Ahmet Midhat Efendi’nin Dürdâne Hanım adlı romanında gayrimeşru çocuk sahibi olan Dürdâne Hanım’ın başından geçenler anlatılmaktadır.25 Her ne kadar romanın adı Dürdâne Hanım olsa da romanda baş kişi Ulviye Hanım ya da diğer adıyla Acem Ali Bey’dir. Bu romanda Ulviye Hanım’ın önce kocasının sonra babasının ölmüş olması onun kendi başına hareket etme özgürlüğünü elde etmesine neden olmuştur. Dürdâne Hanım ise küçük yaşta annesini kaybettiği ve üvey annesi yetişmesiyle gerektiği gibi ilgilenmediği için kendi başına büyümüştür. Âşık olduğu Mergub Bey’den hamile kalan Dürdâne Hanım, çocuğu Acem Ali Bey’in getirdiği Ayşe Ebe yardımıyla doğurur. Ulviye Hanım çocuğu kendi yanına alır ve çocuğu öldürmeyi teklif eden Mergub Bey’den intikam alması için ona yardım eder. Dürdâne Hanım kendisiyle evlenmeyi kabul etmeyen Mergub Bey’den kendini öldürerek intikam alır. Dürdâne’nin ölümünden altı ay sonra evlenen Mergub Bey, karısının eski sevgilisi tarafından öldürülür.
Bu romanda kadın kahramanların yakınlarının ölümünün onların yaşayışlarında ne kadar etkili olduğu gösterilmektedir. Ulviye Hanım babası ve kocası olmadığı için rahatlıkla gece dışarı çıkabilmekte, eğlence yerlerinde erkek kılığına girerek gezebilmektedir. Davranışlarıyla ilgili olarak hesap vereceği kimsenin olmaması onun karşılaştığı bazı durumlarla ilgili istediği gibi çözüm üretmesine olanak sağlar. Dürdane Hanım’ın annesinin ölümü ise onun anne ilgisinden yoksun büyümesine neden olur. Dürdane, anne gözetimi ve denetiminden yoksun büyüdüğü için davranışlarının sonunda başına gelecek olayları düşünmeden hareket eder. İki kahramanın yakınlarının ölümü onların daha serbest hareket etmelerine neden olur. Dürdane Hanım küçük yaşta annesini kaybettiği serbest davranmak istemesi yanlışlar yapmasına ve sonunda da ölümüne neden olmuştur.
1.3.9.1.Ölme Biçimleri
1.3.9.1.1. Ölümüyle İlgili Bilgi Verilmeyenler
Ulviye Hanım’ın Babası: Ulviye Hanım’ın babasının ölümüyle ilgili bilgi verilmez. Ulviye Hanım’ın kocasının da ölmüş olması onun istediği gibi davranabilmesine olanak tanır.
Ulviye Hanım’ın Kocası: Ulviye Hanım’ın kocasının ölümüyle ilgili bilgi verilmez. Ancak bu ölüm Ulviye Hanım’ın rahat hareket edebilmesine olanak sağlar.
Dürdane Hanım’ın Annesi: Dürdane Hanım’ın annesinin ölümü, Dürdane Hanım’ın üvey anne elinde gerektiği gibi yetişmeden büyümesine neden olur.
1.3.9.1.2. Cinayet
Mergub Bey: Dürdâne Hanım romanında karısının eski sevgilisi tarafından öldürülür.
1.3.9.1.3. İntihar
1.3.9.1.3.1. İlaç içerek intihar etme
Dürdâne: Dürdâne Hanım romanında Dürdâne Hanım, sevdiği Mergub Bey kendisiyle evlenmeyi ve çocuğunu kabul etmediği için ondan intikam almak amacıyla ilaç içerek kendisini öldürür.
