Eleştirel düşünme becerisinin geliştirilmesi; eleştirel, mantıklı ve doğru düşünebilmenin kazanılmasına yardımcı olabileceği gibi, günlük yaşamda da pozitif
131
etkilerine (problem çözme, doğru kararlar alabilme) rastlanabilmektedir. Eleştirel düşünme sisteminin geliştirilmesiyle birlikte bireyler problem ve sorunlarını daha iyi tanımlayabilir, mantıklı kararlar verebilir ayrıca çevresinde olup biteni daha net kavrayabilir (Kökdemir, 2012’de belirtildiği üzere).
Eleştirel düşünme becerisi yaşamın birçok alanında yarar sağlamaktadır. Elias ve Kress’e göre bu beceri, öğrencilerin akademik başarılarında, toplumsal olarak daha olumlu ve faydalı bir birey olunmasında ve madde bağımlılığı gibi zararlı alışkanlıklardan uzak durulmasında etkili bir rol oynamaktadır (Kökdemir, 2012’de belirtildiği üzere). Eleştirel düşünme, diğer bağımlılıklar gibi internet bağımlılığına da neden olduğu düşünülen ve internet bağımlılığının gelişmesinde etkili olarak görülen çarpıtılmış veya işlevsel olmayan düşüncelerin, uygun (işlevli) ve mantıklı hale getirilmesinde önemli bir adım olarak değerlendirilebilir (Dinç, 2012).Eleştirel düşünmenin bireylere kazandırılması ile, çarpıtılmış/ uygunsuz düşünce yapıları gerçekçi ve makul bir hale getirilebilir, bu sağlıksız bilişler yeniden değerlendirilip uygun olan düşüncelerle, duygularla ve davranışlarla değiştirilebilir (Kökdemir, 2003). Bu da internet bağımlılığı gibi psikolojik ve klinik ruh bozukluklarında iyileşmelere ya da bu rahatsızlıklar daha vuku bulmadan önlenmesinde yardımcı olabilir (Dinç, 2012).
Mantıklı, sağlıklı, açık ve eleştirel düşünebilme yeteneği hiç kuşkusuz bağımlı bir bireyi bağımlılıktan kurtarmak için gerekli bir beceri olarak ele alınabilir. Çeşitli bağımlılıkların önlenmesinde eleştirel düşünme becerilerinin faydalarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
Bireyler kendilerini sefaret içinde sıkışıp kalmış gibi hissettiklerinde bu sorunlardan kaçabilmek için çeşitli maddelere ya da internet gibi objelere sığınabilmeleri muhtemeldir. Bireylerin, sorunlarla başaçıkmada kendilerini yetersiz
132
hissetmeleri, bağımlılığa yönlenmelerine ve mutlu bir hayat inşa etmede zorlanmalarına yol açabilir. Tamda bu raddede eleştirel düşünme becerileri, kişinin sorunlarıyla güçlü ve mantıklı bir şekilde baş etmelerine olanak sağlayarak onların hatalı ve sağlıksız düşüncelere kapılmalarını önleyebilir (Alcoholrehab, 2008). Alkol, madde, tütün ve internet gibi bağımlılık yapıcı ürünlerden vazgeçebilmiş bireyler hayatlarından bu ürünlerin çıkmasıyla birlikte kimi zaman bu maddelerin yerini dolduracak bir şeyler ya da hobiler bulmakta zorlanabilmektedirler. Bu boşluğun yerini sağlıklı ve mantıklı şeylerle dolduramamak, bağımlılıktan kurtulmayı başaran bireylerin yeniden bağımlılık yapıcı objelere dönüş yapmalarına neden olabilir. bu durumda eleştirel düşünebilen bireyler hayatlarında yeni yollar deneyebilmek ve yeni kapılar açabilmek için gerekli olan motivasyona sahip olan kişilerdir. Eleştirel düşünürlerin hayatlarında, bağımlılıktan boşalan yerleri kendileri için en uygun ve sağlıklı etkinliklerle doldurabilen kişiler olmaları muhtemeldir (Alcoholrehab, 2008).
Bağımlılıkların önlenmesinde ya da bir bağımlılık söz konusu olduğunda kişinin bu bağımlılıkla başaçıkabilmesi için birçok yol bulunmaktadır. Eleştirel düşünebilen bireylerin bu yollardan kendisi için en tesirli ve uygun olanı seçebilecek nitelikteki insanlar olması beklenmektedir (Alcoholrehab, 2008).
