Destinasyon Rekabetçiliğini Etkileyen Çevresel Faktörler

Ritchie ve Croch‟un kavramsal modelinde, bir destinasyonun sahip olduğu rekabetçi faktörlerin, bağlı bulunduğu çevrenin dinamiklerinden mutlak surette etkilendiği gerçeğini de dikkate alarak, makro boyutta etkili olan küresel çevre etkenlerinin ve mikro boyutta etkili olan rekabetçi çevre etkenlerinin de önemine değinmiĢtir. Biz de bu modelin içeriğine doğru inerken, öncelikle çevresel etkenleri irdeleyeceğiz.

a) Küresel (Makro) Çevre

Turizm sektörü açık bir sistemsel yapıda olup, dıĢ çevreden kaynaklanan baskı ve etkilere kolaylıkla maruz kalabilmektedir. DıĢ çevredeki bu makro etkenler küresel nitelik taĢıdığı için, dünyanın baĢka bir yerindeki herhangi bir olay, oradan çok uzakta farklı bir bölgede bulunan turistik destinasyonun rekabetçiliğini doğrudan

etkileyebilmektedir. Destinasyon yöneticileri ise, küresel ölçekteki bu değiĢimleri ve hareketleri düzenli olarak takip etmek ve turizm sektörüne etki edecek geliĢmeleri önceden kestirmek durumundadırlar. Ritchie ve Crouch destinasyona rekabetçiliğine etki eden makro çevre etkenlerini, aĢağıda kısaca değineceğimiz gibi, altı farklı kategoride incelemiĢtir (2003: 64-66):

Ekonomik çevre; küresel ölçekte turizme etki eden ve destinasyonların elde edebileceği fırsatları değiĢtirebilen son derece önemli bir makro çevre unsurudur.

Modernizm sonrası insanların refah seviyesindeki geliĢmeler, milyonlarca insanın dünya çapında seyahat edebilmelerinin önünü açmıĢtır. 20. yüzyılda Kuzey Amerika ve Batı Avrupa halkı, yükselen refah düzeyleriyle beraber, dünya turistlerinin çok büyük bir bölümünü oluĢturmuĢlardır. 1980 ve 1990‟ların baĢlarında meydana gelen ekonomik durgunluk ve 1990‟ların sonlarında Asya‟da meydana gelen ekonomik kriz ise, turizm hareketlerini küresel ölçekte ciddi oranda etkilemiĢtir.

Teknolojik gelişmeler de; engel tanımayan bir faktör olarak çok önemli çevresel değiĢimleri beraberinde getirmekte ve bu geliĢmelere ulaĢtırma teknolojileri de ayak uydurmaktadır. Özellikle hava yolları sektöründe hız, kapasite, güvenlik ve verimlilik artıĢı gibi geliĢmeler yaĢanmıĢ ve seyahat maliyetlerinde önemli miktarda azalmalar sağlanmıĢtır. Teknolojik geliĢmelerden kasıt sadece sanayi düzeyindeki değiĢimler de değildir. Bilgi teknolojileri, finansal teknolojiler, konaklama sistemleri, yiyecek içecek hizmetleri gibi “soft teknoloji” olarak ifade edilen alanlarda yaĢanan geliĢmeler de, turizm ve ağırlama endüstrisine önemli değiĢimler getirmiĢtir.

Ekolojik çevre; doğadaki sonuçları itibariyle küresel düzeyde turizm ve destinasyonlar üzerinde çok ciddi etkiler yaratma potansiyeli taĢıyan bir makro çevre faktörüdür. Örneğin; küresel ısınma ile ilgili yapılan bazı tahminlerin tutması durumunda, dağ ve kayak turizminden, deniz-kum-güneĢ turizmine kadar bütün destinasyonları olumsuz etkileyecek değiĢimlerin yaĢanması kaçınılmaz görünmektedir. Benzer biçimde, ozon tabakasındaki açılma ve insanların güneĢin zararlı etkileri hakkındaki artan bilgi ve eğitimleri sonucunda, tatil yeri seçiminde güneĢin belirleyici olma niteliği azalacak ve doğal olarak bu anlamda güçlü destinasyonların rekabetçiliği olumsuz yönde etkilenecektir. Hava kirliliğindeki

