Avrupa Birliği 6 Çerçeve Programı’na Katılım

Türkiye’nin kendisinin oluşturduğu yukarıdaki bilim teknoloji politikalarının yanı sıra, Avrupa Birliği Çerçeve Programları kapsamında Türkiye’nin adaylık statüsü sürecinde katıldığı 6. Çerçeve Programı bilim teknoloji stratejileri evrimi açısından önem taşımaktadır. Bu katılım, teknoloji politikalarının fonlaması ve bir öğrenme süreci olarak yüksek beklentiler yarattığından Türkiye’nin bilim ve teknoloji alanında strateji geliştirme sürecinin son halkası olarak bu programlar da incelenmiştir. Avrupa Birliği’ni oluşturan “Tek Avrupa Senedi” Topluluğun araştırma ve teknolojik geliştirme alanındaki tüm etkinliklerini Çerçeve Programları ile yürütmesini öngörmektedir. 1984 yılından bu yana uygulanmakta olan Çerçeve Programları çok kapsamlı jenerik ve yeni teknoloji alanlarını da içermekte, sanayi, bilişim, hizmet

sektörleri ile araştırma kuruluşları arasında işbirliğini sağlayarak üye ülkelerin bu alanlarda entegrasyonunu hedeflemektedir. 2002-2006 yılları arasında 17,5 milyar euroluk bir bütçe ile yürürlüğe konan 6. Çerçeve Programı, üye ülkelerin ulusal bilimsel araştırma faaliyetleri ile AB faaliyetlerini bütünlük içinde, ABD ve Japonya karşısında rekabet gücünün artırılması, bilgiye dayalı ekonomik ve toplumsal düzenin geliştirilmesi, istihdam, sürdürülebilir ekonomik büyüme, toplumsal uyum koşullarının iyileştirilmesi gibi ekonomik/sosyal faydalara dönüştürmeyi hedefleyen “Avrupa Araştırma Alanı (ERA)‘nın Ar-Ge felsefesine dayanmaktadır (MMO, 2004). - AB’ye yarar sağlayan projelere öncelik vermek (katma değeri artırmak)

- Bütünleştirilmiş projelere ağırlık vererek Ar-Ge yönetiminin etkinliğini ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamak,

- İnsan gücü ve alt yapıyı verimli kullanabilmek için mükemmeliyet ağları kurmak, - Araştırmacı dolaşımının kolaylaştırılmasını ve Avrupa dışı ülkelerde yetişmiş araştırmacıların geri dönmeye özendirilmesini sağlamak,

- Çalışmaları bu amaçlara uygun “seçilen öncelikli alanlarda” yoğunlaştırmak.

Programa katılım koşulları karşılıklı katkı ilkesi, mali denetim, AB‘nin desteklediği projelerin harcamalarının denetlemesi, vergi bağışıklığı ve fikri mülkiyet Haklarıdır. Türkiye ilk kez 2002’de resmi olarak bu programa katılmış ve maksimum katkısı dört yılda toplam ~250 milyon Euro olmuştur. Bu katılım, geliştirilmekte olan “Avrupa Araştırma Alanı-ERA” felsefesi çerçevesinde hedeflenen Avrupa Bilgi toplumuna dahil olunmasını da içermektedir. Bu bağlamda TÜBİTAK, AB Çerçeve Programlarında odak kuruluş ve uyum çalışmalarında gerek duyulacak bilimsel araştırmaların koordinatörü olarak görevlendirilmiştir.

6. Çerçeve Programı fonlarının kullanımı ile (TÜBİTAK, 2005a) ;

- Ortak çalışma, standartlara uygun disiplinler arası ve odalar-üniversiteler-araştırma - Sanayi kuruluşları ile STK’lar (Sivil Toplum Kuruluşları) arasında işbirliğinin gelişmesi

- Teknoloji alt yapısı ile Ar-Ge kültürüne katkı sağlanması,

- Araştırmacı, yönetici, proje araştırmacılarının eğitimi, kalite ve sayılarının artması, - AB fon ve bilgi birikiminden yararlanılması,

- KOBİ’lerin rekabet gücünün artması,

6. Çerçeve Programı’na ulusal bilim/araştırma politika ve hedefleri olmayan bir ülkenin katılmasının ulusal beklentiler açısından nasıl bir anlamı olduğu henüz netleşmemiştir. Türkiye’de bilim güçlerinin büyük bir kısmı 6. Çerçeve Programı’na katılınılması yönünde fikir bildirmiş ve başarılı olmuşlardır. Bu başarı, bilim güçlerince ulusal bilim teknoloji hedefleri saptanıp odaklanılırsa hükümetlerin ikna edilip uygulamaya geçilebileceğini gösterdiği için önem taşımaktadır (Bursalı, 2005). Bu programda 3,600 milyon Euro bütçeli bilgi toplumu teknolojileri programı konuları:

