Europol Konvansiyonu’nun Çerçevesi

Europol Konvansiyonu, Kuruluş ve Görevleri, Bilgi Sistemi, Analiz Amaçlı Çalışma Dosyaları, Bilgi İşlemeyle İlgili Ortak Hükümler, Yasal Statü Organizasyon ve Finansal Hükümler, Sorumluluk ve Yasal Koruma ve Son Hükümler adlı 7 başlık altında 47 maddeden oluşmaktadır.

273 The UK Parliament, Chapter 2: The Evolving Constitution, The Establisment of Europol, https://publications.parliament.uk/pa/ld200708/ldselect/ldeucom/183/18305.htm (erişim tarihi: 13.01.2020).

274 Europol Konvansiyonu, madde 45(3).

275 DE MOOR, Alexandra & VERMEULEN, Gert, “The Europol Council Decision: A New Legal Basis for Europol”, New Journal of European Criminal Law, Cilt: 1, Sayı: 2, 2010, s.186.

276 Europol Konvansiyonu, madde 45(5).

277 Bundeskriminalamt (BKA), The European Police Office - Europol,

https://www.bka.de/EN/OurTasks/Remit/InternationalFunctions/Europol/europol_node.html (erişim tarihi:

13.01.2020).

107

Konvansiyona göre, “Europol’un hedefi, terörizmle, uyuşturucu kaçakçılığıyla ve iki ya da daha fazla üye devleti etkileyen ve bir organize suç şebekesinin karıştığına dair ciddi deliller bulunan uluslararası diğer suç türleriyle mücadelede üye devletlerin yetkili makamları arasındaki işbirliğini ve etkililiğini geliştirmektir.”²⁷⁸ EDU’nun hedefleri arasında yer alan uyuşturucu, nükleer ve radyoaktif madde ve göçmen kaçakçılığı, insan ticareti ve motorlu taşıtlarla ilgili suçlarla mücadele ve bu suçlarla bağlantılı kara para aklamayla mücadele konuları Europol Konvansiyonu’na da eklenmiştir.²⁷⁹ Ayrıca, yaşam, vücut bütünlüğü, kişisel özgürlük veya özel mülke yönelik terörist faaliyetlerle ilgili işlenen ve işlenmesi muhtemel suçların da Konvansiyon’un yürürlüğe girmesini takiben en geç iki yıl içerisinde Europol’ün yetki alanına dâhil edileceği belirtilmektedir.²⁸⁰ Öte yandan, Konsey tarafından, oybirliğiyle hareket ederek Konvansiyon’a ekli listede sıralanan diğer suç türleri veya bunların özgül belirtileriyle de ilgilenmesi için Europol’e talimat verilebileceği zikredilmektedir.²⁸¹ Söz konusu listede, insan canına ve özgürlüğüne karşı işlenen suçlar, dolandırıcılık da dâhil olmak üzere özel mülk veya kamu mallarına karşı işlenen suçlar ve yasadışı ticaret ve çevreye karşı işlenen suçlar başlıkları altında çeşitli suç türleri yer almaktadır.²⁸²

Yukarıda belirtilen hedeflerin gerçekleştirilmesi için Europol’e 5 temel görev ihdas edilmiştir:

 Üye devletler arasındaki bilgi paylaşımını kolaylaştırmak,

 Bilgi ve istihbarat toplayıp bunları düzenlemek ve analiz etmek,

278 Europol Konvansiyonu, madde 2(1).

279 Europol Konvansiyonu, madde 2(2), 2(3).

280 Europol Konvansiyonu, madde 2(2), Ayrıca, 3 Aralık 1998 tarihli Konsey Kararı (OJ 1999/C 26/06) madde 1 ile, Europol bahse konu suç türlerinde de yetki sahibi olmuştur.

