A. ÇEKİLME (İSTİFA)
Devlet memurunun kendi isteği ile devlet memurluğundan ayrılmasına çekilme (istifa) denir. 1982 Anayasasına ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre devlet memurluğuna girmek bir haktır. Bunun doğal sonucu ise memurluk statüsüne kişinin kendi isteği ile girebilmesi ve kendi isteği ile memurluk statüsünden ayrılabilmesidir. Çekilme, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “Genel Haklar” başlıklı üçüncü bölümünde 20’inci maddede düzenlenmiştir. 20’inci maddeye göre; devlet memurları, 657 sayılı Kanunda belirtilen esaslara göre devlet memurluğundan çekilebilirler. Ancak kamu hizmetinin sürekliliğinin sağlanması ve hizmetin aksamaması için 657 sayılı Kanun çekilme ile ilgili bazı sınırlamalar getirmiştir. Çekilme hakkı, devlet memuruna doğrudan görevini bırakma hakkını
vermemektedir. Çekilme iradesinin açıklanmasından sonra yetkili merci tarafından bir işlem yapılıncaya kadar memurun görevine devam etmesi gerekir142.
Çekilme, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 94’üncü maddesinde düzenlenmiştir. 94’üncü maddeye göre; devlet memuru bağlı olduğu kuruma yazılı olarak müracaat etmek suretiyle memurluktan çekilme isteğinde bulunabilir. Mezuniyetsiz veya kurumlarınca kabul edilen mazereti olmaksızın görevin terk edilmesi ve bu terkin kesintisiz 10 gün devam etmesi halinde, yazılı müracaat şartı aranmaksızın, çekilme isteğinde bulunulmuş sayılır. Çekilmek isteyen memur yerine atanan kimsenin gelmesine veya çekilme isteğinin kabulüne kadar görevine devam eder. Yerine atanan kimse bir aya kadar gelmediği veya yerine bir vekil atanmadığı takdirde, üstüne haber vererek görevini bırakabilir. Olağanüstü mazeretle çekilenler, üstüne haber vermek şartıyla bir ay kaydına tabi değildirler.
B. ÇEKİLME İSTEMİNDEN VAZGEÇME
Çekilme, tek taraflı olarak devlet memurunun irade beyanı ile oluşan devlet memurluğunun sona erme hallerinden birisidir. Devlet memurunun çekilme isteğini yazılı olarak bildirdikten sonra çekilme isteminden vazgeçip geçemeyeceği konusunda mevzuatta bir açıklık bulunmamaktadır. Ancak çekilme bir hak olduğuna göre devlet memurlarının çekilme isteminden vazgeçme haklarının da olması doğaldır. Danıştay kararlarında, devlet memurunun çekilme isteminin idarece uygun bulunmasından önce veya memurun çekilmek için ileri bir tarih belirttiği durumlarda çekilme istemi kabul edilmiş bile olsa bu tarih gelmeden önce memurun çekilme isteminden vazgeçebileceği kabul edilmektedir143.
C. ÇEKİLME USULÜ
Devlet memurları görev yaptıkları kurumlara (bağlı oldukları kurumlara) yazılı olarak başvurmak suretiyle çekilme isteminde bulunabilirler. Sözlü olarak
142
GİRİTLİ İ. - BİLGEN P. - AKGÜNER T., a.g.e., s. 615, GÖZLER K., a.g.e., s. 708-709, GÜNDAY M., İdare Hukuku, Ankara, 2004, s. 557, YILDIRIM R. İdare Hukuku Dersleri I., s., 258
143
Danıştay 12. Daire, E:1999/93, K:2001/197, Danıştay 12. Daire, E:1995/315, K:1995/590, Danıştay 12. Daire, E:1992/271, K:1992/855, D.B.B.
çekilme isteminde bulunulamaz. Çekilme dilekçelerinde gerekçe belirtme zorunluluğu bulunmamaktadır. Memurun çekilme isteminde bulunması ile memurluğu hemen sona ermez ve memur görevini hemen terk edemez. Buradaki amaç kamu hizmetinin sürekliliğinin sağlanması ve hizmetin aksamasının önlenmesidir144.
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 94’üncü maddesinin 2’inci fıkrası uyarınca, çekilmek isteyen memur yerine atanan kimsenin gelmesine veya çekilme isteğinin kabulüne kadar görevine devam eder. Yerine atanan kimse bir aya kadar gelmediği veya yerine bir vekil atanmadığı takdirde, üstüne haber vererek görevini bırakabilir.
