• Sonuç bulunamadı

2. BÖLÜM SAKIZ’IN GÖZYAŞLARI: DAMLA SAKIZI

2.3. DAMLA SAKIZI VE SOSYAL YAPI

2.3.3. Tasarruf Mülkiyetindeki Satış İşlemleri

Aynı örnekten devam edecek olursak Kali ile birlikte diğer varisler de Michali Kontarato’nun terekesindeki damla sakızını aynı şartlarda teslim alıyorlardı273. Buna göre varislere düşen damla sakızı miktarları şöyle idi:

Kali 5 ½ litre

Monis Mentonis 4 litre Papas Ksenos Sinadinos 1 ½ litre

Zarifis 1 ½ litre

Zarifis ve erkek kardeşi 1 ½ litre

Bunun haricinde müteveffanın yeğeni Michalakia’ya; Piksaron, Kato Alonion mevkiilerindeki sakız ağaçları ve Zarifi’ye dört sakız ağacı bırakılmıştı. Ayrıca erkek kardeşi ile birlikte tasarruflarına bırakılmak üzere Zarifi’ye üç sakız ağacı daha kalmıştı274.

Terekelerdeki damla sakızları, hukuki prosedürde borç niteliği taşıyordu. Ölmüş dahi olsa bu damla sakızları Michali Kontarati’nin devlete olan vergi borcu idi.

Zaten bütün bu varislere kalan mastika noter belgelerinde “sakız borcu” diye geçer275. Gerçekten de borç niteliğinde bir miras idi. Çünkü yukarıdaki örneklerde görüldüğü üzere mirasla gelen damla sakızları vergi zamanı olunca geldiği gibi doğrudan devlet görevlilerine teslim edilmek üzere sahiplenilmişti.

Ağaçlar, damla sakızına göre nispeten daha kazançlı bir miras idi ama onlar için de pek çok ağır sorumluluk söz konusu idi.

Michalis Varvatakis’e satmıştı276. Bunların içinde damla sakızı ağacının olduğu araziler de vardı. Adıgeçen satıştaki araziler:

1. Chalikoi mevkiindeki Sideros Klitas, Nikolis Likakis ve Sideros Melisinos ile sınır olan tarla

2. Aynı mevkide üzerinde damlasakızı ağacı olan bir tarafı yola sınır diğer tarafları Sideros Melisinos ve Nikolas Likakis ile sınır olan diğer tarlası

3. Aynı mevkide üzerinde sakız ve dut ağaçları olan Georgis Kostasakis, Kiourana oğlu Gianis ile diğer tarafı yola sınır olan arazi

4. Ayios Anargiros mevkiindeki Monis oğlu Nikolas ile sınır olan yukarı kısım ile

5. Aynı mevkide aşağı kısmı Likos oğlu Diakos ile sınır olan iki parçadan oluşan ve üzerinde sakız ağaçları olan

6. Ayrıca Agios Anargiros’un arka tarafında damlasakızları için 3 kulaç büyüklüğünde bir düzlük vardı. Georgis, sakızlar için bunu da Michali’ye bırakıyordu. Muhtemelen bu minik düzlük damla sakızların kurutulması aşamasında ihtiyaç gören bir yerdi.

Bu arazilerdeki ağaçların bakımı ve tasarrufu olduğu gibi Michalis’e satılmıştı.

Bununla beraber sakız ağaçlarındaki sorumluluk ve yükümlülük Georgis Kinigos’tan Michalis Varvatakis’e geçmiş oluyordu.

İncelediğimiz bu satış sözleşmesinde skinos (σκίνος) diye tabir edilen sakız ağaçlarının olduğu arazilerin satışı bazı şerhlerle gerçekleşmişti. Birincisi;

Michalis Varvatakis’in damlasakızı ağacı olan araziyi, ömür boyunca işleteceği ve bunu kendinden sonra da çocuklarına, hatta onların da çocuklarına miras olarak devredeceği şerhi düşülmüştü. Böylece hem üretimin sürekliliği korunmuş oluyor hem de üretim aile içinde kalarak toprağın parçalanması engellenmiş oluyordu. İkinci olarak; ağaçların bakımı, korunması, vergilerinin ödenmesi gibi sorumlulukları yerine getirmesi gerektiği şerh olarak düşülmüştü.

