Dimogerontes Seçimi

Antik Yunan geleneğinin devamı olarak gerontes meclisleri, demokratik yollarla yönetime gelirlerdi. Tüm cemaatin³¹⁸ katıldığı bir seçim yapılırdı. Dimogerontes ve heyeti (epitropi) oy çokluğuna göre seçilirdi. Adaylar cemaatin içinden, sözüne güvenilir, itibar edilir, eğitimli ve dürüst çalışacağına inanılan kişiler arasından belirlenirdi. Ancak sıradan köylülerden ziyade bunlar, genelde ya varlıklı ailelerin üyeleri ya da din adamları arasından seçilirlerdi. Bunun yanı sıra sıradan cemaat üyelerinin de bu heyete seçildiği olurdu. Aslına bakılırsa temel ölçüt cemaati temsil edebilecek donanımdaki kişilerin seçilmesiydi. Çünkü dimogerontaslar, tüm resmi kayıtları tutacak, cemaat listesini elinde bulunduracak, Osmanlı yetkileriyle muhatap olacak, resmi görevlilerle koordineli çalışacak, hatta gerektiğinde resmi makamlarda cemaatini temsil edecekti. Bu nedenle âdâb-ı muaşeret ehli, okuma yazması olan, çok az da olsa Türkçe bilenlerden diğer bir deyişle cemaatin ileri gelenleri arasındaki kişilerden tercih edilirlerdi. Adaylar belirlendikten sonra, köy meydanında toplanılır ve önce dimogerontes, ardından veya ertesi gün yapılacak seçimde de epitropi seçilirdi.

Örneğin Kalamoti’de 1698 Nisan ayında aynı gün önce dimogerontes, ardından epitropi seçilmişti³¹⁹.

Başlangıçtan bugüne kadar dimogerontia seçim sistemini ve değişiklikleri takip edebilmemize olanak yoktur. Bu konuda yapılmış çalışmalarla elimizdeki kaynaklar karşılaştırıldığında zaman içerisinde büyük değişikliklerin yaşanmamış olduğu anlaşılmaktadır³²⁰. Ancak değişiklikler de yok değildi.

Örneğin Dimogerontasların sayısında farklılıklar göze çarpmaktadır.

Charokopo’nun çalışmasındaki -incelediğimiz kayıtlarla aynı döneme tekabül eden bir - örnekte; seçilen diogerontes sayısı beş idi³²¹. Bununla birlikte 18.

yüzyılda adayı ziyaret eden M. O. Eneman, tanık olduğu dimogerontes

318 “Γερής και γέροντες και ο κοινός λαός”

319 Epitropos seçimi için bkz.GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 19r, 11.04.1698; Dimogerontes seçimi için bkz. GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 18v, 11.04.1698

320 Sakız adası dimogerontes seçimleri ile ilgili bir çalışma için bkz. Χαροκόπος (1960: 47-57)

321 Χαροκόπος (1960: 48)

seçiminde iki kişinin seçildiğini kaydetmişti³²². Cemaat liderleri ve meclis üyelerinin oluşturduğu dimogerontia heyeti ile ilgili de kesin bir sayı vermek mümkün değildir. Dimogerontia heyeti genelde 12 kişiden oluşur hatta bu nedenle bunlara 12’ler meclisi de denirdi. Ancak bu sayı da tıpkı dimogeronteste olduğu gibi sabit değildi, genelde 10 ile 13 kişi arasında değiştiğini söylemek mümkündür³²³. Açıkçası yüzyıllar içinde sayısal farklılıklar yaşanması çok normal… Kaldı ki incelediğimiz Kalamoti kodeksinde bile dimogerontes sayılarında farklılıklar vardı. Dimogerontes listesini verdiğimiz Tablo 14’den de anlaşıldığı gibi incelediğimiz 15 yıllık dönemde seçilen dimogerontes sayısı iki ile dört arasında değişmektedir.

