Delphi Anketi Kapsamı ve Katılımcıları

Çekirdek Uzman Grubu araştırması sonuçlarından, istatistiksel analizler ile çıkarılan özet sonuçlar, (yani Ho hipotezlerinin reddedildiği seçenekler ve konsolide edilmiş

yorumlar/görüşler) faktör ve alt faktörlere bağlı birer hipotez/senaryo bileşeni şekline getirilmiş, bunlardan Delphi anketleri oluşturulmuştur. Delphi Anketine katılacak kişilerin sayısı da Çekirdek Uzman Grubu’na danışılmış, bu grup konular bazında

farklı katılımcıların bulunmasını önermiştir. Burada faktör başlıklarına göre 3 ayrı grup katılımı sağlanmıştır. Tez Danışmanımızın önerisi doğrultusunda toplam gönderilen katılımcılardan %30’undan yanıt geleceği göz önünde bulundurularak, gerekli sayının yaklaşık 3 katı sayıdaki kişiye gönderilmesine özen gösterilmiştir. Bu üç katılımcı grubuna ayrı anket formları gönderilmiştir ancak konunun özelliğine göre anketlerde birden fazla gruba sorulan ortak sorular da bulunmaktadır. Bu ortak soruların değerlendirmesi tüm gruplar toplamı üzerinden yapılmıştır. Anket kapsamları ve bu kapsamlara göre katılımcılar aşağıda açıklanmıştır.

1) Akademik Anket:

Akademik anket için; minimum ders veren düzeyde en az Doktor Öğretim Görevlisi unvanında ortalama 30 kişinin katılımı esas alınmıştır. Bu doğrultuda Türkiye’deki üniversitelerin Bilgisayar Mühendisliği bölümlerinde öğretim üyesi olan ve minimum Doktor unvanı taşıyan, yazılımla ilgili dersler veren/ araştırma yapan toplam 75 akademisyen belirlenmiş ve bu kişilere anket gönderilmiştir. Akademik ankette; - “Teknoloji Trendleri” Ana Faktörüne bağlı, “Evrimsel Gelişim”, “Yeniliğin önderleri”, “Etkileyen Teknolojiler”, “İşletim Sistemleri”,

- “Yenilik Üretme Ortamı” Ana Faktörüne bağlı; “Yeniliğin tetikleyicileri”, “Akademinin Etkinliği” faktörlerine ilişkin sorular yöneltilmiştir

Akademik Anket soruları ve sonuçları Tablo D.13’de verilmiştir. 2) Sektör Anketi:

Sektör anketi için; Yazılım firmalarının sahibi, Yönetim Kurulu Başkanı, Genel Müdürü/Yardımcısı gibi üst düzey yöneticileri, İş Geliştirme Müdürü, Pazarlama Müdürü, Proje Müdürü gibi sektörü tanıyan orta düzey yöneticilerden ortalama 30 kişinin katılımı esas alınmıştır.

Bu katılımcıların belirlenmesinde bazı güçlüklerle karşılaşılmıştır. Ticaret Odalarındaki Ticaret Sicillerinden, yazılım ayrı bir faaliyet alanı olarak henüz yeni kabul edildiğinden ve firmaların çeşitli nedenlerle daha esnek faaliyet tanımlamalarını ticaret sicillerine kaydettirdiklerinden, yazılım üreticilerinin net listesi temin edilememiştir. Ayrıca yazılım sanayicilerinin tek bir çatı altında toplanmamış olması nedeniyle net bir yazılım firmaları listesi elde edilememiştir.

Bu doğrultuda, tüm Bilişim Teknolojilerini içerlerinde barındıran TÜBİSAD (131 üye Üyelerinin oluşturduğu işlem hacminin, bilişim sektörü içindeki payı %90’ın üzerinde) üyesi firmalardan yazılımla ilgili oldukları bilinen üye firmaların yöneticileri, Yazılım Sanayicileri Derneği’nin (YASAD, 41 üye firma) tüm üye firmalarının yöneticileri,

ayrıca, İTÜ ve ODTÜ Teknokentlerinde faaliyet gösteren bilişim firmalarından yazılımla ilgili olanların yöneticileri, teknolojiyle ilgili basın mensuplarından (sektörel dergi ve ulusal gazetelerin Bilişim editörleri ve yazarları) 67 sektör temsilcisi belirlenmiştir. Bunların tümüne anket gönderilmiştir.

