Özgürlük, Güvenlik ve Adalet Alanının Somutlaştırılması: Tampere Programı 55

55

bulunmaktaydı. Adalet Divanı, bir üye devletin polisi veya kolluk birimleri tarafından yürütülen faaliyetlerin veya hukuk ve düzenin sürdürülmesi ve iç güvenliğin korunması noktasında üye devletlerin üzerlerine düşen sorumluluklarına ilişkin faaliyetlerin geçerliliğini ya da orantılılığını denetleme yetkisine sahip değildi.¹⁴²

3.1.3. Özgürlük, Güvenlik ve Adalet Alanının Somutlaştırılması: Tampere

56

yıllık geçerlilik süresi bulunan Tampere Programı’nı yine geçerliliği beş yıllık zaman dilimlerini kapsayan 2004 Lahey Programı ve 2009 Stockholm Programı izlemiştir.

Zirve Sonuç Bildirgesinde Avrupa bütünleşmesinin başından beri insan hakları, demokratik kurumlar ve hukukun üstünlüğüne dayalı özgürlüğe bağlılık içerisinde ilerlediği;

bu değerlerin Birlik genişlemesinde de köşe taşları arasında yer aldığı; AB’nin şimdiye dek tek pazar, ekonomik ve parasal birlik gibi araçlarla Birlik vatandaşlarına zenginlik ve barış ortamı sağladığı, AA’nın en temel görevinin ise herkesin erişimine açık güvenlik ve adalet koşulları içerisinde Birlik çapında serbest dolaşım hakkının da bulunduğu bir özgürlük ortamını hâkim kılmak olduğu ifade edilerek ÖGA alanı için genel bir çerçeve çizilmiştir.¹⁴⁵

Diğer yandan, özgürlüklerden sadece Birlik vatandaşları değil Birlik topraklarına yasal olarak giren dünya genelindeki tüm insanların da yararlanabilmesi amacıyla ortak bir göç ve iltica politikasının gerekli olduğu, yasal olarak ikamet eden üçüncü ülke vatandaşlarının Birlik toplumlarına entegrasyonunun sağlanması noktasında ortak bir yaklaşımın gerektiği vurgulanmıştır.¹⁴⁶ Özgürlüklerden faydalanma adına insanların herhangi bir üye devlette kolaylıkla mahkemelere başvurabileceği gerçek bir adalet alanının oluşturulması gerektiği ve insanların özgürlüklerine ve yasal haklarına tehdit teşkil eden ağır suçlara karşı Birliğin harekete geçmesini isteme hakkına sahip olduğu belirtilerek Birlik çapında suçluların ve suç gelirlerinin gizlenebileceği bir yer olmadığı hususunu temin etmek üzere polis ve adli otoritelerin müşterek hareketliliğinin sağlanması ihtiyacı belirlenmiştir.¹⁴⁷

Tüm bu temel ilke ve amaçlar doğrultusunda, ÖGA alanının gelişimi amacıyla yapılacak eylemler aşağıda belirtilen 4 ana başlık altında sınıflandırılmıştır:

145 European Council, Presidency Conclusions, Tampere, 15-16 October 1999, paragraf 1-2.

146 European Council, Presidency Conclusions, Tampere, 15-16 October 1999, paragraf 3.

147 European Council, Presidency Conclusions, Tampere, 15-16 October 1999, paragraf 5-6.

57

 Ortak Göç ve İltica Politikası

 Tek Bir Avrupa Adalet Alanı

 Suça Karşı Birlik Çapında Mücadele

 Daha Güçlü Dış Eylem

Bu eylemler, ÖGA alanının ne tür tedbirler alınarak gerçekleşeceğini göstermektedir.

“Ortak Göç ve İltica Politikası” bağlamında, göçe kaynaklık eden ülkelerle ortaklık kurma, ortak bir Avrupa iltica sistemine geçiş, yasal olarak üye devletlerde ikamet eden üçüncü ülke vatandaşlarına adilane muamelede bulunma, düzensiz göçle ve göçmen kaçakçılığıyla etkin bir mücadele yürütme başlıkları altında somut işbirliği alanları zikredilmektedir.¹⁴⁸ “Tek Bir Avrupa Adalet Alanı” çerçevesinde, ülkeler arasında hukuki alanda asgari standartların belirlenerek adalete daha iyi bir şekilde erişimin sağlanması, yargı kararlarının müşterek tanınması, üye devlet medeni hukuklarının daha fazla birbirine yakınlaştırılması alanları yapılacak öncelikler arasında sayılmaktadır.¹⁴⁹ “Suça Karşı Birlik Çapında Mücadele”