657 sayılı Kanun bazı durumlar için özel usuller öngörmüştür. 95’inci maddeye göre, çekilen devlet memurlarından devir ve teslim ile yükümlü olanlar, bu işlemlerin sonuna kadar görevlerini bırakamazlar. Hizmet icaplarına göre devir ve teslim işlemleri için gerekli süreler, yönetmelikte belirtilir. 95’inci maddede adı geçen yönetmelik “Devlet Memurlarının Çekilmelerinde Devir ve Teslim Süreleri Hakkında Yönetmelik”145tir. Devir teslime ilişkin süreler bu yönetmelikte düzenlenmiştir. 96’ıncı maddeye göre de, olağanüstü hal, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hallerinde veya genel hayata müessir afetlere uğrayan yerlerdeki devlet memurları yerine atanacaklar gelip işe başlamadıkça görevlerini bırakamazlar. Ancak bu hüküm yalnızca maddede belirtilen hallerin geçerli olduğu yerlerde görev yapan memurlar hakkında uygulanmalıdır.
D. ÇEKİLENLERİN SORUMLULUĞU
657 sayılı Kanunda çekilme belli esaslara ve koşullara bağlanmıştır. Belirlenen bu esaslara ve koşullara uymaksızın görevini terk ederek çekilen devlet memurları çeşitli yaptırımlar ile karşı karşıya kalabileceklerdir.
Olağanüstü hal, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halleri ile genel hayata etkili afetlere uğrayan yerlerde görev yapan devlet memurları, 657 sayılı Devlet Memurları
144
GİRİTLİ İ. - BİLGEN P. - AKGÜNER T., a.g.e., s. 616
145
Kanununun 96’ıncı maddesinde öngörülen usule uymadan çekilerek ve görevlerini bırakırlarsa Türk Ceza Kanunu ve ilgili diğer mevzuat uyarınca cezalandırılabilirler.
657 Devlet Memurları Kanununun öngördüğü usule uymadan çekilen devlet memurları, bu usule aykırı çekilmeleri sonucunda herhangi bir kamu zararına sebebiyet verirlerse, bu zarar 657 sayılı Kanunun 12’inci maddesi uyarınca onlardan tahsil edilebilir.
657 Devlet Memurları Kanununun 97’inci maddesine göre, 657 sayılı Kanunun 96’ıncı maddesinde öngörülen usule uymadan devlet memurluğundan çekilenler hiçbir şekilde devlet memurluğuna alınmazlar.
E. ÇEKİLENLERİN YENİDEN ATANMALARI
Çekilen devlet memurlarının yeniden devlet memurluğuna atanmaları 657 sayılı Kanunun 92’inci maddesinde düzenlenmiş, atanmaya ilişkin süreler ise 97’inci maddesinde düzenlenmiştir. 92’inci maddeye göre, iki defadan fazla olmamak üzere memurluktan kendi istekleriyle çekilenlerden veya 657 sayılı Kanun hükümlerine göre çekilmiş sayılanlardan tekrar memurluğa dönmek isteyenler, ayrıldıkları sınıfta boş kadro bulunmak ve bu sınıfın niteliklerini taşımak şartıyla ayrıldıkları tarihte almakta oldukları aylık derecesine eşit bir derecenin aynı kademesine veya 71’inci madde hükümlerine uyulmak suretiyle diğer bir sınıfta eşit derecedeki kadrolara atanabilirler. 657 sayılı Kanuna tabi olmayan personelden kendi istekleri ile görevinden çekilmiş olanlar, boş kadro bulunmak ve gireceği sınıfın niteliklerini taşımak kaydı ile 657 sayılı Kanuna tabi kurumlardaki memuriyetlere atanabilirler. İdareler devlet memurluğundan çekilen kişilerin memurluğa yeniden atanmak istemeleri durumunda 97’inci maddede öngörülen sürelerle bağlıdırlar. Danıştay 5’inci Dairesi 18.02.1992 tarihli kararında memuriyetten istifa ederek görevinden ayrılanların 657 sayılı Yasanın 97’inci maddesinde öngörülen asgari bekleme süresini doldurmadan yeniden göreve alınma istemlerinin değerlendirilmemesi konusunda idarelerin bağlı yetki içinde bulunduğunu belirtmiştir146. 97’inci maddede
146
öngörülen süreler geçmeden ilgililerin devlet memurluğuna yeniden atanma istemlerinin kabul edilmesine olanak yoktur.
657 sayılı Kanunun 94’üncü maddesinde belirtilen usule uygun olarak, yani kurumlarından izin alarak yada kurumları tarafından kabul edilen bir özre dayanarak memurluktan çekilenler altı ay geçmeden yeniden devlet memurluğuna alınmazlar.
657 sayılı Kanunun 95’inci maddesi uyarınca devir teslim yükümlülüğü olan ve bu yükümlülüğü yerine getirmeden devlet memurluğundan ayrılan kişiler üç yıl geçmeden tekrar devlet memuru olamazlar.
Olağanüstü hal, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hallerinde veya genel hayata müessir afetlere uğrayan yerlerdeki Devlet memurları yerine atananlar gelip işe başlamadan görevlerini bırakırlarsa hiçbir şekilde tekrar devlet memurluğuna atanamazlar.
IV. DEVLET MEMURLUĞUNDAN ÇEKİLMİŞ (MÜSTAFİ) SAYILMA