Sektör Anketinde;

- “İnsan Kaynakları” Ana Faktörüne bağlı; “Mesleki disiplin alanının uygunluğu”, “Gelecek eğilimleri”, “İstihdam eğilimi”,

- “Metodoloji” Ana Faktörüne bağlı; “Metodolojik yetkinlik”, “Dokümantasyon, Girdilerin yeterliliği/Ön çalışmalar”, “Programlama metodolojileri” faktörlerine,

- “Sektör” ana faktörüne bağlı; “İşbirliği ve sinerji”, “Dış Kaynak Kullanımı”, “Ürün yeterliliği”, “Firmaların ölçeği”, “Firmaların uzmanlığı”, “Küresel firmalar”, “Lisanslar”, - “Teknoloji trendleri” ana faktörüne bağlı; “Otomasyon ikamesi”, “Evrimsel gelişim”, “Beklentiler”, “Etkileyen teknolojiler”,

- “Yenilik üretme ortamı” ana faktörüne bağlı; “Yeniliğin tetikleyicileri”, “Yeniliğin önderleri”, “Firmaların yetkinlikleri”, “Akademinin yetkinliği”, “Devletin yetkinliği”, “Teknoloji transferi ve öğrenme” faktörlerine ilişkin soruları içeren Sektör Anketi ve Yazılım Türleri Anketi formları oluşturulmuştur.

Sektör Anketi soruları ve sonuçları Tablo D.14’de, Yazılım Türleri Anketi sonuçları Tablo D.15’de verilmiştir.

3) Yazılımcılar Anketi:

Yazılımcılar anketi için en az 5 yıldır yazılım geliştirme işinin içinde olan, kodlama dışında program tasarımı ve yenilik üretme konusunda ilgisi/deneyimi olan ve yazılım geliştirme topluluklarına dahil yazılım geliştirme uzmanlarından ortalama 75- 100 kişinin katılımı esas alınmıştır.

Bu doğrultuda bilişim basınından elde edilen bilgiler doğrultusunda yazılım teknolojisinde yenilik üretme konusunda ödül gibi referansları bulunan üst düzey yazılım geliştiriciler, Linux Programlama Derneği Forum Grubunun yöneticisi tarafından uzmanlığı konusunda referans verilen forum üyeleri, Microsoft’un Sitebuilders forum grubundan teknik uzmanlığı konusunda referans verilen forum üyeleri, Sektör Anketi’nde yer alan firmalardaki yüksek programcı/sistem analistlerden toplam 100 yazılım uzmanı belirlenmiştir.

Burada karşılaştığımız sorun, Türkiye’de aktif olarak faaliyet gösteren bir Yazılım Geliştiriciler Meslek Odası yada birliğinin bulunmamasından da kaynaklanmıştır. Bu

doğrultuda bazı oluşumlar bulunmakla birlikte, bunların hiçbiri henüz Türkiye’deki tüm yazılım geliştiricileri temsil edecek niteliğe kavuşmamış, çok kısıtlı sayılı gruplar içinde sınırlı kalmıştır. Diğer meslek türlerinden farklı olarak, çok farklı eğitim alanlarından gelen kişilerin yazılım geliştirebilmeleri, ayrıca herhangi bir yazılım firmasında bulunmadan bireysel olarak yazılım üretenlerin de bulunmasıdır. Bu bağımsız yazılım geliştiricilerin ise firmalarda çalışarak geliştirenlerden çoğunlukla daha yüksek uzmanlık seviyesine sahip olmaları da dikkat çekicidir. Özellikle 8000 üyeli Türk Bilişim Derneği’nden ve 2000 üyeli Türk Bilişim Vakfı’ndan çalışmayla ilgili olarak, yazılım konusunda faal üyelerinin listesi istenmiş ancak cevap alınamamıştır. Yazılımcılar anketinde;

- İnsan Kaynakları Ana Faktörüne bağlı;“Mesleki disiplin alanının uygunluğu”, “Eğitimin uygunluğu“, “Gelecek eğilimleri”, “Mesleki Tatmin”, “Yetkinlikler, “Gelecek eğilimleri”, “İstihdam eğilimi”,