Tablo 14: 1695-1710 Yılları Arasında Seçilmiş Kalamoti Köyü Dimogerontes Listesi:

Tarih Dimogerontas Dimogerontas Dimogerontas Dimogerontas

1695 ³²⁴ O Kazas Kostas

Maistros,

Stefanos oğlu Papas Ioannis 1696³²⁵ Michalis Kazas Kostas Maistros Stefanos oğlu

Papas Ioannis

1697³²⁶ Papas Nikolas

Amiris

Michalis Protopsaltis

Giannis Kritakis Nikolis oğlu Georgis

1698³²⁷ Papas Nikolas

Chrisolouras

Papas Kostas Kritis

Kostas Mavrothiris

Mastromichalis Maistros 1701³²⁸ Papas Georgis

Salonikios

Bilinmiyor Bilinmiyor

1702³²⁹ Papas Georgis

Salonikios

Vasilis oğlu Ksenos

Melisinos

Papa Ioannis

oğlu Ksenos

Sefis

Sideros Melisinos 1705³³⁰ Pantelis Varlas Kostas Triteakis Monis oğlu

Kiriakos

Nikolas Kontaratos

322 Αργέντης-Κυριακήδος (1946: C.3, 1593)

323 Örnekler için bkz. Χαροκόπος (1960: 47-57); Argenti (1941: clxxxi-clxxxv)

324 Ekim: bu tarihte görevdeler. GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo:

9v, 13.10.1695

325 Mart: Bu tarihte görevdelerdi ne zaman seçildikleri bilinmiyor. GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 9r, 04.03.1696

32628 şubat Pazar günü seçildiler GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo:

13v, 28.02.1697GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 16r, 12.04.1697; GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 14v, 10.03.1697

327 11 Nisan Pazartesi günü seçildiler. GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo:

69, filo: 18v, 11.04.1698

328 Ekim: Bu tarihte görevdelerdi ne zaman seçildikleri bilinmiyor.

329 Mayıs: Bu tarihte görevdelerdi, ne zaman seçildikleri bilinmiyor. GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 25r-25v, 10.05.1702

330 GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 46r, 31.12.1706

1706³³¹ Nikolis oğlu Georgis Kritis

Papas Mikes

Vergitzis

Kostas Kinigos Kostas Alithinos 1708³³² Papas Ioannis

oğlu Ksenos

Melisinos

Sideros Frangoulakis

Sideros Melisinos

Pantelis Mentonis 1709³³³ Gianis

Vestarchis

Ksenos Melisinos

Stefanos oğlu Nikolas

1710³³⁴ Papas Georgis

Kazas

Papas Lios oğlu Georgis

Seçimin ardından yeni dimogerontasların adları kadıya götürülür ve kadının da onayı ile bu kişiler resmiyet kazanırdı. Ayrıca bu isimler kâtipler tarafından kadı sicillerine kaydedilir ve bu konuda bir hüccet yazılırdı³³⁵. Maalesef elimizdeki sicilde bu tür bir hüccete rastlanmamıştır. Ancak dimogerontesin, Osmanlı makamlarınca onaylandığı ve bu isimlerin yerel yöneticiler olarak muhatap alındığı bilinmektedir. Nitekim incelediğimiz kayıtlardaki dimogerontes ve epitropi seçimlerinin tutanaklarında bu kişilerin kadıdan hüccet alması gerektiği muhakkak belirtilirdi.

Göreve başlamaları, köy meydanında toplanan halkın huzurunda ve resmi kayıtlara geçen tutanağın imzalanması ve ardından yapılan yemin ile olurdu.

Tüm cemaatin önünde; “ilahi adaletin gölgesinde, işlerini layıkıyla yerine getireceklerine ve dürüst çalışacaklarına” dair söz verirlerdi. Kayıtlara geçmiş hali ile söylemek gerekirse: “Tanrı korkusu” en büyük denetim mekanizmaları idi³³⁶.

Seçimin ertesi günü, eski dimogerontes, yenisine görevi teslim eder ve böylece yeni dimogerotes göreve başlamış olurdu. Gerontaslar, ilk olarak müsellim, kadı, gümrük emini ve vekil (vekilides) denen görevlilerden oluşan ada

331 GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 46r, 31.12.1706

332 Ekim: Bu tarihte görevdelerdi ne zaman seçildikleri bilinmiyor. GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 70r vd, 07.10.1708

333Ağustos: Bu tarihte görevdelerdi ne zaman seçildikleri bilinmiyor. GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 96r, ??.09.1710

334 Ekim: Bu tarihte seçildiler. GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo:

96v, 18.10.1710

335 Χαροκόπος (1960: 49). Bir hüccet örneği için bkz Μαυρόπουλος (1920: 113)

336 ... μόν(ον) νά κάμουν κ(αι) αυτί με φόβον Θ(εο)ύ κ(αι) με καταστήχουν αδόλου κ(αι) καθαρού,,, GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 13v, 28.02.1697

yönetimini ziyaret eder, ardından da metropoliti ziyaret ederek ilk resmi temaslarına başlamış olurdu³³⁷.