281 Europol Konvansiyonu, madde 2(2).

282 Europol Konvansiyonu, madde (2)’de Anılan Ek.

108

 Üye devletlerle ilgili bilgileri ve suçlar arasında tespit edilen bağlantıları gecikmeksizin ulusal bürolar aracılığıyla üye devletlerin yetkili makamlarına bildirmek,

 İlgili tüm bilgileri ulusal bürolara ileterek üye devletlerdeki soruşturmalara destekte bulunmak,

 Veri içeren toplanmış bilgileri bir bilgisayar sistemine işlemek.²⁸³

Europol’ün bu beş asli görevinin yanında ek görevleri de bulunmaktadır. Bunlar, üye devletlerdeki yetkili makamların yürüttüğü soruşturmalara yönelik prosedürlere ilişkin uzmanlık bilgisi geliştirmek ve soruşturmalar hakkında tavsiyede bulunmak, ulusal düzeydeki operasyonel faaliyetlerde stratejik istihbarat sağlamak, kaynakların etkin ve verimli kullanılmasına yardım etmek ve genel durum raporları hazırlamaktır.²⁸⁴ Ayrıca, personel ve bütçe kaynaklarıyla uyumlu olmak kaydıyla, üye devletlerin yetkili makamlarında görevli personelin eğitimi, bahse konu makamların organizasyon ve ekipmanı, suç önleme yöntemleri ile teknik ve adli polis soruşturma yöntemleri alanlarında üye devletlere destek verme görevleri bulunmaktadır.²⁸⁵

Europol’ün görev ve yetkilerine bakıldığında, Alman Başbakan Kohl’un Amerikan FBI’sı gibi faaliyet gösteren bir Europol düşüncesinin tam manasıyla fiiliyata geçmediği, Europol’ün daha ziyade Birlik çapında suçla mücadelede destekleyici bir rol üstlendiği görülmektedir. Europol’ün en temel polislik fonksiyonları arasında yer alan zor kullanma, suç zanlılarını yakalama, arama yapma, gözaltına alma gibi herhangi bir operasyonel yetkisi

283 Europol Konvansiyonu, madde 3(1).

284 Europol Konvansiyonu, madde 3(2).

285 Europol Konvansiyonu, madde 3(3).

109

bulunmamaktaydı.²⁸⁶ Konvansiyon çerçevesinde, kolluk kuvvet yetkisi bulunmayan Europol’e sadece suçun önlenmesi adına üye devletlere destekte bulunma görevi verilmiştir.

Europol işbirliğinin temel yapı taşlarından biri ulusal bürolardır. Konvansiyon’da, her üye devletin, yetkili ulusal makamları ile Europol arasında irtibat sağlayacak bir irtibat bürosu kuracağı, bu büroların Europol’e gerekli bilgi ve istihbaratın iletilmesi, Europol’ün bilgi ve istihbarat taleplerine karşılık verilmesi gibi görevlerinin olduğu hüküm altına alınmıştır.²⁸⁷ Europol’ün temel bileşenlerinden bir diğeri de irtibat görevlileridir. Her ulusal büro tarafından Europol’e, Europol ile ulusal irtibat büroları arasında bilgi akışını sağlama ve kolaylaştırma görevi üstlenen en az bir irtibat görevlisi gönderilmesi kararlaştırılmıştır.²⁸⁸

Teknik donanım, Europol’ün görevlerini etkin ve eksiksiz bir şekilde yerine getirmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Konvansiyon’da Europol’ün bilgi sistemi, çalışma dosyaları ve dizin sistemi bileşenlerinden oluşan bir bilgisayar destekli bilgi toplama sistemini muhafaza edeceği belirtilmektedir:

 Üye devletler ile Europol’ün erişebildiği, bilgiye hızlı biçimde başvurulmasını sağlayan kısıtlı ve açık bir şekilde tanımlanmış içeriğe sahip bir bilgi sistemi,

 Analiz amaçlarıyla çeşitli zaman dilimleri için tesis edilen ve kapsamlı bilgiler içeren çalışma dosyaları,

 Analiz dosyalarının belirli ayrıntılarını içeren bir dizin sistemi.²⁸⁹

286 MOUNIER, Gregory, “Europol: A New Player in the EU External Policy Field?”, Perspectives on European Politics and Society, Cilt: 10, Sayı: 4, 2009, s. 584.

