Çekilmiş sayılma, bir memurun 657 sayılı Devlet Memurları Kanunun öngördüğü koşulların gerçekleşmesi halinde idarenin tesis edeceği bir işlem ile istifa etmiş (çekilmiş) sayılmasıdır147. Devlet memurlarının hangi hallerde memurluktan çekilmiş sayılacakları 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda açık bir şekilde belirtilmiştir. Bu duruma göre devlet memurlarının kanunda açıkça belirtilen koşulları yerine getirmemeleri sonucunda memurluktan çekilmiş sayılmaları iradi bir davranıştır. Çünkü memurlar hangi durumların çekilmiş sayılma sonucunu doğuracağını önceden bilmektedirler. Bu durumların meydana gelmesine kendi iradeleri ile izin verdikleri zaman memurluktan çekilmiş sayılacaklardır. Kanunda sayılan koşullar memurun iradesi dışında gerçekleşirse çekilmiş sayılma durumu gerçekleşmeyecektir148.
147
GÜNDAY M., a.g.e., s.558
148
A. GÖREVİN TERKİ NEDENİYLE ÇEKİLMİŞ SAYILMA
657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 94’üncü maddesine göre; mezuniyetsiz veya kurumlarınca kabul edilen mazereti olmaksızın görevin terk edilmesi ve bu terkin kesintisiz 10 gün devam etmesi halinde, yazılı müracaat şartı aranmaksızın, çekilme isteğinde bulunulmuş sayılır149. Kanun maddesi ile memurların izinsiz veya kurumlarınca kabul edilmiş bir mazereti olmaksızın görevlerine gelmemeleri ve bu durumun 10 gün kesintisiz sürmesi şartlarının birlikte gerçekleşmesi halinde çekilmiş sayılmanın gerçekleşeceği öngörülmüştür. Kanunda bu 10 günlük sürenin nasıl hesaplanacağı, resmi tatillerin veya hafta sonu tatillerinin bu süreye dâhil olup olmadığı konusunda bir açıklık yoktur. Yalnız madde ile terk süresinin kesintisiz 10 gün olarak kabul edildiği ve bir haftanın da 7 gün olduğu dikkate alınırsa hafta sonunun bu süreye dâhil olduğu açıktır. Bununla birlikte 10 günlük sürenin son gününün resmi bir tatile yada hafta sonuna rastlaması durumunda bu günlerde memur fiilen görevine başlayamayacağından, bu tatilleri izleyen ilk iş günü memurun göreve başlaması halinde memur çekilmiş sayılmamalı, ilk işgünü göreve başlamaması halinde ise memur çekilmiş sayılmalıdır. Danıştay 12’inci Dairesi 13.12.2005 tarihli kararında izinsiz ve mazeretsiz 10 gün göreve gelmediği gerekçesiyle görevden çekilmiş sayılan davacının 10 günlük süresinin son iki gününün cumartesi, pazar günlerine rastlaması, bu günlerde de hukuken göreve başlamasının mümkün bulunmaması karşısında davacının devlet memurluğundan çekilmiş sayılmasına ilişkin dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmadığını belirtmiştir150.
Memurun görevini izinsiz terk etmesi 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa aykırı şekilde görevin terk edilmesi demektir. 657 sayılı Kanunun öngördüğü usullere göre görevini terk eden yada görevine gelmeyen memurlar devlet memurluğundan çekilmiş sayılamazlar. Danıştay 5’inci Dairesi 08.11.1983 tarihli kararı ile çocuğunun yanında refakatcı olarak kaldığını raporla belgeleyen davacının, devlet memurları kanununun 108’inci maddesi uyarınca aylıksız izinli sayılması
149
Danıştay 12. Daire, E:2004/2273, K:2007/607, D.D., S.y. 116, Danıştay 8. Daire, E:2004/6235, K:2006/683, D.B.B., Danıştay 8. Daire, E:2000/894, K:2001/5695, D.B.B., Danıştay 8. Daire, E:2001/1178, K:2001/3867, D.B.B.
150
gerekirken, göreve devam etmediği gerekçesiyle çekilmiş sayılmasının yasaya aykırı olduğunu belirtmiştir151.