Bunlar bir yıllığına seçilirlerdi. O yıl içerisindeki tüm resmi işleri belirlenen heyetle birlikte yürütürlerdi. Bir yıl sonunda ise yeni seçilen dimogerontaslara görevi teslim ederlerdi. Bu süre içerisinde görev gereği yapılan tüm harcamalar, köylü tarafından karşılanmaktaydı³³⁸. Görevleri başında iken yaptıkları her türlü harcamaları için hesap tutulurdu. Daha sonra bu hesap tutarı, köylüye paylaştırılarak temin edilirdi³³⁹.

İncelediğimiz kodeksteki en eski seçim tutanağı 1697 yılına aittir³⁴⁰. O yılının demogerontesini seçmek için Şubat ayının son pazarında tüm Kalamoti köyü ve köyün ileri gelenleri köy meydanında toplanmıştı. Köylü, Papa Nikola Amiri’yi, Stefanos oğlu Michali Protopsalti’yi, Gianni Kritaki’yi ve Nikolas oğlu Georgi’yi o senenin demogerontesi olarak seçmişlerdi³⁴¹. Toplam dört kişi (archontes), bu iş için seçilmişti. Oysa aynı yıl komşu köylerden birinde yapılan seçimde sadece iki kişi seçilmişti: 29 Nisan 1697 sabahı³⁴² Armolia köyü sakinleri o senenin gerontesini seçmek için köy meydanında toplanmıştı. Adaylardan; Papa Stefano’un oğlu Papas Michalis ile köyün ileri gelen ailelerinden Michalis Filimatis seçilmişti. Görüldüğü gibi aynı yıl aynı coğrafyada (her ikisi de mastaki köyü) iki köyden, farklı sayılarda dimogerontes çıkmıştı. Tüm kodeksteki kayıtlar incelendiğinde Kalamoti’deki seçimlerde genelde dört bazen de üç kişi seçildiği anlaşılmaktadır. 1698, 1702, 1705, 1706 ve 1708 yılı seçimlerinde dörder kişilik³⁴³1696, 1697, 1709, 1710 yıllarında ise üçer kişilik³⁴⁴ dimogerontaslar seçilmişti. Nadir de olsa iki kişinin seçildiği görülmüştür³⁴⁵.

337 Χαροκόπος (1960: 49-50)

338 GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 13v, 28.02.1697

339 GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 18v, 11.04.1698

340 Dimogerontes listesi Tablosunda da görüldüğü üzere daha önceki yıllara ait dimogerontaslar tespit edilmişti ancak bunların seçim tutanakları bulunamamıştı. Daha eski dimogerontaslar için kbz. GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 9v, 13.10.1695; GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 9r, 04.03.1696

341 GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 13v, 28.02.1697;

342 29 Nisan 1698 Perşembe, sabah 11.00 (GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Armolion, fakelo: 95, filo: 73v, 29.04.1697)

343 GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 18v, 11.04.1698; GAK, N.

Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 25r-25v, 10.05.1702; GAK, N. Chiou,

Dimogerontes listeleri incelendiğinde, bunlar arasında çok sayıda papazın yer aldığı görülmüştür. Yukarıda bahsedildiği gibi gerontas (dimogerontas) olmak için adaylık kriterleri çok sıkı olmamakla beraber; okur yazar olmasının yanı sıra bilgili tecrübeli ve güvenilir olmaları tercih sebebiydi. Papazlar, o dönem şartlarında en eğitimli ve bilgili kişilerdendi. Her şeyden önemlisi okuma-yazma biliyor olmaları ciddi bir ayrıcalıktı. O dönemde bir köy sınırları içerisinde okuma-yazma bilen birinin bulunması hayli güçtü. Bu koşullarda papazların gerontas olarak seçilmesi çok normaldi. Ayrıca o dönemde eğitimin kilise merkezli olduğu göz önüne alınacak olursa en eğitimli kesim din adamları idi.

