3.2.1. Öğrenci Boyutu Katılımcıları
Araştırma Aksaray ilinde yapılmış, İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nden alınan izin doğrultusunda ortaöğretime giriş sınavlarında yüksek, orta ve düşük düzeyde puan gerektiren farklı nitelikteki üç okulda yürütülmüştür. Araştırma Aksaray Anadolu Öğretmen Lisesi, Aksaray Anadolu Lisesi ve Aksaray Ticaret Meslek Lisesi’nde yapılmıştır. Araştırmada öğrenciler için kullanılacak veri toplama araçlarının iki farklı nitelikte olmasından dolayı, sınıf bazlı olarak formların uygulanması yoluna gidilmiş ve
bu nedenle küme örneklem yapılarak her bir okuldan veri toplama araçlarının uygulanacağı ikişer 9. sınıf araştırmaya dâhil edilmiştir.
2010-2011 eğitim-öğretim yılında Aksaray Öğretmen Lisesi’nde 30 kişi kontenjanlı üç 9. sınıf; Aksaray Anadolu Lisesi’nde yine 30 kişi kontenjanlı beş 9. sınıf; Aksaray Ticaret Meslek Lisesi’nde de 40 kişi kontenjanlı beş 9. sınıf olduğu tespit edilmiştir. Bu sınıflardan seçkisiz yolla ikişer sınıf araştırmaya dâhil edilmiştir. Tablo 5’te ön ve son uygulamalara göre araştırmaya dahil olan sınıfların öğrenci sayıları verilmiştir:
Tablo 5
Ön ve Son Uygulamalarda Araştırmaya Katılan Öğrenci Sayıları Ön uygulamaya
katılanlar Son katılanlar uygulamaya
K E T K E T
Öncüllerden sonucun istendiği
formların uygulandığı sınıflar A / 9-C B / 9-D 13 14 17 10 30 24 12 5 15 4 27 9 C / 9-A 9 17 26 15 9 24
Toplam 36 44 80 32 28 60
Sonuçtan öncüllerin istendiği
formların uygulandığı sınıflar A / 9-A B / 9-E 13 14 15 11 28 25 12 11 14 6 26 17 C / 9-C 6 6 12 9 5 14
Toplam 33 32 65 32 25 57
*A: Aksaray Anadolu Öğretmen Lisesi; B:Aksaray Anadolu Lisesi; C: Aksaray Ticaret Meslek Lisesi. K: Kız öğrenci sayısı; E: Erkek Öğrenci Sayısı; T: Toplam Öğrenci Sayısı.
Araştırma 9. sınıf öğrencileri ile yürütülmüştür, bu sınıf düzeyinin seçiminde şu faktörler etkili olmuştur. Daha önce belirtildiği gibi tarih derslerinde soyut düşünmenin gelişmiş olması gerekmekte, tarih dersi de bunu geliştirmektedir. Piaget’nin bilişsel gelişim yaklaşımını benimsemeyen araştırmacılar soyut düşünmenin Piaget’nin belirttiğinden çok daha önce dil gelişimine paralel olarak geliştiği kanaatindedirler. Piaget ise son bilişsel gelişim aşaması olan soyut işlemler aşamasının, yaklaşık 11-12 yaşlarında ortaya çıktığını ve 14-15 yaşlarına kadar gelişiminin devam ettiğini belirmektedir (Inhelder ve Piaget, 1958). Dolayısıyla tüm yaklaşımlar soyut düşünmenin 14-15 yaşlarında var olduğu kanaatini taşımaktadırlar. Bu nedenle araştırma için bu yaş grubundaki 9. sınıf öğrencileri seçilmiştir.
İlköğretim programları incelendiğinde, sadece 8. sınıfta “Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük” dersi olduğu, bunun dışında tarih konularının Sosyal Bilgiler dersi kapsamında verildiği görülmektedir. Ortaöğretimde ise öğrenciler 9. sınıftan itibaren Tarih dersi almaktadırlar. Araştırma sadece öğrenci değil öğretmen boyutu açısından da ele alınmıştır. Bu açıdan öğretmen faktörünü ortaya koymada öğrencilerin daha evvel aynı tarih öğretmeninden ders almamış olmalarının daha belirleyici olacağı düşünülmüştür. Bu imkanı sağladığı için ortaöğretimin ilk kademesi olması açısından 9. sınıf düzeyi seçilmiş ve araştırmanın örneklemini 9.sınıflar oluşturmuştur.