“- Evet. İntikam zevkine dahi hizmet ediyorsunuz. Teşekkür ederim. İşte ahz-ı intikam dahi ediyorum. Kucağınızdaki nur parçası gibi çocuk, sizin için bir medar-ı intikam-ı ebedîdir. Her ne zaman görür veyahut ismini işitir veyahut o da olmazsa dünyada böyle bir vücudun varlığını düşünürseniz bu geceki macerayı tahatturla elbette yüreğinizde şimdi hasıl olan rikkat teceddüt edecektir. Öldürmek meselesine gelince, sizin ölmenizi değil bilâkis yaşamanızı isterim. Vefatınız sizin için bir reha ve halâstır. Ben ise temdîd- i mücâzâtınızı tercih eyliyorum. Bir caniyi idam etmek nevamâ onu kurtarmaktır. Ebediyen mazhar-ı mücâzat etmeliyim. Hem a zalim, ben sana nasıl kıyabilirim ki, senin için dünyada her şeyimi feda etmiş olduğum gibi, tatlı canım dahi feda olsun. Bir kere senin tarafından red ve terk olunmak muamelesini gördüm. Gerçekten pek meyus oldum. Bu ye’se bir daha duçar olmaktan ve senin muhabbetin dahi şayet yüreğimden zail olduğunu görmektense o muhabbet bâkî olduğu hâlde ölmeyi münasip görüyorum.” (s. 122-123)
İntikam almak için kendini öldürme âşıkların başvurduğu bir yöntemdir. Âşık için ölmek değil, sevgiliden intikam almak daha önemlidir. Ölüyor olmak onun için sevgiliye acı çektiriyor olmaktan sonra gelir. Dürdâne Hanım, Hüseyin Fellâh romanındaki Civelek Mustafa gibi sevgilisine âşık olarak ölmeyi seçer. Aralarında bir fark vardır Civelek Mustafa intikam amacı gütmez, o yalnızca Şehlevend’le birlikte olamayacağı için ona âşık olarak ölmeyi seçer. Dürdâne ise kendisini kabul etmeyen Mergub Bey’e acı çektirmek için kendini öldürür.
1.3.9.2. Ölümle İlgili Düşünceler
1.3.9.2.1.Yazarın Ölümle İlgili Düşünceleri
Dürdâne Hanım romanında anlatıcı Ahmet Midhat Efendi’dir. Yazar daha önce yazdığı eserden söz ederek kimliğini ifade eder.
“Bundan evvel Henüz On Yedi Yaşında serlevhasıyla kaleme almış olduğumuz bir romanda Beyoğlu’nun eğlence mahallerine dair kari’lerimize epeyce mufassal malûmat vermiştik. Bu defa Galata’nın eğlence mahalleri hakkında o mikyasta tafsilât vermeyeceğiz.” (s. 20)
Yazar, kahramanın can verme sırasında geçirdiği evreleri aktarmaktadır. Dürdâne Hanım’ın ilacı içtikten sonra çektiği acıların yüzüne yansımasını, konuşacak gücünün dahi kalmadığını ifade ederek ölümün nasıl vücudu ele geçirdiğini ifade etmiştir.
“_Of! Ölümün bu türlüsü de acıymış!
kelimeleri sanki dili kabarmış veyahut adalâtı hareketten kalmış gibi bir surette ağzından pek güç çıkabilirlerdi. Rengi kâh mosmor, kâh sapsarı, kâh bembeyaz kesilerek, en sonra çeneleri kilitlendi. Yalnız gözleriyle Mergub’a bakarak gayet muhibbâne nazarlarla tebessüme çalışır idiyse de ona da muvaffak olamazdı.” (s. 142)
1.3.9.2.2. Roman Kişilerinin Ölümle İlgili Düşünceleri 1.3.9.2.2.1. Baş Kişinin Ölümle İlgili Düşünceleri:
Dürdâne Hanım: Dürdâne Hanım sevgilisi Mergub Bey’den intikam almak için kendini öldürürken bir cümleyle ölümün acılığını dile getirmiştir.
“-Of! Ölümün bu türlüsü de acıymış!” (s. 141)
Dürdâne Hanım’a söyletilen bu cümle her ne kadar kendisinin ölümler arasında karar verebilme durumunda olduğu gibi bir izlenim verse de o yalnızca, ne kadar çok acı çektiğini ifade etmektedir. İçtiği ilaçla ilgili bilgi verilmese de Dürdâne sancı ve acı çektiğini iki kere söyleyerek bu ölümün kolay olmadığını vurgular. Burada Dürdâne’nin acı çektiği belirtilerek yazarın kendini öldürmek isteyenlere en kolay biçiminde bile insanın kendisini öldürmesinin zor olduğunu bildirmek istediği söylenebilir. Yazar kendisini öldürmek isteyenlere, intiharın acı veren bir eylem olduğunu göstermek ister.