- “ Metodoloji” Ana Faktörüne bağlı; “Metodolojik yetkinlik”, “Dokümantasyon, Girdilerin yeterliliği”, “Programlama metodolojileri” ,

- “Sektör” ana faktörüne bağlı; “İşbirliği ve sinerji”, “Dış Kaynak Kullanımı”, “Ürün yeterliliği”, “Firmaların ölçeği”, “Firmaların uzmanlığı”, “Küresel firmalar”, “Lisanslar”, - “Teknoloji trendleri” ana faktörüne bağlı “Otomasyon ikamesi”, “Evrimsel gelişim”, “Beklentiler”, “Etkileyen teknolojiler”, “Diller”, “Programlama türleri”,

- “Yenilik üretme ortamı” ana faktörüne bağlı “Yeniliğin tetikleyicileri, önderleri” faktörlerine ilişkin soruları içeren Yazılım Anketi ve Teknoloji Trendleri Anketi yöneltilmiştir.

Yazılım Anketi soruları ve sonuçları Tablo D.16’da, Teknoloji Trendleri Anketi soruları ve sonuçları da Tablo D.17’de verilmiştir.

3. Faz Delphi anketi 1.Tur katılım bilgileri aşağıda özetlenmiştir. - Akademik Anket : Toplam 75 kişiden 20 Kişi (% 27 katılım oranı), - Sektör Anketi: Toplam 67 kişiden 30 kişi (%44 katılım oranı), - Yazılımcılar Anketi: Toplam 100 kişiden 62 kişi (%62 katılım oranı). - Tüm anketler toplamı: Toplam 242 kişiden 112 kişi (% 46 katılım oranı) Yanıtların web tabanlı anket programı ile gönderim oranı ise aşağıdadır. - Akademik Anket : Toplam 20 kişiden 4 Kişi (% 20),

- Yazılımcılar Anketi: Toplam 62 kişiden 50 kişi (%82). - Tüm anketler toplamı: Toplam 112 kişiden 65 kişi (%58)

Ayrıca web üzerinden uygulanan anket programı ile ilgili olarak, bu konuda uzman olan katılımcılar, yazılım teknolojisiyle ilgili bir anketin yazılım üzerinde yapılmasının, çalışmanın kalitesine ilişkin gösterge olduğunu ve beğenilerini bildirmişlerdir. Ayrıca 30 katılımcı (20’si sektör anketi, 10’u yazılımcılar anketi katılımcısı olmak üzere), çalışma sonuçlarının kendilerine mutlaka bildirilmesini istemişlerdir.

3. Faz Delphi anketi sonuçlarında 2. tur katılım bilgileri aşağıda özetlenmiştir. - Akademik Anket : Toplam 20 kişiden 0 Kişi (% 0 katılım oranı),

- Sektör Anketi: Toplam 30 kişiden 10 kişi (%33 katılım oranı), - Yazılımcılar Anketi: Toplam 62 kişiden 22 kişi (%35 katılım oranı). - Tüm anketler toplamı: Toplam 112 kişiden 32 kişi (% 29 katılım oranı)

4.1.3.4 Sonuçların Yorumlanması

Anketlere verilen cevaplar “Katılıyorum”, “Katılmıyorum”, “Fikrim Yok” başlıklarında ve (sadece Yazılım türleri anketi gelecek vizyonu ve Türkiye’nin mevcut ve gelecekteki durumu ayrımında) incelenmiştir. Delphi anketi verileri analizinde Excel, Access, SPSS programları kullanılmıştır.

Delphi anketi sonuç analizinde cevapların yüzde oranları/dağılımları hesaplanmış; P1 = Katılıyorum diyenlerin Katılıyorum ve Katılmıyorum diyenlerin toplamına oranı

P2 = Katılmıyorum diyenlerin Katılıyorum ve Katılmıyorum diyenlere toplamına oranı

belirlenmiştir. P1 ‘in belirgin oranda daha yüksek olduğu cevaplar kabul, P2’nin

belirgin oranda daha yüksek olduğu cevaplar red edilerek sınamaya tabi tutulmamıştır. P1 ve P2’nin birbirine yakın olduğu sorularda, %95 güvenilirlik seviyesi

için Normal dağılıma uygunlukları Z-testi ile sınanmıştır. Bu sınamada “Fikrim yok” şeklinde verilen cevaplar oran dışında tutulmuştur. Hipotezler;

Ho= P1 = P2 ve H1= P1 ≠ P2

şeklinde oluşturulmuştur.

