Betimsel Analiz Yöntemi

İlgili literatürde araştırmanın konusu ile ilgili yeterli açıklamanın olduğu durumlarda kullanılan bir yöntemdir. Yıldırım ve Şimşek (2008, s.224) bu yöntem ile ilgili şu şekilde bir açıklamada bulunmuştur:

Bu yönteme göre verilerin betimlenmesinde alan yazın değerlendirmesi çerçevesinde araştırmacı birtakım genel temalara ulaşır ve araştırma sorularıyla ilişkili öneriler ortaya koyar. Betimsel çözümleme, araştırma sorusunun ortaya koyduğu konulara göre; verilerden alınan doğrudan alıntılar ile bulgular düzenlenip yorumlanarak okuyucuya sunulur.

Araştırmada betimsel çözümlemenin kullanılmasının temel nedenlerinden biri araştırmanın kuramsal çerçevesinin belli olması ve kuramla ilişkili yöntemlerin uygulanabilirliğinin sorgulanmasıdır. Bu araştırmada formal çevre eğitimi kapsamında ders içinde argümantasyon etkinliklerinin ve nonformal (ders dışı) çevre eğitimi kapsamında ders dışı etkinlikler için uygulanan probleme dayalı öğrenme uygulamalarının öğrencilerin çevre okuryazarlık becerilerini nasıl etkilediğine bakılmış ve uygulama sürecinde yaklaşımın uygulanabilirliği incelendi. Bu süreçte çevre okuryazarlığının alt boyutlarına ilişkin temalar daha önceden belli olduğundan öğrencilerdeki gelişim bu alt temalara göre incelendi. Temaların kuramsal yapı çerçevesinde önceden bilinmesi durumunda betimsel analiz yönteminden yararlanıldığından süreç içinde toplanan nitel verilerin analizi hem uygulama süreci esnasında hem de uygulama süreci sonunda betimsel analiz yöntemi kullanılarak yapıldı.

Araştırmanın Uygulama Sürecinde Yapılan Analiz

Araştırmada uygulama süresi içinde yapılan veri analizinin amacı eylem planı döngüsünü sağlamaktır. Bu bağlamda bu süreçte, toplanan nitel verilerin analizi, eylem araştırması döngüsünde yer alan planla, uygula, gözlemle, yansıt aşamaları dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. Veri toplama süreci içinde araştırmacı yüksek öğretim programı çerçevesinde üçüncü sınıf fen bilgisi öğretmeni adaylarına çevre bilimi dersinde çevre okuryazarlık becerilerini kazandırmak amacı kapsamında hazırladığı etkinlik planlarını uyguladı ve sonuçlarını gözlemledi. Geçerlik komitesi ile yapılan analizler sonunda elde edilen eksiklikler bir sonraki planlara yansıtıldı ve uygulamalara devam edildi.

Verilerin toplanma sürecindeki betimsel analizler çoğunlukla makro düzeyde, kısmen de mikro düzeyde yapıldı. Başka bir deyişle araştırmacı öncelikle haftalık toplamış olduğu verilerin genel dökümünü yaparak önemli gördüğü noktaları not etmiş ve geçerlik komitesi toplantısında tartışmanın bu noktalar üzerinden olmasına dikkat etti. Örneğin her ders toplam 180 dk’dan oluşmaktadır. Geçerlik komitesi toplantılarında bu video kayıtların tamamı değil amaca yönelik olarak araştırmacı tarafından belirlenen 30-40dk’lık bir kısmı tartışmada incelendi. Komite üyeleri; toplantı süresince, araştırmacı tarafından hazırlanan ve komite üyelerince onaylanan “Video Analiz Kontrol Listesi” üzerinde, video kayıtlarında gözlenen durumlara ilişkin “evet”, “kısmen”, “hayır” biçiminde işaretlemeler yapmışlardır. Geçerlik komitesi toplantılarının sonunda verilen dönütler de gelecekteki eylem planlarının hazırlanmasında araştırmacıya yol göstermiştir. Araştırmada kullanılan video analiz kontrol listesi Ek 10’da verilmiştir.

Araştırmanın Uygulama Süreci Sonunda Yapılan Analiz

Araştırmada uygulama süreci sonunda toplanan verilerin analizinin yapılmasının amacı, analiz sonucunda elde edilen bulguların ve yorumların düzenlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde okuyucuya aktarılmasıdır. Betimsel analiz yöntemi kullanılarak veriler, önce mantıklı ve anlaşılır biçimde betimlenir. Sonraki aşamada veriler yorumlanır, veriler arasında neden-sonuç ilişkileri incelenir ve bir takım sonuçlara ulaşılır. Araştırmacı, analiz sonunda ortaya çıkan temaları ilişkilendirir, anlamlandırır ve ileriye dönük tahminlerde bulunacak yorumlarda da bulunabilir. Diğer taraftan bu analiz yönteminde veriler, önceden belirlenen temalara ya da kategorilere

göre özetlenir ve yorumlanır. Verilerin sunulmasında; araştırma soruları, görüşme ve gözlem süreçlerinde kullanılan sorular ya da bu süreçlerdeki boyutlar dikkate alınır. Gözlenen ya da görüşülen bireylerin görüşlerini yansıtabilmek amacıyla, sık sık doğrudan alıntılar yapılır (Yıldırım ve Şimsek, 2008, s. 225).