657 sayılı Kanunun 102’inci ve 103’üncü maddelerinde devlet memurlarının yıllık izin süreleri ve bu izinlerin kullanılış biçimleri belirtilmiştir. Devlet memurları yıllık izinlerini 657 sayılı Kanunun öngördüğü usule uygun olarak kullanmaları halinde izinde geçen süreler için haklarında devlet memurluğundan çekilmiş sayılma işlemi tesis edilemez.
657 sayılı Kanunun 104’üncü maddesinde de devlet memurlarına verilecek mazeret izinleri düzenlenmiştir. Bu maddede öngörülen usule uygun olarak mazeret izni kullanan devlet memurları hakkında izinde geçen süreler için devlet memurluğundan çekilmiş sayılma işlemi tesis edilemez.
657 sayılı Kanunun 105’inci maddesinde devlet memurlarına verilecek hastalık izinleri düzenlenmiştir. Hastalık izin süreleri devlet memurunun hizmet süresi, bazı durumlarda da hastalığın özelliğine göre belirlenmiştir. Hastalık izinleri ve bu izinlerin kullanılabilmesi için alınacak sağlık raporlarına ilişkin usuller Memurların Hastalık Raporlarını Verecek Hekim ve Sağlık Kurulları Hakkında Yönetmelik’te152 ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Bu maddede öngörülen usule uygun olarak hastalık izni kullanan devlet memurları hakkında izinde geçen süreler için devlet memurluğundan çekilmiş sayılma işlemi tesis edilemez.
Bunların dışında, devlet memurunun kendi iradesi dışında meydana gelen olaylar nedeniyle görevine devam edememesi hali bu fıkra kapsamında değerlendirilmemelidir. Devlet memurunun görevini yapması fiili olarak imkansız yada göreve gelmeme nedeni hukuken kabul edilebilir bir durum ise memurluktan çekilmiş sayılma işlemi tesis edilemez. Tutukluluk153, devlet memurluğunu sona erdirmeyecek bir cezadan dolayı mahkûmiyet nedeniyle ceza evine girme154, gözaltına alınma, sıkıyönetim emri ile görevi terk155, hizmet verilmesine fiziki imkân
151
Danıştay 5. Daire, E:1982/4466, K:1983/7279, D.B.B.
152
R.G. 06.02.1981, S.y. 17243
153
Danıştay 12. Daire, E:2001/4008, K:2003/599, D.K.D., S.y. 2,
154
Danıştay 1. Daire, E:2003/170, K:2004/3, D.K.D., S.y. 4, Danıştay 5. Daire, E:1983/1126, K:1984/333, D.B.B.
155
olmaması nedeniyle göreve gitmemek156 gibi haller yargı kararları ile hukuken geçerli kabul edilebilir mazeretler olarak kabul edilmiştir.
Sonuç olarak 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 94’üncü maddesine göre bir memurun çekilmiş sayılabilmesi için, 657 sayılı Kanunda öngörülen usul ve şartlara aykırı şekilde izinsiz veya kurumunca kabul edilmiş bir mazereti olmaksızın görevine gelmemesi ve bu durumun da 10 gün kesintisiz sürmesi şartlarının birlikte gerçekleşmiş olması gerekir.
B. İLK DEFA VEYA YENİDEN VEYAHUT NAKLEN ATANMA SONRASINDA GÖREVE BAŞLAMAMA NEDENİYLE ÇEKİLMİŞ SAYILMA
İlk defa veya yeniden veyahut yer değiştirme suretiyle atanan devlet memurlarının görev yerlerine hareket etme süreleri ve yeni görev yerlerinde işe başlama süreleri 657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 62’inci maddesinde düzenlenmiştir. 62’inci maddeye göre aynı yerdeki bir göreve atananlar, atama emrinin tebliğini izleyen gün, farklı bir yerdeki göreve atananlar ise atama emirlerinin kendilerine tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içerisinde o yere hareket ederek belli yol süresini izleyen iş gününde yeni atandıkları görevlerine başlamak zorundadırlar157.
657 sayılı Kanunun 63’üncü maddesinde de 62’inci maddede öngörülen sürelerde göreve başlamama halinde yapılacak işlemler belirtilmiştir. 63’üncü maddede ilk defa devlet memurluğuna atanalar ve yeniden atananlar ile naklen atananlar arasında atanılan göreve başlamama sonucunda yapılacak işlemlerde ayrım yapılmıştır. Buna göre ilk defa ve yeniden devlet memurluğuna atananlar 62’inci maddede belirtilen sürelerde belge ile ispatı mümkün zorlayıcı sebepler olmaksızın görevlerine başlamazlar ise atamaları iptal edilir158 ve bu kişiler bir yıl süre ile devlet memuru olamazlar. Bunların belge ile ispatı mümkün zorlayıcı sebepler nedeniyle göreve başlamama hali iki ayı aştığı takdirde atama işlemi atamaya yetkili
156
Danıştay 5. Daire, E:1995/9733, K:1984/333, D.B.B.