287 Europol Konvansiyonu, madde 4(1), 4(2).

288 Europol Konvansiyonu, madde 5.

289 Europol Konvansiyonu, madde 6(1).

110

Bir suç işlemekten veya suçun işlenmesinde yer almaktan şüpheli şahıslar ve bir suçtan mahkûm edilenler ile Europol’ün yetkili olduğu suçları işleyeceklerine dair ulusal hukuk kapsamında ciddi nedenler olan şahıslara ait ad, soyad, lakap, takma ad, doğum yeri ve tarihi, uyruk, cinsiyet ve kimlik tespitine yardımcı diğer özellikleri içeren kişisel veriler EBS olarak adlandırılan bir bilgi sistemine kaydedilip kullanılabilecekti.²⁹⁰ Söz konusu şahıslara ek olarak incelenmekte olan suçlara ilişkin soruşturmalarda veya daha sonraki cezai kovuşturmalarda tanıklık etmek üzere çağrılabilecek şahıslar, incelenmekte olan suçlardan birinin mağduru olan veya bazı somut gerekçeler nedeniyle bu türden bir suçun mağduru olabilecekleri düşünülen şahıslar, irtibatlar ve bağlantılar ile incelenmekte olan suçlara ilişkin bilgi verebilecek şahıslar hakkında analiz çalışma dosyaları açılabilecek ve bu dosyalar cezai soruşturmalara yardım etme gayesiyle, verilerin toplanması, işlenmesi veya kullanılması olarak tanımlanan inceleme amaçlarına hizmet edecekti.²⁹¹ 2002 yılında faaliyete geçen ve sadece Avro kalpazanlığıyla sınırlı olan ilk deneyim sayılmazsa, EBS, türlü gecikmeler ve hakkındaki tartışmalar nedeniyle ancak Ekim 2005 tarihinde Europol’ün yetkili olduğu tüm suçluları da kapsayacak şekilde faaliyete geçebilmiş; Konvansiyon’un ruhuna aykırı olmasına rağmen Ekim 2005’e kadar bilgi depolamak için ve bir bilgi sistemine alternatif niyetine, analiz çalışma dosyaları kullanılmıştır.²⁹² Son olarak, analiz çalışma dosyalarının deri toplu olması amacıyla depolanan verilere yönelik bir dizin sistemi oluşturulmuştur.²⁹³

290 Europol Konvansiyonu, madde 8(1), 8(2).

291 Europol Konvansiyonu, madde 10(1), 10(2).

292 DEN BOER, Monica & BRUGGEMAN, Willy, “Shifting Gear: Europol in the Contemporary Policing Era”, L’HARMATTAN (Ed.), Union Européenne et Sécurité Intérieure: Institutionnalisation et Fragmentation, Politique Européenne, Cilt:3, 2007, s. 82; Ayrıca bkz. Europol, Anniversary Publication: 10 Years of Europol 1999-2009, 2009, s.30.

293 Europol Konvansiyonu, madde 11(1).

111

Europol’ün idari yapısına baktığımızda, dört organdan oluştuğu görülmektedir:

Yönetim Kurulu, Direktör, Mali Kontrolör, Mali Komite.²⁹⁴ Bir dizi görevi bulunan Yönetim Kurulu’nun, her üye devletten bir temsilcinin bir araya gelmesiyle oluşacağı ve başkanlığını Konsey dönem başkanlığını yürüten devletin temsilcisinin yapacağı, yapılan toplantılara oy kullanma hakkı olmaksızın Komisyon’u da davet edeceği, her yıl bir önceki yıla ilişkin genel bir faaliyet raporu ile Europol’ün gelecekteki faaliyetlerine ilişkin bir rapor hazırlayarak bu raporları Konsey’e göndereceği hüküm altına alınmıştır.²⁹⁵ Europol’ün yasal temsilcisi olan Direktör ise Europol’e verilen görevlerin yerine getirilmesi, gündelik işlerin ve Europol personelinin yönetimi, Yönetim Kurulu’nun aldığı kararların gerektiği gibi düzenlenmesi ve uygulanması, Europol’e ilişkin bütçe taslağının hazırlanması ve bütçenin uygulanması ve son olarak Yönetim Kurulu tarafından kendisine verilen diğer görevleri yerine getirilmesinden sorumludur.²⁹⁶ Direktör’ün, Yönetim Kurulu’nun uygun görüşü alındıktan sonra, Konsey tarafından oybirliğiyle ve dört yıllığına atanacağı ve görevlerini yerine getirme konusunda Yönetim Kurulu’na karşı sorumlu olacağı da Konvansiyon’da zikredilen hususlar arasındadır.²⁹⁷ Ayrıca belirtmek gerekir ki, irtibat görevlileri, Europol personeli olmayıp kendi ulusal bürolarının Europol’deki birer uzantılarıdır.