Bireyler özellikle de genç kesim, hızla gelişen ve küreselleşen teknolojik bir evrenle iç içe yaşamaktadırlar. Bu teknolojik dünyada insanlar, çeşitli elektronik ürünlerin, bilgisayarların, internetin etkisinde bir yaşam sürmektedirler. Gençleri, çocukları, öğrencileri ya da yetişkin bireyleri bu teknolojiyle donatılmış dünyanın içinden çekip almak ya da onları bu teknolojiden mahrum bırakmak oldukça zor bir düşüncedir ve gerçekleştirilmesi de neredeyse mümkün görünmemektedir (Bodur, 2010’da belirtildiği üzere). Bireyleri teknolojiden özellikle de her alanda etkin bir
133
şekilde kullanılmakta olan internetten soyutlamak ve bu konuda onlara yasak koyup engellemek yerine daha gerçekçi ve kalıcı bir çözüm olan eleştirel düşünme ile şekillendirmek ve korumak daha işlevli bir çözüm olarak değerlendirilebilir. İnsanlara, içinde bulundukları evreni sorular yoluyla irdeleyebilme ve bu sorgulamaların sonunda sağlıklı analiz ve çıkarımlar yapabilme becerisinin kazandırılması, yalnızca düşünme eğitimiyle gerçekleştirilebilir (Bodur, 2010’da belirtildiği üzere).
Bireylerde internet bağımlılığının oluşması ve bu bağımlılığın gelişerek devam etmesinde, kişinin kendisini internet kullanımı konusunda sınırlayamaması ve denetleyememesi önemli bir kriter olarak ele alınmaktadır (Çağır ve Gürgan, 2010). Birey internete ilişkin davranışlarında denetimi ve kontolü sağlayamadığında, problemli internet kullanma davranışı güçlenerek devam etmektedir (Santa-Rita, 1997). Eğer kişi kendini kontol etmeyi başarabilir, internet kullanımı konusunda denetimi sağlayabilirse, daha az problemli internet kullanımı davranışı sergileyecektir. İnsanların yaratıcı, akılcı, mantıklı, kontrollü ve eleştirel düşünme becerilerine sahip olmaları durumunda internetin aşırı ve sağlıksız kullanıldığı durumlarda ortaya çıkabilecek tehlikelerin ve risklerin de farkında olacakları, bununla birlikte interneti daha fazla denetimli kullanmaya yönelerek, internetin olumsuz etkilerinden kendilerini sakınabilecekleri düşünülmektedir (Çağır ve Gürgan, 2010; Santa-Rita, 1997).
İnternet bağımlılığının önlenmesinde, insanların hayatlarında önemli yerlere sahip olan kişilerin de (ebeveynlerin, eğitmenlerin, psikolojik danışmanların, psikologların, sağlıkçıların vb.) eleştirel düşünme becerilerine sahip olmaları gerekebilir. Özellikle bağımlılık konusunda uzmanlaşmış profesyonellerin, insan hayatını önemli ölçüde etkiledikleri ve verilen kararlardaki etkileri göz önünde
134
bulundurulursa, eleştirel düşünme becerilerine sahip olmaları gerektiğini söylemek mümkündür. Bağımlılıların ya da bağımlılığa yatkınlıkları bulunan bireylerin yardım alabilecekleri veya onları kararlarıyla, düşünceleriyle etkileyebileceği kişilerin düşünce yapılarındaki herhangi bir kusur, kötü neticeler doğmasına neden olabilir, olumsuz sonuçlara yol açabilir (Taleff, 2006). Bilhassa bağımlılık alanında uzman olan psikolojik danışmanların eleştirel düşünme becerilerine sahip olmaları gerektiği önerilmektedir. Çünkü bağımlılık tanısı almış ya da alabilecek bireylere etkili biçimde yardımcı olabilmek, yüksek derecede mantıklı, doğru ve akıl yürütmeye dayalı beceriler gerektirmektedir. Zayıf yargılar ve kararlar danışmanlık kalitesini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. İyi kritik yapabilen ve akıl yürütebilen, eleştirel düşünebilen uzmanların, iyi bir danışmanlık hizmeti sunabileceği düşünülmektedir. Eleştirel düşünme becerileri, psikolojik danışmanların danışanlarına karşı daha yararlı olmalarına ve yapıcı çözüler üretebilmesine olanak sağlamaktadır (Taleff, 2006).