276 GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 43r-43v, 25.03.1706

Sakız üretimi üzerindeki hizmetler ve mükellefiyetler tasarruf hakkı kimde olursa olsun değişmezdi. Dolayısıyla tasarruf hakkı satışında, tüm yükümlülükler ve sorumluluklar ağaçlarla birlikte yeni “sahibine” geçmiş oluyordu277. Ayrıca damla sakızındaki tekel nedeniyle resmi yükümlülük olarak sakız eminine, istenen miktarda damlasakızını vermekle mükellef olduğu da sözleşmede hatırlatılıyordu. Bu satışta bahsedilen arazideki sakızağaçlarında hâlihazırda iki pentarialık sakız vardı. Bu sakızların, o seneki Sakız Emini adına görevli olan Gianis Sinadinos’a teslim etmesi gerektiğini belirtmiş ve sadece belirtmekle kalmamış bunu sözleşmeye de geçmişlerdi278. Emin’in vergi toplama işini her zaman bizzat yapmadığı, belli bir ücret karşılığı bu görevi bir başkasına tahsis ettiği daha önce belirtilmişti. Gianis Sinadinos bu şekilde görevlendirilmiş olmalıydı.

Satış sözleşmesinin sonuna düşülen diğer bir şerh ise konuyu tamamen aydınlığa kavuşturacak nitelikte idi. Satışta bahsi geçen arazilerin Michali’ye verildiğini ancak Michali’nin bunlar üzerinden ticaret yapamayacağı, bunları satamayacağı, hediye edemeyeceği sadece sakızları ile birlikte buraya sahip olduğu açıkça belirtildikten sonra adı geçen arazilere sürekli ve süresiz olarak sahip olduğu bir kez daha vurgulanmıştı279.

Satış sözleşmelerinde, sakız ağacı ile ilgili ilginç gelen bir nokta da ağacın değil toprağın satışı idi. Sakız ağacını satmak imkansız, elden çıkarmak güç bir prosedürdü. Hal böyle olunca kurnaz Sakızlılar, skinos yani sakız ağacını satın almak veya satmak yerine ağacı çevreleyen arazinin satışını yapıyorlardı.

Aslına bakılırsa satışın sakız ağacı için yapılan bir sözleşme olduğu açıktır.

Sözleşmede dahi pazarlık araziden ziyade üzerindeki sakız ağacı (skinos) için yapılırdı. Örneğin 1705 yılı haziran sonunda Papas Georgis Galatoulas ile

277 “… τά ώπία τ(ου) τα δίνη μετομαστήχην μεδήω πενταρια νατάέχη α¨η κ(αι) πάντοτε εονη(ος) κ(αι) κληρονομηκ(ος) πεδήον των πεδήον τ(ου) κ(αι) νατοδήνη ηστααφεντηκά ης τον ευρησκόμεν(ον) εμήνην ης όνομα γηάνης σηναδην(ος)…” GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 43r-43v, 25.03.1706

278 GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 43r-43v, 25.03.1706

279 “… τα άνωθεν οσπήτηα κ(αι) χόραφιά απομένη οάνοθεν μηχάλης ναμήν εμπορί ναταπ(ου)λήση μήδε ναταχάρίση μόνον ναταέχη μετομαστήχην ος γράφη άνοθεν α¨η κ(αι) πάντοτε…” GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 43r-43v, 25.03.1706.

Pantelis Triantafilos 13 parmak (dekatria dachtila) büyüklüğünde bir arazi satışı için notere gelmişlerdi280. Böylesi ufak bir miktar arazi satışı çok ender rastlanan bir durumdu. Bahsedilen arazi bir sakız ağacını çevreleyen miktardı ve esasen sakız ağacı pazarlığı yapılıyordu. Ancak bahsedildiği gibi Osmanlıda sakız ağacının alımı satımı yasaktı. Ayrıca sakız ağacı, devletin mülkü idi ve alınıp satılamazdı. Bu nedenle köylü, sakız ağaçlarındaki tasarrufun el değişimi için böyle bir yol izliyordu. Satış, Haziran sonlarında gerçekleşiyordu yani kısa bir süre sonra (Temmuz-Eylül) ağaçlar sakız damlatmaya başlayacaktı. Papas Georgis muhtemelen sakız işleriyle uğraşamayacağından hazır ürün vakti de yaklaşmışken ağacı elden çıkarmak istemişti.