Europol’ün hükümetlerarası bir işbirliği modeli olması nedeniyle, ulusüstü niteliği ağır basan AB kurumlarıyla olan ilişkisi oldukça zayıftı. Öncelikle, Europol’ün demokratik ve yasal kontrolü oldukça sınırlı bir düzeyde olduğu belirtmek gerekir. Avrupa Parlamentosu’yla ilgili olarak, Konsey dönem başkanlığının Europol’ün çalışmalarına ilişkin

294 Europol Konvansiyonu, madde 27.

295 Europol Konvansiyonu, madde 28.

296 Europol Konvansiyonu, madde 29(3), 29(5).

297 Europol Konvansiyonu, madde 29(1), 29(4).

112

hazırlanan özel bir raporu her yıl Avrupa Parlamentosu’na sunacağı, Konvansiyon’da değişiklik yapılması öncesinde Avrupa Parlamentosu’na danışılacağı hüküm altına alınmıştır.²⁹⁸ Avrupa Parlamentosu, kendi inisiyatifiyle herhangi bir teklifte bulunamayacağı gibi tasarrufları veto yetkisi de bulunmamaktaydı ve dolayısıyla pasif bir bilgilenme hakkı haricinde yasama sürecinde herhangi bir aktif rolü yoktu.²⁹⁹ Bu durum, Europol’ün demokratik hesap verebilirliğine gölge düşüren bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır.

Konvansiyon’un yorumlanması ve uygulanmasına ilişkin üye devletler arasında çıkan uyuşmazlıkların çözümünde öncelikle Konsey’in devreye gireceği, altı ay içerisinde çözülmemesi halinde ise uyuşmazlığa taraf devletlerin kendi aralarındaki anlaşmayla uyuşmazlığı çözme yöntemine karar vereceği belirtilmiş ve Konvansiyon’a ek Deklarasyon’da ise Birleşik Krallık haricindeki tüm devletler uyuşmazlığı sistematik olarak Adalet Divanı’na götürmeyi taahhüt etmiştir.³⁰⁰ Diğer yandan, 23 Temmuz 1996 tarihli Konsey Kararı (Protokol) ile üye devletlerin Protokol’ün imzalandığı tarihte veya daha sonra herhangi bir zamanda yapacağı deklarasyon ile Adalet Divanı’nın Europol Konvansiyonu’nun hükümlerinin yorumlanması noktasında ön karar prosedürü yetkisini kabul edebileceği kararlaştırılmıştır.³⁰¹ Bunun haricinde Adalet Divanı’nın herhangi bir hak ihlali söz konusu olduğunda yargılama yetkisinin bulunmaması nedeniyle Europol’ün yasal kontrole de tabi olmadığı söylenebilir.

298 Europol Konvansiyonu, madde 34.

299 DEN BOER, Monica & BRUGGEMAN, Willy, 2007, s. 84.

300 Europol Konvansiyonu, madde 40; Europol Konvansiyonuna ek Deklarasyon.

301 23 Temmuz 1996 tarihli Konsey Yasası, OJ (96/C 299/01), madde 2(1).

113

Komisyon, Yönetim Kurulu toplantılarına katılabilme hakkına sahip olmasına karşın toplantılarda oy kullanma hakkı bulunmamaktaydı.³⁰² Ayrıca, Komisyon temsilcisi olmaksızın Europol Yönetim Kurulu toplantısı yapılabilmekteydi.

Konsey ile Europol arasında diğer Birlik kurumlarına göre daha sıkı bir ilişkinin olduğu görülmekle birlikte Konsey’in de üye devlet hükümet temsilcilerinden oluştuğu hatırda tutulmalıdır. Konvansiyon doğrultusunda, Konsey’in, Yönetim Kurulu’na talimat verebilmesi, Direktör ataması, bütçe kabulü ve uygulamaya ilişkin karar alması, bir üye devletin teklifi üzerine oybirliğiyle hareket ederek Konvansiyon’da herhangi bir değişikliğe karar verebilmesi ve daha pek çok konuda tasarrufta bulunabilmesi mümkündü. Ayrıca, Europol, siyaseten Adalet ve İçişleri Konseyi’ne karşı sorumluluk taşımaktaydı.³⁰³ Konsey’in Europol üzerinde önemli bir fonksiyon üstlendiği görülmekte olup bu durum bir bakıma TREVI Bakanlar Grubu’nun çalışmalarını hatırlatmaktadır.