H1 hipotezinin kabul edildiği sorularda ise farklılıklar anlamlı bulunmuş, yüksek oranlı

cevaplar kabul edilmiştir. Sınama sonuçları ikinci turda katılımcılara görüş ve mutabakat için gönderilmiştir. 2.Tura katılanların hepsi sonuçların uygun olduğunu bildirmiş, Ho hipotezinin red edilemediği sorular için ek bir katkıda bulunmamışlardır.

Bunun üzerine, Ho hipotezinin red edilemediği sorular, Çekirdek Uzman Grubu’na

gönderilerek katkıları istenmiştir. Çekirdek Uzman Grubu, kabul veya red edilen önermelere mutabakat bildirmiştir. Doğruluğu sınanamayan sorulara ise katkıda bulunamamıştır.

Delphi anketi sonucunda geçerli kabul edilen cevaplar gruplanmış, 2.fazda belirlenen faktörler geliştirilmiş, aşağıdaki 11 çerçeve/ana faktör oluşturulmuştur: 1-Yazılım Mühendisliği

2- Eğitim ve Devlet 3- İnsan Kaynakları 4-Sektör

5- Açık Kaynak Kodu

6- Geniş Bant İnternet ve Kablosuz Ağ Teknolojileri 7- Yazılım Türleri

8- Yazılım Teknolojisini Etkileyen Teknolojiler 9- Mobil Teknolojiler

10-Yeni Bilgi İşlem Teknolojileri 11-Yazılım Trendleri

4.1.4 Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

Bu uygulama sırasında ülke koşulları ve uygulamanın ana konusu olan yazılım teknolojisinin özellikleri nedeniyle karşılaşılan ana sorunlar aşağıda özetlenmiştir (Ansal ve Yıldırım, 2005):

- Kısıtlı finansal kaynaklar: Öngörü çalışmasında, katılımcılara ulaşılması, bunların katılımının motive edilmesi için toplantılar/paneller düzenlenmesi, araştırmada kullanılacak araçların (anket yazılımı, istatistiksel analiz programları vb.) temini ve benzeri konularda araştırmacılar finansal kaynaklara ihtiyaç duymaktadırlar. Oysa gelişmiş bir çok ülkede , öngörü çalışmalarını finansal olarak destekleyen kurum ve kuruluşlar bulunmakta, sponsorluk kurumsallaşmış bulunmaktadır. Bu uygulama çalışmasında bu tür mali destekler temin edilememiş, masraflar araştırmacı tarafından karşılanmıştır. Ayrıca, bu tür projelere uluslararası fonlardan destek temin etmek mümkündür ancak bu fonları alabilmek için proje teklifi hazırlama ve ekip oluşturma yetkinlikleri ve en önemlisi referanslar gerekmektedir. Bu yetkinliklere

araştırmacı sahip olmadığından bu tür uluslararası fonlara da ulaşılamamıştır.

- Ulusal düzeyde kurumsal çerçeve eksikliği: Öngörü çalışmalarını destekleyen, yönlendiren ve teşvik eden, öngörü çalışmasında ihtiyaç duyulan bağlantıların kurulmasına yardım eden herhangi bir ulusal kurum bulunmamaktadır. Bu tür kurumlar gelişmiş ülkelerde mevcuttur. Ayrıca, meslek örgütleri ve sektörel örgütlerin olgunlaşmamış olması da araştırmada güçlükler yaratmıştır. Örneğin, bu tür bir öngörü çalışmasında en çok yardım alınması beklenen YASAD (Yazılım Sanayicileri Derneği), TBD (Türkiye Bilişim Derneği), TBV (Türkiye Bilişim Vakfı) gibi sektörel kuruluşlara çalışmayla ilgili bilgi verilmiş ve yazılım konusunda faaliyet gösteren üyelerinin isimleri ve iletişim bilgileri, bu tür başka bir çalışma olup olmadığı, kendilerinin bu tür bir çalışma yapmak niyetinde olup olmadıkları gibi bilgiler istenmiş ancak yanıt elde edilememiştir. Bunun nedenleri araştırılmış, TBD ve TBV’nin kendilerinde dahi üyelerinden hangilerinin yazılım faaliyetine göre bir ayrım yapılmış liste bulunmadığı öğrenilmiştir. Bu örgütlerin web sitelerindeki sektörle ilgili bilgiler de içerik olarak yetersiz ve güncel olmadığı görülmüştür.