157
GİRİTLİ İ. - BİLGEN P. - AKGÜNER T., a.g.e., s. 618, GÖZLER K., a.g.e., s. 711
158
makamlarca iptal edilir159. Naklen atanan devlet memurlarının ise 62’inci maddede öngörülen sürede yeni görev yerlerinde işe başlamamaları halinde bunlara 10 günlük süre verilir. Bu memurlar belge ile ispatı mümkün zorlayıcı sebepler olmaksızın verilen 10 günlük süre içerisinde de görevlerine başlamamaları halinde çekilmiş sayılırlar160.
C. BİLGİLERİNİ ARTTIRMAK ÜZERE YURTDIŞINA GÖNDERİLENLERİN BELİRLENEN SÜRE SONUNDA GÖREVLERİNE DÖNMEMELERİ NEDENİYLE ÇEKİLMİŞ SAYILMA
657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 78’inci maddesinde; mesleklerine ait öğrenimini bitirerek devlet memurluğuna alınmış ve asli memur olarak atanmış olanlardan mesleklerine ait hizmetlerde yetiştirilmek, eğitilmek, bilgilerini artırmak veya staj yapmak üzere dış memleketlere gönderilenlere iki yıla kadar süre verilebileceği, gerekmesi halinde bu sürenin bir katına kadar uzatılabileceği belirtilmiştir. 79’uncu madde de sürelerinin bitiminde görevlerine başlamayanların çekilmiş sayılacakları ve bu kişilerin kurumlarınca kendileri için yapılan masrafları iki kat olarak ödemek zorunda oldukları hüküm altına alınmıştır. Konu ile ilgili ayrıntılı düzenleme Yetiştirilmek Üzere Yurt Dışına Gönderilecek Devlet Memurları Hakkında Yönetmelikte161 yapılmıştır. Yönetmeliğin 21’inci maddesinde, yurt dışına gönderilen devlet memurlarının, tabi tutuldukları program sürelerinin bitiminde yol süreleri hariç olmak üzere, (15) gün içinde görevlerine dönmeleri gerektiği, bu sürenin bitiminde, özürsüz olarak görevlerine başlamayanlar hakkında 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun ilgili hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir. Bu duruma göre sürelerinin bitiminde görevlerine başlamayan devlet memurları görevlerinden çekilmiş sayılacaklardır162.
159
KAYAR N. a.g.e., s. 367
160
Danıştay 12. Daire, E:1997/2485, K:1998/2061, D.B.B.
161
R.G. 01.02.1974, S.y. 14786
162
Danıştay 8. Daire, E:2001/1178, K:2001/3867, Danıştay 8. Daire, E:2002/2365, K:2003/541, D.B.B.
D. TERHİS SONRASI GÖREVE DÖNMEME NEDENİYLE ÇEKİLMİŞ SAYILMA
657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 82’inci maddesine göre; hazarda eğitim ve manevra maksadıyla veya seferde muvazzaflık hizmeti dışında silah altına alınan memurların terhislerinden sonra görevlerine başlamaları, 62’inci ve 63’üncü maddelerin yer değiştirme suretiyle atamaya ilişkin hükümlerine tabidir. Yani bu maddede belirtilen şekilde silah altına alınan memurlar 62’inci ve 63’üncü maddede belirtilen sürelerin sonunda görevlerine dönmemeleri durumunda devlet memurluğundan çekilmiş sayılacaklardır.
657 sayılı Kanunun 81’inci maddesine göre; hazarda ve seferde muvazzaflık hizmeti dışında silah altına alınan devlet memurları, silah altında bulundukları sürece izinli sayılırlar. Bu memurların terhis edilmeleri ile 81’inci maddede öngörülen izinli olma durumları sona erer ve 62’inci ve 63’üncü maddede belirtilen sürelerde görevlerine dönmeleri gerekir. Bu durumda olan devlet memurları belge ile ispatı mümkün zorlayıcı sebepler olmaksızın 62’inci ve 63’üncü maddede belirtilen sürelerde görevlerine dönmezler ise devlet memurluğundan çekilmiş sayılırlar.