• Akıllı ve interaktif sistemler, • Elektronik ve mobil ticaret, • Yeni iletişim sistemleri ve ağlar, • e-Avrupa ve e-Avrupa+,

• Mikro sistemler ve ürünler,

• Bilgi yönetimi ve ara yüzler, dağıtık sistemler,

• Farklı sistemler arasında uyum sağlayan çözümler, ürünler, • Güvenilirlik ve ölçülebilirlik sağlayan yazılım sistemleri, • Sanal bilgi merkezleri oluşturabilecek akıllı çözümler,

• Yüksek kaliteli ve düşük maliyetli ekranlar, bileşen ve mikro sistem teknolojileri, • Akıllı ortamlarla iletişim sağlayacak arayız ve kaynaklarla çok dilli ve çok kültürlü erişimi olanaklı kılan teknolojiler olarak belirlenmiştir.

Ayrıca, “Avrupa açık bilgi toplumunda yurttaşlık ve yönetişim“ başlığında bilgi üretimi/aktarımı/kullanımı bilgi toplumunun yaratılması; “Diğer alanlarda özgün etkinlikler“ başlığında, KOBİ’lerin güçlendirilmesi, uluslararası işbirliği, teknoloji öngörüsü çalışmalarının desteklenmesi gibi başlıklar bulunmaktadır.

Araştırma ve yenilik konusunda, AB’deki araştırmaların etkinliklerinin artırılması için, araştırmanın bütünleştirilmesi, bölgelerarası işbirliğinin özendirilmesi, CORDIS gibi bilgi servisleri, teknolojik yenilik araçlarının geliştirilmesi konuları desteklenmektedir. İnsan Kaynakları konusunda ise misafir araştırmacıların yaygınlaştırılması beyin göçünün önlenmesi, eğitim destekleri, ödül mekanizmaları ele alınmaktadır. Araştırma altyapısının geliştirilmesi, bilim ve toplumun birbirine yaklaştırılması da odaklanılan konular arasındadır. ERA temelinin güçlendirilmesi için, araştırmaların tüm boyutlarda koordinasyonu, ülkelerin ulusal programlarının birbirlerine açılması ve bağlanması, bilim/teknoloji göstergelerinin yayınlanması hedefleri tanımlanmıştır.

Ar-Ge fonlarının tahsisinde belirlenen detaylı ve zorlu kriterlerin, seçilmiş akli hakemler tarafından yapılan metodolojik değerlendirmeleri esas alınmaktadır. Ancak Türkiye’nin bu fonlardan tahsis alması, teklif hazırlama, proje yönetimi vb konularda yetkinliklerin yetersizliği nedeniyle zor olmaktadır. Türkiye’nin genel olarak 6 .Çerçeve Programında Avrupa Komisyonu tarafından fonlanmaya hak kazanan proje önerilerinde başarı oranı %11-%15 olmuş, AB’nin Nisan 2004’deki başarı ortalamasıyla aynı düzeye ulaşmıştır. Türk kuruluşlarının dahil oldukları konsorsiyumların 2004’de desteklenme oranı ise %20 olmuştur (TÜBİTAK, 2005b). Altıncı Çerçeve Programı’nda Bilgi Teknolojileri-Information Society Technologies (IST) alanında 2002’den bu yana toplam bütçesi 3.625 milyon Euro olan 5 çağrı yapılmıştır. Fonlanan projelerin toplam proje başvuruları içindeki oranı %18 olmuştur. Konuyla ilgili istatistikler Tablo 1.3’de verilmiştir. Bu tablodan görüleceği üzere IST çağrılarında Türk projelerinin katılım ve kazanma oranı düşüktür.

Tablo 1.3 Altıncı Çerçeve Programı IST İstatistikleri (İlik, 2004) Çağrı No Toplam _Başvuru (proje) Toplam Başvuru (Ortak) Toplam Kazanan (proje) Toplam Kazanan (Ortak) TR Başvuru (proje) TR Başvuru (Ortak) TR Kazanan (proje) TR Kazanan( Ortak) TR Kazanan Proje% TR Kazana Ortak% 1 1397 19721 226 3854 103 157 12 17 5,31 0,44 2 6575 11956 276 3070 56 90 11 19 3,99 0,62 3 1648 2095 81 1135 36 52 9 11 11,11 0,97 FET 53 681 5 75 1 2 0 0 0 0 NMP 93 2500 22 600 11 17 3 5 13,64 0,83