3.3.1 Kişisel Bilgi Formu
Araştırmacı tarafından geliştirilen, düzenlenen ve hazırlanan kişisel bilgi formunda, katılımcıların cinsiyetlerini, yaşlarını, uyruklarını, anne ve baba eğitim durumlarını belirlemek amacıyla toplam olarak beş soru bulunmaktadır.
3.3.2 İnternet Bağımlılığı Ölçeği (İBÖ)
Araştırma kapsamında gerekli değerlendirmelerin ve analizlerin yapılabilmesi amacıyla, çalışmaya katılan ortaöğretim öğrencilerinin internet bağımlılığı düzeylerinin ölçülmesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu bağlamda, çalışmada öğrencilerin internet bağımlılığı düzeylerinin ölçülmesi amacıyla, Günüç (2009)’ün geliştirdiği İnternet Bağımlılığı Ölçeği (İBÖ) kullanılmıştır.
Günüç (2009) tarafından geliştirilen ve internet bağımlılığını kapsamlı bir şekilde ölçmeyi amaçlayan ölçek, ilk oluşturulduğu hali ile 48 madde içerirken, daha sonra örnekleme uygulanıp istatistikleri yapıldıktan sonra ayırt edicilik düzeyleri uygun olmayan, madde toplam korelasyonu yeterli olmayan ve faktör analizinde faktör yük değerleri istenilen (ideal) sınırlarda olmayan 13 madde ölçekten çıkartılarak sonuç olarak toplamda 35 maddelik bir ölçek elde edilmiştir. Ölçek 35 maddeden dört alt ölçekten (faktörden) oluşmaktadır (Günüç ve Kayri, 2010). Ölçeğe ait alt ölçekler:
Yoksunluk: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10. ve 11. maddeler yoksunluk alt
ölçeğini ölçmek amacıyla kullanılmaktadır.
Kontrol Güçlüğü: 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20. ve 21. maddeler kontrol
161
İşlevsellikte Bozulma: 22, 23, 24, 25, 26, 27. ve 28. maddeler işlevsellikte
bozulma alt ölçeğini ölçmek amacıyla kullanılmaktadır
Sosyal İzolasyon: 29, 30, 31, 32, 33, 34. ve 35. maddeler sosyal izolasyon alt
ölçeğini ölçmek amacıyla kullanılmaktadır.
35 maddelik ölçeğin açımlayıcı faktör analizi neticesinde geçerlilik çalışması gerçekleştirilmiş ve ölçeğe ilişkin iç tutarlılık katsayısı (Cronbach alfa) 0.944 olarak saptanmıştır. Ölçeğin açımlayıcı faktör analizi sonucunda alt faktörlerine ilişkin güvenirlik katsayıları ise sırasıyla; 0.877 (Yoksunluk), .855 (Kontrol Güçlüğü), 0.827 (İşlevsellikte Bozulma) ve 0.791 (Sosyal İzolasyon) olarak saptanmıştır. Ölçeğe ait toplam açıklanan varyans değeri ise %47,463 olarak tespit edilmiştir. (Günüç, 2009).
Geliştirilen İnternet Bağımlılığı Ölçeği, beşli likert tipinde olup, ölçekte; ‘Tamamen katılıyorum’, ‘Katılıyorum’, ‘Kararsızım’, ‘Katılmıyorum’, ‘Kesinlikle katılmıyorum’ şeklindeki ifadeler yer almaktadır Ölçeğe ait bu ifadeler beşten bire doğru puanlandırılmıştır. Ölçekte ‘Tamamen katılıyorum’ ifadesi beş puana karşılık gelirken; ‘Kesinlikle katılmıyorum’ şıkkı da bir puanı göstermektedir. Ölçekte mevcut bulunan tüm maddeler bağımlılığa yönelik olduğu için herhangi bir puan dönüşümüne gerek duyulmamaktadır. Ölçekten alınacak en düşük puan 35 iken, en yüksek madde toplam puanı da 165’dir (Günüç, 2009).
3.3.3 California Eleştirel Düşünme Eğilimleri Ölçeği (CEDEÖ)
Araştırma kapsamında gerekli değerlendirmelerin ve analizlerin yapılabilmesi amacıyla, çalışmaya katılan ortaöğretim öğrencilerinin ‘‘eleştirel düşünme düzeyleri’’nin ölçülmesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu bağlamda, çalışmada öğrencilerin eleştirel düşünme düzeylerini belirlemek amacıyla California Eleştirel Düşünme Eğilimleri Ölçeği (CEDEÖ) kullanılmıştır.