Kişisel verilerin korunması, Europol işbirliğinde en hassas olunan konuların başında gelmektedir. Nitekim zaman içerisinde kişisel verilerin daha sıkı bir şekilde koruma altına alınmasına yönelik gayret içerisinde olunmuştur. Konvansiyon’da da kişisel verilerin korunmasına ilişkin birtakım hususlara yer verilmiştir. Evvela, Konvansiyon’un giriş kısmında polis işbirliği alanında, birey haklarının korunmasına, özellikle de bireylerin kişisel verilerinin korunmasına özel bir önem verilmesine inanıldığı belirtilmiştir.³⁰⁴ Konvansiyon’da, hangi kişisel verilerin hangi şartlarda işleneceği, depolanacağı ve kullanılacağı ile ilgili maddelerde açıkça zikredilmiştir.³⁰⁵ Ayrıca, Europol’ün kişisel verilerin toplanması, işlenmesi ve kullanılmasında, Kişisel Verilerin Otomatik İşleme Tabi

302 Europol Konvansiyonu, madde 28(4).

303 DEN BOER, Monica & BRUGGEMAN, Willy, 2007, s. 85.

304 Europol Konvansiyonu, Dibace Bölümü.

305 Europol Konvansiyonu, madde 8,10,12,14,15,16,17,18,21,25

114

Tutulması Karşısında Bireylerin Korunmasına İlişkin 28 Ocak 1981 tarihli ve 108 sayılı Avrupa Konseyi (Council of Europe) Sözleşmesi ile Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin poliste kişisel verilerin kullanımına ilişkin 17 Eylül 1987 tarihli ve R (87) 15 sayılı Tavsiye Kararı’nı göz önünde tutacağı belirtilmiştir.³⁰⁶ Kişisel verilerin korunmasına ilişkin Avrupa Konseyi tasarruflarına atıfta bulunulmasının nedeni, o dönemde bu konuda alternatif, geçerli bir Birlik tasarrufunun olmayışıydı.³⁰⁷ Her ne kadar, kişisel verilerin işlenmesi ve bireylerin korunmasına ilişkin 24 Ekim 1995 tarihli ve 95/46/EC sayılı AB Direktifi yürürlüğe girse de üçüncü sütun konularına uygulanmamıştır. Nitekim Direktifin Topluluk hukuku kapsamında dışında olan Aİİ sütunundaki konulara uygulanmayacağına hükmedilmiştir.³⁰⁸ Direktifin, Europol Konvansiyonu’ndan daha geç bir tarihte hazırlanması da Europol Konvansiyonu’nda Avrupa Konseyi tasarruflarına atıf yapılmasına neden olduğu belirtilebilir. Öte yandan, Europol, Konvansiyon dönemi boyunca Avrupa Konseyi tasarruflarına yapılan atıfların sistematik bir koruma sağlamadığı, bu atıflarla bir nevi yama yapıldığı, bunun da tatmin edici ve yeterli düzeyde olmadığı yönünde eleştirilere maruz kalmıştır.³⁰⁹

Kişisel verilerin güvence altına alındığı gösteren bir başka husus, bir Ortak Denetleme Organı (Joint Supervisory Body - JSB) ve her üye devlette Ulusal Denetleme Organları kurulacak olmasıdır. Europol’ün bulundurduğu verilerin depolanması, işlenmesi ve kullanılmasından dolayı bireysel hakların ihlal edilmediğini güvence altına almak amacıyla Europol’ün faaliyetlerini inceleme görevini yerine getirecek bağımsız bir ortak denetim

306 Europol Konvansiyonu, madde 14.

307 DE MOOR, Alexandra, Europol, Quo Vadis?: Critical Analysis and Evaluation of the Development of the European Police Office, Maklu Publishers, 2012, s.32.

308 95/46/EC sayılı Direktif, madde 3(2).

309 DEN BOER, Monica & BRUGGEMAN, Willy, 2007, s. 86.

115

organı kurulacaktı.³¹⁰ Yine, her bir bireyin ortak denetim organından kişisel verilerin Europol tarafından toplanma, depolanma, işlenme ve kullanılma şeklinin hukuka uygunluğu ve doğruluğunu güvence altına alınmasını talep etme hakkına sahip olduğu hüküm altına alınmıştır.³¹¹