Devlet memuru olarak görev yapmakta iken muvazzaf askerlik hizmetini yapmak üzere silah altına alınanların durumları ise 657 sayılı Kanunun 83’üncü maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre; Devlet memuru iken muvazzaf askerlik hizmetini yapmak üzere silah altına alınanlardan askerlik görevini tamamlayıp memuriyete dönmek isteyenler, terhis tarihinden itibaren 30 gün içinde kurumlarına başvurmak ve kurumları da başvurma tarihinden itibaren azami 30 gün içinde ilgilileri göreve başlatmak zorundadırlar. 657 sayılı Kanunun 108’inci maddesine göre muvazzaf askerlik hizmetini yapmak üzere görevlerinden ayrılan devlet memurları bu süre içerisinde aylıksız izinli sayılırlar ve aylıksız izin süresi biten devlet memurları görevlerine dönmemeleri durumunda çekilmiş sayılırlar. Bu durumda memur iken muvazzaf askerlik hizmetini yapmak üzere görevlerinden ayrılan memurlar terhis tarihinden itibaren 30 gün içerisinde kurumlarına başvurmamaları halinde devlet memurluğundan çekilmiş sayılacaklardır.
E. KADRONUN KALDIRILMASI NEDENİYLE ÇEKİLMİŞ SAYILMA
657 sayılı Kanunun 91’inci maddesi kadroları kaldırılan devlet memurları ile ilgili düzenlemeleri içermektedir. Kanunun 33’üncü maddesine göre kadrosuz memur çalıştırılamaz163. Bu nedenle kadroları kaldırılan memurların yeni kadro ve görevlere atanabilecekleri öngörülmüştür. 91’inci maddeye göre; kadrosu kaldırılan ve yeni bir göreve atanan devlet memurları atandıkları bu yeni göreve başlamamaları durumunda çekilmiş sayılırlar. Bu madde de göreve başlamamadan kastedilen 62’inci ve 63’üncü maddede belirtilen sürelerde yeni atanılan göreve başlamamaktır.
F. AYLIKSIZ İZİN BİTİMİNDE GÖREVE DÖNMEME NEDENİYLE ÇEKİLMİŞ SAYILMA
Devlet memurlarının aylıksız izin hakları 657 sayılı Kanunun 108’inci maddesinde düzenlenmiştir. 108’inci maddeye göre; devlet memurunun bakmaya mecbur olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya önemli bir hastalığa tutulmuş olması hallerinde, bu hallerin raporla belgelendirilmesi şartıyla, isteği üzerine memura en çok altı aya kadar aylıksız izin verilebilir. Aynı şartların devamı halinde bu süre bir katına kadar uzatılabilir. Memurlara 10 hizmet yılını tamamlamış olmaları ve istekleri halinde memuriyet süreleri boyunca ve bir defada kullanılmak üzere altı aya kadar aylıksız izin verilebilir. Ancak, Sıkıyönetim veya olağanüstü hal ilan edilen bölgelere veya kalkınmada öncelikli yörelere Kanunun 72’nci maddesi gereğince belli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atananlar hakkında bu bölgelerdeki görev süreleri içinde bu izin verilmez. Doğum yapan memurlara istekleri halinde Kanunun 104’üncü maddesinin (A) bendinde belirtilen sürelerin bitiminden itibaren 12 aya kadar aylıksız izin verilir. Yetiştirilmek üzere (bursla gidenler dâhil) yurt dışına Devlet tarafından gönderilen öğrenci ve memurlarla, yurt içine ve yurt dışına sürekli görevle atanan memurların eşlerine memuriyetleri süresince her defasında bir yıldan az olmamak üzere en çok sekiz yıla kadar aylıksız izin verilebilir. Bunların dönüşlerinde, Kanunun 72’nci maddesi çerçevesinde, görev yerlerine bağlı olmaksızın atamaları yapılır. Aylıksız
163
izin süresinin bitiminden önce mazeretini gerektiren sebebin kalkması halinde, memur derhal görevine dönmek zorundadır. Mazeret sebebinin kalkması halinde veya aylıksız izin süresinin bitiminde görevine dönmeyenler, memuriyetten çekilmiş sayılırlar164.