artıĢın Taç Mahal gibi önemli turizm ikonlarının rekabetçiliğine kötü yansımaları da, ekolojik çevrede yaĢanan bozulmanın destinasyon rekabetçiliğini ne denli yıpratacağının baĢka bir örneğidir. Bu olumsuz örneklere karĢı öte yandan; doğal alanlar, ulusal parklar, yabani türler vb. ekolojik varlıkların korunmasına iliĢkin faaliyetler ve bunun gibi insani ve manevi yönü ön planda olan diğer çalıĢmalar, destinasyonların rekabetçiliğine yönelik olumsuz etkileri bertaraf ederek, turizm bölgelerinin kalkınmaları yönünde umut vaat etmektedir.

Politik ve yasal çevre; turizmi ilgilendiren pek çok konuya oldukça önemli düzeyde etki eden bir diğer makro faktördür. Naisbitt, evrensel düzeyde yaĢanılan geliĢmeler ve bu geliĢmelerin vardığı sonuçlar ile turizmin kalkınması arasında olumlu bir iliĢki olduğunu ifade etmiĢtir. Bahsedilen bu geliĢmeler, askeri yönetimin kaynaklar üzerindeki hâkimiyetinin azalması; uluslararası ölçekte iletiĢim, ticaret, yatırımlar ve seyahatlerin yaygınlaĢması; otoriter rejimlerin dünyada giderek azalması; pazar ekonomisine geçiĢ ve demokrasinin yaygınlaĢması Ģeklinde sıralanmaktadır (1994: 120).

Sosyo-kültürel eğilimler, turistlerin tercihlerine yön vererek destinasyonların rekabetçiliğini etkileyen bir baĢka küresel faktör olarak kendisini hissettirmektedir.

Doğal yaĢama dönüĢ, kültürel emperyalizme karĢı oluĢan tepkiler, yerel kültürlerin sahip olduğu değerlere duyulan hassasiyetin artması, küresel iletiĢimin etkileri ve bu etkilerin üçüncü dünya ülkelerinde yaĢayan halkların sosyal ve ekonomik geliĢimlerine yansıması, turizmin sosyal düzeni bozabilme potansiyeli gibi geliĢmeler, sosyo-kültürel eğilimlerde yaĢanan bazı değiĢimler olarak ifade edilmektedir. Dolaysıyla, toplumsal hayatta meydana gelen bu ve benzeri değiĢimler, turizm sektörünün ve destinasyonların rekabetçi özelliğini yeniden Ģekillendirmektedir.

Demografik çevre, Ritchie ve Crouch tarafından son olarak ele alınan makro çevre faktörüdür. Foot konuyla ilgili olarak, günümüz iĢ dünyasında baĢarının en önemli sırrının, demografik değiĢimleri iyi anlamak olduğunu iddia etmiĢtir. Ona göre, insan popülasyonu üzerine yapılan çalıĢmaların bütünü olarak demografi;

geçmiĢi anlayabilmek ve gelecek üzerine güçlü tahminler yapmanın en önemli, ancak

bir o kadar da az faydalanılan aracıdır (1996: 2). Turizm sektöründe de, demografik değiĢimlere bağlı olarak ortaya çıkan çok hızlı geliĢmeler gözlemlenmektedir.