noktasında, üye devletlerin suç önleme tarzlarının entegrasyonu, ortak önceliklerin tanımlanması ve suçla mücadeleye ilişkin en iyi uygulamaların paylaşımı yapılarak Birlik düzeyinde suçun önlenmesi, Europol, Avrupa Polis Müdürleri Operasyonel Görev Gücü, Eurojust, Avrupa Polis Koleji birimleri sayesinde suça karşı işbirliğinin güçlendirilmesi, organize suçların kalbi pozisyonundaki kara para aklamaya karşı özel bir eylem geliştirilmesi başlıkları altında yapılacak eylemler sıralanmaktadır.¹⁵⁰ “Daha Güçlü Dış Eylem” dâhilinde ise, Baltık ülkeleri, Balkan ülkeleri, Doğu Avrupa ülkeleriyle suçla mücadele noktasında bölgesel işbirliğinin güçlendirilmesi bu alandaki amaçlar arasındadır.¹⁵¹

148 European Council, 15-16 October 1999 Presidency Conclusions-Tampere, paragraf 10-27.

149 European Council, 15-16 October 1999 Presidency Conclusions-Tampere, paragraf 28-39.

150 European Council, 15-16 October 1999 Presidency Conclusions-Tampere, paragraf 40-58.

151 European Council, 15-16 October 1999 Presidency Conclusions-Tampere, paragraf 59-62.

58

Komisyon tarafından ÖGA alanının oluşturulmasına ilişkin Zirve kararları ışığında belirlenen alanlardaki ilerlemeyi gösteren her altı ayda bir güncellenecek olan bir puan tahtası (scoreboard)¹⁵² hazırlanmıştır. Yapılacak eylemler aşağıda belirtilen 7 ana başlık altında sınıflandırılmıştır:

 Ortak İltica ve Göç Politikası: Göç kaynaklık eden ülkelerle ortaklık, ortak bir Avrupa iltica sistemi, üçüncü ülke vatandaşlarına adil muamelede bulunma, göç akışlarının yönetilmesi,

 Hakiki bir Avrupa Adalet Alanı: Adalete daha iyi erişim imkânı, yargı kararlarının karşılıklı tanınması, medeni hukuk alanında daha fazla yakınlaşma,

 Suçla Birlik Çapında Mücadele: Birlik düzeyinde suçun önlenmesi, suçla mücadelede işbirliğinin hızlandırılması, belirli suç türleriyle (insan ticareti, çocuk istismarı, uyuşturucu kaçakçılığı, yolsuzluk, çevre suçları, holiganizm, ırkçılık ve yabancı düşmanlığı, siber suçlar, dolandırıcılık, para sahteciliği) mücadele, kara para aklamaya karşı özel eylem,

 İç ve dış sınırlara ilişkin konular ve vize politikası: ÖGA alanının kurulması hakkındaki ABA 62. maddenin uygulanması, Schengen müktesebatının dönüştürülmesi,

 Birlik Vatandaşlığı: Vatandaşların giriş, dolaşım ve ikamet haklarına ilişkin kuralların güncellenmesi ve gözden geçirilmesi,

 Uyuşturucuyla Mücadele,

 Daha Güçlü Dış Eylem.¹⁵³

152 Commission of the European Communities, Communication from the Commission to the Council and the European Parliament: Scoreboard to Review Progress on the Creation of an Area of “Freedom, Security and Justice” in the European Union, COM(2000) 167 final/2, 13.04.2000.

153 Eur-Lex, Scoreboard, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=LEGISSUM%3Al33121 (erişim tarihi: 10.01.2020).

59

3.1.4. Özgürlük, Güvenlik ve Adalet Alanının Güçlendirilmesi: Lahey Programı

Tampere Zirvesi’nde alınan karar gereğince Tampere Programı’nın 5 yıllık geçerlilik süresinin bitimi sonrası 4-5 Kasım 2004 tarihinde Brüksel’de toplanan Zirve’de ÖGA alanına ilişkin geçerliliği yine 5 yıllık bir zaman dilimini (2005-2009) kapsayan ikinci bir program kabul edilmiştir. Lahey Programı olarak adlandırılan bu yeni program, Tampere Programı’ndan daha kapsamlı ve sistematik bir yapıdadır. Tampere Programı’nı ÖGA alanının kuruluş aşaması, Lahey Programı’nı ise güçlendirme aşaması olarak değerlendirmek mümkündür.