Bu tür durumlarda muhakkak bilirkişi görüşüne başvurulurdu. Şayet bilirkişiler de onaylarsa satış gerçekleşirdi. Bunun için noterde iki bilirkişi hazır bulunuyordu: Papas Nikolas Chrisolouras, Kostas Mavrotheri. Bunlar bahsedilen 13 parmak arazinin damlasakızı ağacını çevrelediğini onaylıyor, tasarrufun el değişiminde bir sıkıntı olmayacağını doğruluyordu. Bunun üzerine Papa Georgis tasarrufundaki ağaç, damla sakızı çıkarmak üzere yarım asilania281 karşılığında Pandeli’ye satılmıştı. Ücreti peşinen noter huzurunda ödenmişti. Fakat her zaman olduğu gibi kadıya gidip hüccet yapma şartı ile satış sözleşmesi onaylanmıştı282.

2.3.3.1.Takas

Sakız ağaçlarındaki mülkiyet (tasarruf mülkiyeti) transferi, alım satımdan daha eski bir yöntem olan değiş-tokuş ile de gerçekleşiyordu. Kişiler, kendi aralarında yaptıkları anlaşma veya pazarlığa göre tasarruflarındaki ağaçları değiştirebiliyorlardı. Böylece herhangi bir bedel ödenmeksizin tasarruf mülkiyeti el değiştirmiş oluyordu.

280 GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 41r, 29.06.1705

281 Aslanlı para diye de bilinen Adalarda çok sık rastlanan para birimidir. Belgelerde; “asilania, aslania” olarak geçmektedir.

282 GAK, N. Chiou, Notariakos Kodikas Kalamotis, fakelo: 69, filo: 41r, 29.06.1705

Papas Georgis Kontaratos, Nikola Kinigo’ya Kermika mevkiinde bir tarafı Nikola’nın toprağı ile sınır diğer tarafından yol geçen beş sakız ağacını,

“toprağıyla beraber” Nikola’ya veriyordu. Buna karşılık Nikolas ise Papa Georgi’ye aynı mevkide, yola ve Michali Protopsarti’ye sınır, “toprağıyla beraber” bir ağaç ve üstüne iki zoulotes veriyordu.

Bu değişimde eşit oranda ağaç olmadığından değişimin bir kısmı para olarak gerçekleşmişti. Sakız ağaçları satışında olduğu gibi değişiminde de bilirkişi görüşüne başvurulurdu. Ağaçlar, üzerindeki özel statü ve yükümlülükler böyle bir uygulamayı gerekli kılıyordu. Hem bu transferin uygunluğunu onaylamak için hem takasda taraflardan biri haksızlığa uğramasın diye hem de değişimin bedelini tayin etmek üzere noterde bilirkişi heyeti oluşturulurdu. Köyün ileri gelenlerinden sakız ağaçları konusunda bilgili ve tecrübeli olan Papas Mikes Sinadinos, Michalis Protopsartis, Kostas Triteakis’ten oluşan üç kişilik bilirkişi heyeti oluşmuştu. Bunlar da anlaşmayı onaylayınca taraflar sözleşmeyi imzalayarak bu transferi gerçekleştirmişti283. Bu anlaşmada, takas yerine bir miktar paranın ödenmesi, sakız ağaçlarının o zamanki “işletme değeri” ile ilgili bir fikir vermeye yardımcı olabilir. Papa Georgi’nin 5 ağacına karşılık Nikola Kinigo’ya bir ağaç ve iki zoulotes vermişti. Dolayısıyla ağaç başına yarım zoulotes düşüyordu. Aslına bakılırsa bu çok düşük bir fiyattı. Yukarıda Papa Georgi’nin Pandeli’ye sattığı ağacın bedelinin yarım asilania olduğunu görülür284. Fiyatlar ağacın verimine göre değişirdi. Bu nedenle de bir ağaç için yarım zoulota bedeli biçilirken diğeri için yarım aslania bedeli biçilebiliyordu.