Bu nedenle de seçimlerde gerek eğitimi gerekse bilgi ve tecrübesi ile papazların öne çıkması olağandı. Papazların yanısıra toplumun varlıklı ve söz sahibi kesimlerinden kişiler dimogerontaslar arasında yer almaktaydı.

Gerontas bir yıllığına seçilirdi. Kalamoti’de Papas Nikolas Amiris, Stefanos oğlu Michalis Protopsaltis, Giannis Kritakis ve Nikolas oğlu Georgis bir sonraki Şubat ayına kadar, Armolia’da da Papas Michalis ile Michalis Filimatis bir sonraki Nisan ayına kadar köyün yönetimine seçilmişlerdi. Tanrı adına yemin edip işe başlayacak olan bu gerontaslar, görev süreleri boyunca önce Tanrıya sonra da kendi vicdanlarına karşı sorumlu idiler. Bu andan itibaren köylünün ve köyün tüm işleriyle ilgilenmek zorundaydılar, ayrıca işlerin doğru yürütüldüğünü denetleme görevi de onlardaydı. Böylece köydeki asayişin sağlanması, ilişkilerin düzenlenmesi, üretimin devamının sağlanması kısacası tüm düzenin korunması görevini üstlenmiş oluyorlardı. Köylüye karşı görevlerini layıkıyla yerine getirmek üzere çalışacaklardı.

Noter tarafından tüm şartlar kaydedilir ve görevliler kayıtlara geçilirdi ancak bürokrasi bununla bitmiyordu. Noter kaydının yanı sıra kadıya gidip bu durumu onun onayına da sunmaları gerekmekteydi. Adanın en büyük idari ve hukuki Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 46r, 31.12.1706; GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 70r vd, 07.10.1708; GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 70, filo: 42v-43r, 13.07.1698

344 GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 96r, ??.09.1710; GAK, N.

Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 9v, 13.10.1695; GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 9r, 04.03.1696

345 GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 96v, 18.10.1710

yetkilisi olarak kadının yapılan seçimi ve atamayı onaması şarttı. Bunun için kadının huzuruna çıkıp onun da onayı ile bu göreve atandıklarına dair hüccet almaları gerekirdi. Bu durum kayıtlarda muhakkak belirtilirdi. Her iki köydeki seçimde de kayıtlarda kadıya gidip hüccet alması gerektiği özellikle belirtilmişti.

İfade aynen şöyledi: “…mevcut kadıdan hüccet de alsınlar… ³⁴⁶. Bu belgenin alınıp alınmadığıyla ilgili deliller mevcut olmadığından işlemin sonucunu takip edemedik. Ancak son karar mekanizması olarak kadının etkili olduğu kesindir.

Cemaatin kendi iç düzenindeki bu yetkilendirmede, Osmanlı merkezi görevlisinin son söz sahibi olduğu açıktır. Diğer bir deyişle kadı aracılığıyla,

“Osmanlı idaresinin” dimogerontas’ın seçimi ve işleyişinde belirleyici olmasa bile onay makamı olması dikkat çekicidir. Merkezi otoritenin, Ege kıyısındaki bir adanın güney sahillerine bakan küçük bir köyündeki yerel yönetim mekanizmasını denetleyebiliyor olması, merkezi yönetimin taşra örgütlenmesi üzerindeki gücünü göstermesi bakımından dikkat çekicidir. Gayrimüslim cemaat yapılanması her ne kadar kendi içerisinde serbest idare edilmekte ise de devletin denetiminden uzak değildi. Halk, kendi yerel yöneticisini seçip, tüm iç işlerini ona devredebiliyordu fakat aynı zamanda tüm işleyiş, merkezin taşradaki görevlilerinin kontrolü altındaydı. Dimogerontasların hüccet alarak göreve başlamalarının bir nedeni de yetkilerinin, devlet onayından geçerek verilmesi idi.

Yerel yönetici ve cemaat lideri olan dimogerontes, Kadıdan alınan hüccet ile devlet tarafından resmen tanınmış oluyordu. Böylece sahip olduğu yetkiler resmiyet kazanmış oluyordu. Ayrıca, bu kişiler, hem resmi görevlilerle sürekli temasta olduklarından hem de vergi toplanması gibi resmi görevlerinin olması dolayısıyla devlet tarafından tanınmaları gerekirdi. Bu nedenle de bağlı oldukları mülki idari amirden resmi bir onay almaları gerekiyordu.