Öte yandan, genellikle birkaç disiplini bir araya getiren öngörü çalışmalarında özellikle akademide disiplinlerarası işbirliği önem kazanmaktadır. Bu uygulamada da teknoloji yönetimi disiplinine ev sahipliği eden iktisat disiplini ile bilgi teknolojileri disiplinlerinin işbirliğine ihtiyaç duyulmuştur. Ancak üniversitelerde bu tür çok disiplinli çalışmalarda disiplinler arası birlikteliği sağlayacak bir kurumsal düzenleme ve prosedür bulunmadığı görülmüştür. Bu uygulamada, bilgi teknolojisine ilişkin genel bir bilgi ve yönlendirme alınması, Tez İzleme Komitesi’ndeki öğretim üyelerinin kişisel yönlendirme ve referansları ile Bilişim Enstitüsü ile görüşme sağlanabilmiştir. - Ulusal düzeyde kayıt ve istatistiklerin yetersizliği: Öngörü çalışmasında yerel yazılım sektörüne ilişkin verilere ulaşılmasında Yazılımın ayrı bir işkolu olarak devlet düzeyinde ele alınmaması nedeniyle sorunlar yaşanmıştır. DIE’den ve DPT Dış Ticaret Müsteşarlığı yayınlarından çok genel birkaç veri elde edilebilmiştir. TÜBİSAD (Türkiye Bilgisayar Sanayicileri Derneği) ve TESİD (Türkiye Elektronik Sanayicileri Derneği) tarafından yayınlanan verilerle bu açığın bir kısmı tamamlanmaya çalışılmıştır. Ancak burada da yayınlanan rakamlar arasında farklılıklar gözlenmiştir. Öte yandan, öngörü çalışmasında anketlere katılabilecek potansiyel katılımcıların listesine ulaşmak oldukça zor olmuştur. Yazılım profesyonellerini tek çatı altında toplayan ve bunları temsil etme yeteneği kazanacak düzeyde üyesi bulunan bir meslek örgütü bulunmamaktadır. Ayrıca yazılım işi, diğer bir çok teknik etkinlikten

farklı olarak, her zaman temel eğitim veya mühendislik/teknisyenlik diploması gerektirmeyen bir iş olduğundan, kendi mesleği bilgisayar programcılığı veya bilgisayar mühendisliği olmayan bir çok yazılım profesyoneli bulunabilmektedir. Bu kişilerin hatta teknolojiyi yönlendirecek düzeyde yüksek uzmanlıkları da bulunabilmektedir. Bu nedenle bu kişilerin bu tür bir araştırmada gözardı edilmesi mümkün değildir. Öte yandan yazılım sıklıkla freelance veya kayıt dışı çalışılan bir alan olduğundan, yazılım çalışanlarının sayısı yazılım firmalarında çalışanlar veya şirketlerin yazılım birimlerinde çalışanların toplamından elde edilememektedir. Zaten Türkiye’de bu ikisinin dahi sayısına ulaşmak mümkün değildir. Bu nedenle, katılımcıların belirlenmesinde zorluklarla karşılaşılmıştır.

Ayrıca, öngörü araştırmalarına katılacak kişilerin yeterli uzmanlıkta ve deneyimde olmaları gerekliliği yazılım için bazen geçerli değildir. Çünkü yazılım geliştirmede etkinlik, yaratıcılık ve bunların sonucu olarak da yenilikçilik için bu özellikler yararlı olmakla birlikte şart değildir. Lise öğrencisi düzeyinde veya hiç temel eğitim almamış veya tecrübesi sınırlı olmakla birlikte çok yenilikçi yazılım üreten kişilere sıklıkla rastlanmaktadır. Bu durum yazılımın amorf (şekli belirsiz) yapısından gelmektedir. Bu nedenle, katılımcı listelerinin oluşturulmasında karşılaşılan zorlukların aşılmasında yazılım teknolojisinin kendisinin elverdiği internet mesaj grupları, yazılım geliştirme toplulukları sayesinde yazılım geliştiricilerin kendi aralarında diğer meslek gruplarına göre daha iyi bilgi ağları kurması katkı sağlamıştır.