Bu araştırmada verilerin analizinde kullanılacak kategoriler, çevre okuryazarlık becerilerin alt boyutları ile ilgili literatüre ve yüksek öğretim kurumunun belirlediği içeriğe bağlı kalınarak araştırmacı ve danışmanı tarafından belirlendi. Araştırma verilerinin betimsel analizi ise, Miles ve Huberman (1994, s. 12) tarafından önerilen Şekil 3.18.’deki nitel veri analizi bileşenlerinin etkileşimli döngüsel süreci dikkate alınarak gerçekleştirildi.

Şekil 3. 18. Nitel Veri Analizi Bileşenlerinin Etkileşimli Döngüsel Süreci (Miles, B.M.ve Huberman, A.M. (1994). An Expanded Sourcebook Qualitative Data Analysis, Second

Edition, Sage Publications, London, s. 12’den uyarlanmıştır).

Verileri indirgeme aşaması; bu aşama elde edilen verilerin deşifre sürecini, özetlenmesi ve seçilmesi sürecini içermektedir. Bu aşama uygulama sürecinden sonraki aşamada devam eden ve sonuç raporunun yazılması ile sonlanan bir süreçtir. Bu bağlamda bu aşamaya nitel analizin bir parçası olarak bakmak gereklidir. Bu aşamada

Sonuçlar Verileri Görsel Hale Getirme Veri Toplama Veri İndirgeme

nitel verilerden araştırıma için gerekli olanlar seçilir, özetlenir ve sınıflandırılarak veriler düzenlenir.

Bu bağlamda araştırmacı haftalık video kayıtlarını izleyerek, araştırmanın amaçları doğrultusunda başlangıç ve bitiş süreleri ile birlikte kayıtların belirli bölümlerinin ilgili kısımlarını tespit etti. Tespit edilen ilgili bölümler uzmana verildi, uzman belirlenen bölümlerin araştırmanın amacı ile ilgili olup olmadığını inceledi. İnceleme sonunda farklılıklar olması durumunda, araştırmacı ve uzman tespit edilen ilgili bölümleri araştırmanın amacı doğrultusunda yeniden inceleyerek görüş birliğine ulaşmışlardır. Ardından araştırmacı tarafından belirlenen video kayıtlarının ilgili bölümleri değerlendirme komitesi toplantılarında üyeler ile birlikte izlendi, üyelerin görüşleri doğrultusunda eylem planları oluşturuldu.

Araştırma uygulamalarının tamamlanmasının ardından tüm video kayıtları, araştırmacı ve iki alan uzmanı ile birlikte, daha önce araştırmacı ve danışmanı tarafından ilgili literatüre dayalı olarak belirlenen çevre okuryazarlık kategorilerine göre kodlandı. Araştırmacı ve alan uzmanları verilerin hangi kategoriye kodlanacağını ve kategoriler arası ilişkilendirmelerin nasıl yapılabileceğini dikkate alarak kodlamalarını birbirlerinden bağımsız olarak gerçekleştirdi. Kategorilere göre kodlanan veriler araştırmacı ve alan uzmanları tarafından görsel hale getirilerek ilişkilendirildi, kategorilere göre kodlanan tüm görseller üzerindeki kodlamalarda araştırmacılar arası güvenirliğe bakıldı. Araştırmacı ve alan uzmanları arasındaki güvenirliğin belirlenmesinde Miles ve Huberman (1994, s. 64)’ın; formülü kullanıldı ve güvenirlik katsayısı .85 olarak hesaplandı.

Verilerin Görsel Hale Getirilmesi Aşaması; resmedilen ya da eylemin sonunda elde edilen bilginin derlenen özetinin organize edilmesidir. Bu aşamada elde edilen veriler; matrisler, grafikler ve tablolar ile ifade edilir. Araştırmacı bu süreçte araştırma problemleri doğrultusunda video kayıtlarından elde ettiği verileri tablolar halinde verdi. Oluşturduğu tablolarda, araştırma problemleri doğrultusunda belirlediği ölçütlerin; öğrencilerin uygulama süresince gösterdikleri performansa dayalı olarak, öğrencilerde var olup olmadığını gözlemledi, hangi öğrencilerde hangi haftalarda hangi ölçütün ön plana çıktığına karar verdi. Ardından bu verileri derinlemesine ifade edebilmek, inandırıcılığı sağlamak ve veri üçlemesini oluşturmak amacıyla öğrencilerle yaptığı yarı yapılandırılmış görüşmelerden, öğrenci ve araştırmacı günlüğünden ve öğrenci el ürünlerinden örnekler verdi.

Sonuç çıkarma ve doğrulama aşamasında ise; veriler tanımlanarak, ortaya çıkan kavramlar, temalar, ilişkiler yorumlanır, karşılaştırılır ve doğrulanır. Sonrakiaşamada ise, araştırma soruları doğrudan alıntılarla ilgili literatürle desteklenir. Bu bağlamda, yapılan araştırmanın bulgular ve yorum bölümünde ortaya çıkan sonuçlara yer verildi; ilişkiler, veriler görsel hale getirilerek ve farklı veri toplama araçlarından doğrudan alıntılara yer verilerek yorumlandı.