Kadınların iĢ hayatına girmesi neticesinde hane içi gelirlerin artmasına paralel olarak, turizm hareketlerinde de hızlı yükseliĢlerin görülmesi; demografik değiĢimler ile destinasyon rekabetçiliği arasındaki iliĢkinin anlaĢılabilmesi bakımından önemli bir örnektir.

b) Rekabetçi (Mikro) Çevre

Rekabetçi çevre ya da mikro çevre faktörleri, iĢletmelere daha yakın ve müdahale edilebilir bir çevreyi ifade etmesi bakımından, yöneticiler tarafından üzerinde daha fazla durulan bir rekabet unsurudur. Ritchi ve Crouch baĢlıca mikro çevre unsurlarını ve onların rekabet üzerindeki etkilerini aĢağıdaki gibi açıklamıĢtır (2003: 66-67):

Tedarikçiler; turistlerin talep ettiği ve turizm sektörünün ihtiyaç duyduğu, iĢ gücü, yiyecek içecek, alıĢveriĢ ürünleri, ulaĢım araçları gibi birçok temel faktörü iĢletmelere temin etmektedirler. Bu sebeplerle, tedarikçilerin politikaları ve uygulamaları rekabet gücü üzerinde önemli etkiler yaratmaktadır.

Aracılar ve yardımcı hizmetler, turizm ürününü oluĢturan alt faktörleri bir araya getiren ve böylelikle sistemin etkin ve etkili olarak akıĢını sağlayarak rekabeti etkileyebilen; acenteler ve enformasyon büroları gibi aracılar ve yardımcı iĢletmelerdir.

Müşteriler; turistler, ziyaretçiler ya da seyahatçiler olarak ifade edilen ve mikro çevrede rekabetçiliği belirlenmesi bakımından üzerinde en çok hassasiyetle durulan faktördür. MüĢterilere sunulan turistik ürünlerin, onların ihtiyaç ve beklentilerini ne derece karĢıladığı, gerek destinasyonların ve gerekse destinasyonlarda faaliyet gösteren iĢletmelerin rekabetçiliğini belirleyecektir.

Rakipler; diğer destinasyon ve firmalardan oluĢan ve benzer türdeki turist ve turist gruplarına, birbirinin benzeri ürünleri sunan çevreyi ifade etmektedir.

Rakiplerden farklı ve güçlü bir imaj geliĢtirme ve potansiyel turistlerin zihninde faklı

bir konum oluĢturma, destinasyon rekabetçiliğinin “kalbini” oluĢturan rekabetçi eylemlerdir (Ritchie & Crouch, 2003: 67).

İç çevre; diğer bir mikro rekabet faktörü olarak, destinasyonun tek bir vücut gibi iĢlemesi gerektiğine vurgu yapmakta ve destinasyonda bulunan bütün rekabetçi aktörlerin, aynı amaç doğrultusunda hareket edecek bir iç dinamiği yakalamaları gerektiğine iĢaret etmektedir.

Kamusal çevre; Ritchie ve Crouch‟un rekabetçi (mikro) çevre içinde değindiği son faktördür ve medya, devlete ait birimler, halkın geneli, yerel halk, sivil gruplar (çevreci gruplar, yerli topluluklar, tüketici grupları) ve örgütlü iĢçi grupları bu mikro çevrenin aktörleri olarak sayılmaktadır.

Kamusal ve iç çevre unsurlarının aktörlerine bakıldığında, aralarındaki benzerlik bazen net bir ayrım yapmayı zorlaĢtırmaktadır. Ancak her ikisi de bir mikro çevre unsuru olarak, destinasyonun rekabetçiliğini kolaylaĢtırıcı ya da zorlaĢtırıcı bir etki yaratabilmekte, bu sebeple de kamusal ve iç çevre alanda kilit rol oynayan faktörlerle iyi iliĢkiler geliĢtirmek kaçınılmaz bir koĢul olmaktadır.

Ritchie ve Crouch‟un kavramsal çerçevesini açıklamaya çalıĢırken, önce destinasyonun rekabetçiliğini etkileyen çevresel faktörleri makro ve mikro boyutlarıyla inceledik. ġimdi ise destinasyonların sahip olduğu faktörleri ve kaynakları, rekabetçiliğin esas bileĢenleri olarak tek tek ve alt faktörleriyle inceleyeceğiz.

2.3.2.3.2. Destinasyon Rekabetçiliğine ve Sürdürülebilirliğine ĠliĢkin Faktörler