar. Çevre okuryazarlığının öğeleri ve alt boyutlarına göre işlevsel çevre okuryazarı bir bireyde olabilecek özellikler Tablo 2.3.’de verilmiştir (Timur, 2011).

Tablo 2. 3. İşlevsel Çevre Okuryazarlığının Aşamaları Bilgi Aşaması  Popülâsyon dinamikleri  Etkileşimler  Karşılıklı bağımlılık  Sınırlayıcı etkenler

 Enerji transferi, üretimi, saklanması ve azalması  Biyo jeokimyasal döngü

 Topluluklar  Ekosistemler  Ardışıklık  Özdenge

 Ekolojik değişken olarak insan kaynaklarının küresel olarak dengesiz dağılımı  Fen, teknoloji ve toplum arasındaki dinamik ilişkileri anlama

 Bilimsel sorgulama sürecini anlama

 Kırsal ve kentsel alanlardaki ekonomik, sosyal, politik ve ekolojik kavramların karşılıklı etkileşiminin farkında olmak ve ilgi duymak

 Eleştirel ve yaratıcı düşünme  Kişisel eylemlerin sonuçları

 Ekolojik bakış açısıyla insanların kişisel ve toplu olarak etkileri; popülâsyon, politik kararlar, enerji kaynakları ve kullanımı, kaynakların korunması, geri dönüşüm ve taşıma

 İnsanların kültürel aktiviteleri çevreyi ekolojik açıdan etkiler  Temel matematiksel beceri

Beceri Aşaması

 Çevre ile ilgili sorunları tanımlama  Sorunların tarihsel geçmişini araştırma  Çevre ile ilgilisorunları araştırma  Bilgi kaynaklarını değerlendirme

 Çevre ile ilgili sorunları çeşitli açılardan analiz etme

 Ekolojik kavramları kullanarak olası ekolojik sonuçları tahmin etme  Alternatif çözümleri tanımlama

 Alternatif çözümleri değerlendirme  Temel risk analizi yapma

 Sorunları yerel, ulusal, bölgesel ve uluslararası açılardan inceleme  Tahmin etme, ileriyi düşünme ve plan yapma becerilerine sahip olma  Eleştirel ve yaratıcı düşünme

 Sayı, nicelik, nitelik ve değerleri birbirinden ayırt etme  Diğer insanlarla işbirliği yaparak çalışma

 Eylem yapma  Yargılama  Değerlendirme

 Kişisel değerleri açıkça ifade etme  Karar verme

Duygu aşaması

 Çevre ve toplum için ilgili ve duyarlı olma

 Sorunlar ve problemlerle ilgili farklı bakış açılarını tanımlama ve en uygun olanı seçme

 Kamu ve özel mülke aynı hassasiyeti gösterme

Davranış Aşaması

 Elde edilebilir en iyi bilgiye dayanarak harekete geçmek,

 Kişisel ve grup eylemleri yapmak; İkna etmek, tüketicilik, politik ve yasal eylem

Eylemsel Çevre Okuryazarlığı: Çevre okuryazarlığının en üst düzeyi eylemsel düzeyidir. Bu düzeyde ön planda olan öğeler çevreye yönelik sorumlu davranışlardır. Bu düzeyde birey artık çevre ile ilgili konularda derin bilgiye sahiptir ve bu bilgiyi sürekli güncellemektedir. Bu düzeyde fark edilen durum, bireyin edindiği bilgileri çevrenin sürdürülebilirliğini sağlayan çevreye yönelik sorumlu davranışlara dönüştürülebilmesidir. Çevre ile ilgili olaylarla ilgili sorumlu davranış sergileyen bu

bireyler aynı zamanda yaptıkları eylemlerin etkilerinin ve sonuçlarını düzenli olarak değerlendirirler. Bu konu ile ilgili gerekli bilgiyi toplarlar ve sentez yaparlar. Alternatif eylemler arasından doğruyu seçerler.

Bu düzeydeki bir birey için çevre okuryazarlığı bir yaşam tarzıdır. Bu amaçla kişisel ve toplum olarak çevredeki doğal dengenin bozulmasını önlemek için güçlü bir sorumluluğa sahiptir. Bu bozulmayı engellemek için yerelden küresele kadar birçok düzeyde eyleme geçebilir. Çevre okuryazarlığının öğeleri ve alt boyutlarına göre eylemsel çevre okuryazarı bir bireyde olabilecek özellikler Tablo 2.4.’de verilmiştir (Timur, 2011).

Tablo 2. 4. Eylemsel Çevre Okuryazarlığının Aşamaları

Beceri Aşaması

 Bilimsel sorgulama süreci becerilerini kullanma

 Tahmin etme, ileri düşünme ve plan yapma becerisini kullanma  Sayı, nicelik, nitelik ve değeri ayırt etme becerisi kullanma  Hayal etme

 Birleştirici

 Değerlendirme ve değer analizi

 Birincil ve ikincil bilgi kaynaklarını kullanma

 Düşüncelerden gerçekleri ayırt etme yeteneğini kullanma

 Çevre sorunlarında farklı insan inançları ve değerlerinin oynadığı rolleri belirleme

Duygu Aşaması

 Tüm çevre ve onunla ilgili programların farkında olmak ve onlara hassasiyet göstermek  Çevrenin gelişmesi ve korunması için aktif olarak katkıda bulunma motivasyonu

 Şimdiki ve potansiyel çevre sorunlarına odaklanırken tarihsel perspektifin hesaba katılması,  Güçlü öz inanç

 Kişisel sorumluluk; kişisel davranışın etkilerinin kabul edilmesi, etkiler için kişisel sorumluluğun kabul edilmesi, negatif etkilerin ortadan kaldırılması veya düzeltilmesi için yardım etme isteği

 Doğa sevgisi ile insan sevgisinin dengelenmesi

 Uzun vadede halkın iyiliği için kısa dönemli bazı kişisel önceliklerden kısıtlamaya gitme isteği  Kişisel çevre etikleri

 İnsan algılayışlarının, öğrenme stillerinin ve değer sistemlerinin çeşitliliğine saygı gösterme

Davranış Aşaması

 Eylemleri onların çevreye ve yaşam kalitesine olan etkileri açısında değerlendirirler  Sözel vaatte bulunurlar

 Biyolojik ve sosyal çeşitliliği sürdürmek için çalışırlar  Sürekli olarak kültürün değerlerini incelerler

 Adaletli, sağduyulu, Şefkatli ve işbirlikli karar verme 

Bireyin, çevre okuryazarlığının istenilen seviyede olmasında en önemli koşul bireyin sosyal davranışlarının temelden değişmesidir (Yıldız, Sipahioğlu ve Yılmaz, 2005). Bu durum da ancak etkili ve kapsamlı bir çevre eğitiminin verilmesiyle mümkündür. Çünkü çevrenin korunması onu en çok etkileyen insanın bilinçlendirilmesi, diğer bir ifade ile eğitilmesi ile mümkündür (Aydoğdu, 2009).