11 Eylül 2001 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri’nde düzenlenen terör saldırıları ile 11 Mart 2004 tarihinde Madrid’de düzenlenen terör saldırıları, Birlik çevrelerinde ÖGA alanının oluşumu noktasında güçlü bir irade göstermeye sevk etmiştir. Bu güçlü irade, terör saldırıları nedeniyle, haliyle, güvenlik perspektifinin ağır bastığı bir ÖGA alanı fikri oluşmasına yol açmıştır. Tampere Programı’yla karşılaştırıldığında, Lahey Programı’nın

“yumuşak güvenlik” konularından “sert güvenlik” konularına geçişi yansıttığı ve programda terörizmle ilgili konuların ağırlıkla yer bulduğu görülmektedir.¹⁵⁴ ÖGA alanının oluşumunda, aslında, birinci derecede etken olan düşüncenin güvenlikle ilgili kaygılar olduğu da tartışılmaktadır.¹⁵⁵ Lahey Programı’nın kabulü sonrası 7 Temmuz 2005 tarihinde Londra’da meydana gelen terör saldırısı da programın güvenlikçi bir çerçeveye oturtulmasını haklı çıkarır bir olay olarak kayda geçmiştir.

154 KAUNERT, Christian, “The Area of Freedom, Security and Justice: The Construction of a ‘European Public Order’”, European Security, Cilt: 14, Sayı: 4, 2005, s.480-481.

155 MONAR, Jörg, 2006, s.498.

60

Brüksel Zirve Kararlarına ekli “Avrupa Birliğinde Özgürlük, Güvenlik ve Adaletin Güçlendirilmesine İlişkin Lahey Programı”nda Tampere Zirvesi’nden bu yana Birliğin adalet ve içişleri politikasının genel bir program çatısı altında gelişmekte olduğu; bu konuda tüm hedeflere ulaşılamasa da kapsamlı ve koordineli bir ilerleme kaydedildiği, ortak bir göç ve iltica politikasının temellerinin atıldığı, sınır kontrollerinin uyumlaştırılmasının sağlandığı, polis işbirliğinin geliştirildiği ve yargı kararlarının karşılıklı tanınması ilkesi çerçevesindeki adli işbirliği zemini oluşturulması noktasında ilerleme kaydedildiği ifade edilmiştir.¹⁵⁶ Lahey Programı’nın ruhunu yansıtan ve en dikkat çeken ifade şu şekildedir: “Yakın gelecekteki kilit unsur, terörizmin bastırılması ve önlenmesi olacaktır. Bu alandaki ortak yaklaşım, üye devletlerin bir yandan kendi ulusal güvenlikleri korurken diğer yandan Birlik güvenliğini de bir bütün olarak dikkate almaları gerektiği ilkesine dayanmalıdır.”¹⁵⁷

Komisyon tarafından, Mayıs 2005’te -Tampere Puan Tahtası gibi- Lahey Programı’nın uygulanmasına ilişkin yapılması gereken eylemleri içeren bir eylem planı hazırlanmıştır. “Lahey Programı: Önümüzdeki 5 yıl için 10 öncelik: Özgürlük, Güvenlik ve Adalet Alanında Avrupa’nın Yenilenmesi için Ortaklık” başlığı altında hazırlanan eylem planında aşağıda belirtilen 10 farklı konuda yapılacak eylemler listelenmiştir:

 Temel haklar ve vatandaşlık: Tam teşekküllü politikalar üretmek,

 Terörizmle mücadele: Küresel bir tepki oluşturmaya çalışmak,

 Göç yönetimi: Dengeli bir yaklaşım oluşturmak,

 İç sınırlar, dış sınırlar ve vizeler: Daha güvenlik bir Birlik için entegre dış sınır yönetimi geliştirmek,

156 European Council, Presidency Conclusions-Brussels, 4-5 November 2004, Annex I, The Hague Programme:

Strengthening Freedom, Security and Justice in the European Union, s. 11.

157 European Council, Presidency Conclusions-Brussels, 4-5 November 2004, Annex I, The Hague Programme:

Strengthening Freedom, Security and Justice in the European Union, s. 13.

61

 İltica: Birlik değerleri ve insani geleneğe uygun olarak etkili, uyumlaştırılmış bir prosedür tesis etmek,

 Entegrasyon: Göçün toplum ve ekonomi üzerindeki pozitif etkisini maksimize etmek,

 Bilgi paylaşımında gizlilik ve güvenlik: Doğru dengeyi bulmak,

 Organize suçlarla mücadele: Stratejik bir konsept belirlemek,

 Medeni hukuk ve ceza hukukunda adalet: Herkes için etkili bir Avrupa adalet alanını garanti altına almak,

 Sorumluluğu paylaşmak ve dayanışma.¹⁵⁸