162
Amerika Felsefe Derneği tarafından geliştirilen California Eleştirel Düşünme Eğilimleri Ölçeği’nin ilk geliştirildiği orijinal versiyonunda yedi alt boyut ve toplam 75 madde bulunmaktadır. California Eleştirel Düşünme Eğilimleri Ölçeği’nin Türkçe’ye uyarlanması 2003 yılında Kökdemir tarafından gerçekleştirilmiştir. Ölçek, Kökdemir (2003) tarafından Türkçe’ye uyarlandıktan sonra ölçeğin geçerlilik ve güvenilirlik çalışması yapılmış, ölçekte bulunan 75 madde 51’e, yedi olan alt ölçek sayısı da altıya indirilmiştir. Ölçeğin Türkçe’ye uyarlanan halinde yer alan alt ölçekler; doğruyu arama, açık fikirlilik, analitiklik, sistematiklik, kendine güven, meraklılık şeklinde sıralanmaktadır (Kökdemir, 2003).
Doğruyu Arama Alt Ölçeği: Bu alt boyut bireylerde varolan alternatif yahut
birbirinden farklı düşünceleri ölçmeyi amaçlamaktadır (Yıldırım, 2010). Ölçekte yer alan 6, 11, 20, 25, 27, 28 ve 49. maddeler doğruyu arama alt ölçeğini ölçmek amacıyla kullanılmaktadır.
Açık Fikirlilik Alt Ölçeği: Bireyin farklı perspektiflere gösterdiği hoşgörüyü
ve sahip olduğu yalnışlarına karşı duyarlılığını ölçen bu alt boyut ayrıca bireyin diğerlerinin fikirlerine karşı ne derece objektif olduğunu değerlendirmektedir. Ölçekte yer alan 5, 7, 15, 18, 22, 33, 36, 41, 43, 45, 47 ve 50. maddeler, açık fikirlilik alt ölçeğini ölçmek amacıyla kullanılmaktadır.
Analitik Alt Ölçeği: Bireyin problem riski taşıyan durumlara karşı dikkatli
olma derecesini ve karmaşık sorunlar karşısında dahi mantıklı davranma ve objektif kanıtları kullanma eğiliminin ölçüldüğü analitik alt ölçeğinde; 2, 3, 12, 13, 16, 17, 24, 26, 37, 40. ve 46. maddeler yer almaktadır.
Sistematiklik Alt Ölçeği: Sistematiklik, düzenli, organize ve dikkatli
araştırma eğilimini ifade etmektedir. Sistematiklik alt ölçeğinde; 4, 9, 10, 19, 21. ve 23. maddeler yer almaktadır.
163
Kendine Güven Alt Ölçeği: Kişinin kendi akıl yürütme süreçlerine duyduğu
güveni ifade eden bu alt ölçekte; 14, 29, 35, 39, 44, 48. ve 51. maddeler yer almaktadır.
Meraklılık Alt Ölçeği: Herhangi bir çıkar ya da fayda sağlama beklentisi
olmadan bireyin bilgi edinme ve yeni şeyler öğrenme eğilimini ifade eden entelektüel meraklılık alt ölçeğinde; 1, 8, 30, 31, 32, 34, 38. ve 42. maddeler yer almaktadır.
Ölçekte bulunan alt boyutların kendi aralarında değerlendirilebilmesi için boyutlara ait toplam puan değeri bulunmaktadır. Ölçek altılı likert tipi bir ölçek olup; “Hiç katılmıyorum” ifadesi en küçük puan olan bire, “Tamamen katılıyorum” ifadesi de en büyük değer olan beşe karşılık gelmektedir (Kökdemir, 2003). Alt boyutların değerlerinin hesaplanabilmesi için, o alt ölçeğe ilişkin maddelerin toplam puanlarının o ölçekte bulunan soru sayısına bölünmesi ve sora da elde edilen sayının 10 ile çarpılması gerekmektedir. Alt ölçeklerin toplamından elde edilen değer, ölçeğin uygulandığı kişinin eleştirel düşünme eğilim derecesini göstermektedir. Kişinin bu ölçekten alabileceği en küçük değer 10 iken; en yüksek değer de 60’tır. Her bir alt boyuttan alınan 40 puan ve 40’tan küçük değerler zayıf eleştirel düşünme eğilimleri olarak yorumlanırken; 50 puanın üstündeki değerler ise güçlü eleştirel düşünme eğilimi olarak değerlendirilebilir.