Literatür araştırması kapsamında 3.5.2 Lisanslama Sistemi ve 3.5.3 Özgür Yazılım Akımı bölümlerinde de açıklandığı üzere yazılım lisansları, çoğu zaman bir tür patent yerine geçmektedir ve hala bir tartışma konusudur. Bu karmaşık durumun yanısıra, Türkiye ticaret verilerinde yazılım ekonomik bir ürün olarak resmen tanınmadığından önemli bir yenilik göstergesi olan patent sayılarına ulaşılamamıştır. - Çalışmayı destekleyecek deneysel çalışmaların eksikliği: literatür araştırmasının, 2.6.1.3 Öngörü ve Delphi Araştırmaları ile İlgili Eleştiriler bölümünde de açıklandığı üzere, Delphi tekniğinin güvenilirliği ve doğrulaması konusunda, Delphi sonuçlarının saha örneklemesi ile karşılaştırılması faydalı görülmektedir. Ancak yazılım teknolojisinin geleceği ve Türkiye’nin bu alanda şansı üzerine daha önce yapılan bilimsel araştırmalara ulaşılamamış, doğrulama yapılamamıştır.

- Yetersiz bilgi ağları ve bilgi paylaşım kültürü: Öngörü araştırmaları bilgi paylaşımına ve katılımına bağlı olmaları nedeniyle, katılımcıların ilgili ve istekli olmaları büyük önem taşımaktadır. Yukarıda da açıklandığı üzere, sınırlı finansal

kaynaklarla yürütülen bu tür araştırmalarda, katılımcıları motive edecek araçlar sunulamamakta, bu katılımcı ortam yaratılamamaktadır. Bu uygulamada, özellikle akademinin katılımında motivasyon sağlayabilmek çok güç olmuştur. Öte yandan yukarıda da açıklandığı üzere yazılım profesyonelleri, herhangi başka bir motivatöre ihtiyaç duymadan gerek yazılım geliştirme toplulukları gibi oluşumlara alışkın ve yatkın olmaları, gerek meslekleri olan yazılım teknolojisinin çok çabuk değişmesi ve geleceği şekillendireceğinin farkında olmaları, gerekse de gelecek hakkında düşünme konusunda meraklı olmaları nedeniyle yüksek ve kaliteli, istekli bir katılım göstermişler, bilgi ve görüşlerini paylaşmaktan çekinmemişlerdir. Buradan bilgi paylaşım kültürüne yatkınlığın öngörü uygulamalarındaki önemi ortaya çıkmıştır.

4.2 Öngörüler

Delphi anketi sonucunda kabul edilen hipotezlerden çerçeveler/ana faktörler bazında öngörüler elde edilmiş, bu öngörüler listesinden senaryolarda yararlanılmış, öngörüler “4.3.2 Senaryo Havuzu” bölümünde açıklanmıştır. Öngörülerin ana faktör/çerçeve bazında dağılımı Tablo 4.6’da gösterilmiştir. Bu dağılıma göre, ağırlığına göre sırasıyla Sektör, Yazılım Teknolojisini Etkileyen Teknolojiler, Geniş Bant İnternet Ve Kablosuz Ağ Teknolojileri, Eğitim ve Devlet, Mobil Teknolojiler yazılım teknolojisinin geleceğini en çok etkileyen ana faktörler/çerçeveler olmuştur. Tablo 4.6 Ana Faktörler/Çerçeveler Bazında Öngörülerin Dağılımı

Çerçeveler

(A) Öngörü sayısı (B) Göreceli frekans = (A)/Toplam ) Önem sırası Öngörü sayısı - Ortalam a 1-Yazılım Mühendisliği 21 6,8% 7 -10,1 2- Eğitim ve Devlet 35 11,3% 4 3,9 3- İnsan Kaynakları 16 5,1% 9 -15,1 4-Sektör 54 17,4% 1 22,9

5- Açık Kaynak Kodu 28 9,0% 6 -3,1

Belgede Türkiye'de yazılım teknolojisi için teknoloji öngörüsü (sayfa 188-196)