3.2.2. Öğretmen Boyutu Katılımcıları
Araştırmanın öğretmen boyutunda sadece araştırmaya dâhil edilen öğrencilere tarih dersi veren tarih öğretmenleri ele alınmıştır. Öğrencilerin akıl yürütmesinde öğretmenlerin etkisi belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla Aksaray Anadolu Öğretmen Lisesi’nde hem ön uygulama hem de son uygulama sırasında tek tarih öğretmeni olan Öğretmen A; öğretim yılının ilk döneminde, ön uygulama sırasında Aksaray Anadolu Lisesi’nde iken, ikinci dönemde son uygulama sırasında Aksaray Ticaret Meslek Lisesi’ne görev yapmış olan Öğretmen B; Aksaray Anadolu Lisesi’nde ikinci dönem ders vermiş olan Öğretmen C; Aksaray Ticaret Meslek Lisesi’nde ilk dönem ders vermiş olan Öğretmen D ve Öğretmen E; yine Aksaray Ticaret Meslek Lisesi’nde ikinci dönem ders vermiş olan Öğretmen F ile görüşme yapılmıştır. Tablo …’da öğretmenlerin özellikleri, Tablo 6‘da ise birinci ve ikinci dönem olmak üzere öğretmenlerin hangi okulda ve hangi sınıflarda tarih öğretimi yaptıkları gösterilmektedir.
Tablo 6
Araştırmada Yer Alan Öğretmenlerin Özellikleri Cinsiyet Mesleki
deneyim
Eğitim durumu
K E
Öğretmen A X 16 yıl Yüksek Lisans
Öğretmen B X 15 yıl Yüksek Lisans
Öğretmen C X 12 yıl Yüksek Lisans
Öğretmen D X 14 yıl Lisans
Öğretmen E X 16 yıl Lisans
Tablo 7
Öğretmenlerin Ders Verdikler Okul ve Sınıflar
A B C İlk yarıyıl İkinci yarıyıl İlk yarıyıl İkinci yarıyıl İlk yarıyıl İkinci yarıyıl. Öğretmen A 9-A, 9-C 9-A, 9-C
Öğretmen B 9-E, 9-D 9-A
Öğretmen C 9-E, 9-D
Öğretmen D 9-C
Öğretmen E 9-A
Öğretmen F 9-C
Görüşme esnasında yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmış, öğretmenlerin özellikle derslerinde kullandıkları akıl yürütmelerden örnekler vermeleri önemsenmiş ve bu doğrultuda öğretmenlere şu sorular sorulmuştur:
1. Tarih derslerinde çıkarımda bulunma, akıl yürütme konusunda ders kitaplarının, öğretmenlerin, öğrencilerin ne düzeyde olduğunu düşünüyorsunuz? 1 ila 10 arasında bir puanlama yapabilir misiniz? Neden bu düzeyde olduğunu düşünüyorsunuz? Hangi yönlerden olumlu, hangi yönlerden olumsuz olduğunu düşünüyorsunuz?
2. Öğrencilerinizin akıl yürütmelerini sözel anlatım esnasında soru sorma, materyal kullanımı ya da sınav sorularından hangisinde en çok talep ediyorsunuz? 9. Sınıf derslerinden bunlara yönelik örnek verebilir misiniz?
3. Derslerinizde karşılaştırmaları kaynaklar, olaylar, kişiler, dönemler arasında olmak üzere en çok hangisinde kullanıyorsunuz? Bunlara birer örnek verebilir misiniz? Karşılaştırmalarınızı en çok aynı dönemdekiler arasında mı, yoksa geçmişle bugün arasında mı yapıyorsunuz? Buna birer örnek verebilir misiniz? Karşılaştırma yaparken orantıya dayalı, benzerliğe dayalı, farklılığa dayalı, artı eksi yönlerini belirlemeye dayalı, ölçüte dayalı olmak üzere en çok hangi türden karşılaştırma yapıyorsunuz? Bunlara örnek verebilir misiniz?
4. “… olayının sebebi ya da sonucu şunlardır” şeklindeki yapı dışında sebep sonuç ilişkisini ne derecede kullandığınızı düşünüyorsunuz? Bunlara örnek verebilir misiniz?
5. Derslerinizde olasılıklara yer veriyor; “olmalı, olabilir, ….ise ….dır, ….. olsaydı ……olurdu, olsa gerek, olması gerekir” gibi ihtimaller ya da gereklilikler sunan ifadeler kullanıyor musunuz? Bunlara birer örnek verebilir misiniz?
6. Öğrencilerinizin karşılaştırmalara dayalı, sebep sonuca dayalı, olasılığa dayalı sunulanlardan hangisini daha iyi anladığını ve bunlara yönelik daha iyi akıl yürütme yapabildiklerini düşünüyorsunuz? Sizce bunun sebebi nedir?
7. Öğrencilerin tarih derslerinde daha iyi akıl yürütebilmelerinde eksikliklerin neler olduğunu ve bu eksikliklerin giderilmesi için neler yapılması gerektiğini düşünüyorsunuz?