Bu tasnife göre Bizans imparatorluğu 5 döneme ayrılır. Bunlar geç Roma impara-torluğu dönemi, karanlık çağ dönemi, gelişme dönemi, Batılılaşma ve İznik impa-ratorluğu dönemi ile Boğazlar impaimpa-ratorluğu dönemleridir.
Geç Roma imparatorluğu dönemi 4. yüzyıldan 7. yüzyılın ortasına kadar de-vam etmiştir. Bu dönem protobizans olarak da adlandırılır. Bu dönemin temel özelliği Roma dünyasına hakim olan antik şehir toplumunun korunması ve Ak-deniz devleti özelliğinin sürdürülmesidir. Dönemin en önemli olayı 4. yüzyılda İstanbul’un inşası ve başkentin buraya taşınmasıdır. 5. yüzyılın son çeyreğinde Roma şehri Cermen kabileleri tarafından işgal edilir ve Batı Roma topraklarında Cermen asıllı devletler ortaya çıkar. Ostrogotlar İtalya’ya, Vizigotlar İspanya’ya, Vandallar’da Kuzey Afrika’ya yerleşir. 6. yüzyılın ilk yarısında İustinianos bu top-raklarda tekrar Bizans hâkimiyetini kurar. Ancak 6. yüzyılın sonunda imparator-luğun Batı bölgeleri yine Cermen asıllı Lombardların eline geçerken imparatorlu-ğun kuzey savunma hattı Tuna Nehrini geçen Avarlar ve Slavlar tarafından aşılır.
7. yüzyılın ilk çeyreğinde Sasaniler, Mısır, Filistin ve Suriye’yi ele geçirirler.
Heraklios, Sasanilerle giriştiği uzun savaşlarda bu toprakları geri alır. Fakat 7. yüz-yılın ortasına gelindiğinde adı geçen bu yerlerin tamamı Müslümanlar tarafın-dan ele geçirilir. Bu dönemin imparatorlarının büyük bir kısmı Balkan kökenlidir ve iktidarları boyunca kendi hanedanlarının otoritesini kurmaya çalışmışlardır.
Zaman zaman pagan inancına dönen imparatorlara rastlansa da Hıristiyanlık bu dönemde imparatorluğun resmi dini haline gelir. Ancak sapkın olarak nitelendi-rilen dini akımları engellemek için konsiller organize edilir. Ortodoksluğun genel ilkeleri belirlenir. 7. yüzyıla gelinceye kadar İskenderiye, Antakya ve Kartaca gibi büyük şehirler zenginliklerini sürdürürler. Teodosios ve İustinianos döneminde çıkarılan kanunlarla devletin hukuk yapısı kuvvetlendirilir. Yunanca Latincenin yerini almaya başlar. Ancak 7. yüzyılda Bizans imparatorluğunun Orta Doğu top-raklarının kaybedilmesi Bizans ekonomisini olumsuz yönde etkiler.
Karanlık çağ olarak adlandırılan dönem ise Bizans tarihinin 7. yüzyılın ortasın-dan 800/850 yılları arasındaki dönemi kapsar. Bu dönemde Bizans’ı Suriye kökenli İsavrian ve Batı Anadolu kökenli Amorion hanedanı yönetmiştir. 7. ve 8. yüzyıl-larda Suriye’den İspanya’ya kadar Bizans’ın Akdeniz topraklarına Müslüman Arap akınları gerçekleşmiştir. Batı’da ise Bulgarlar, Balkanlar’da kendi devletlerini kur-muşlardır. Slavları izleyen Bulgarlar, Balkanlarda Slavlarla birlikte kalıcı olmuşlar-dır. Antik Roma kültürü bu dönemde Orta Çağ Bizans dünyasına dönüşmüştür.
Balkanlarda ve Anadolu’daki pek çok şehir küçülmeye, yok olmaya yüz tutmuş ve Kastron denilen kale şehirlere dönüşmüştür. Bu dönemin belki de karanlık çağ olarak anılmasının en önemli nedeni yaklaşık 120 yıl sürecek olan İkonoklazma iç savaşıdır. İkonaların put mu yoksa tanrıya ibadette araç mı tartışması Bizans’ta binlerce insanın ölmesine ve Bizans tarihinin erken dönemlerinde oluşturulmuş pek çok sanat eserinin yok edilmesine sebep olmuştur. Bu dönemde ziraate dayalı Bizans ekonomisini ayakta tutabilmek için köy halkına kolektif vergiler konulduğu gibi şâhısa bağlı kelle vergileri de yaygınlaştırılmıştır.
Gelişme dönemi, 800/850 ila 1000 yılları arasındaki dönemi kapsar. Bu döne-min yönetici ailesi Makedonya hanedanıdır. Dönedöne-min en önemli özelliği Bizans merkezi yönetiminin kurulmasının başarılmasıdır. Bunun sonucu olarak ekono-mi canlanmış, bürokrasi gelişekono-miştir. Müslüman Araplara karşı Güney Anadolu’da ve Doğu Anadolu’da toprak kazanımları sağlanır. Balkanlarda Bulgarlar kesin bir yenilgiye uğratılarak I. Bulgar devletine son verilir. Kültür alanında büyük bir iler-leme görülür. Bizans’tan kalan yazma eserlerin pek çoğu bu döneme aittir. Bundan dolayı gelişme dönemi, ansiklopedi çağı olarak da adlandırılır. Merkezi otoritenin sağlanmasının bir sonucu olarak Bizans toplumunda ortak ideolojik düşünce ve kültürel birlik fikri hakim kılınmıştır.
Batılılaşma ve İznik imparatorluğu dönemi 1000 ila 1261 yılları arasını kapsar.
Bu dönemde Bizans imparatorluğu, Komninos ve Laskaris hanedanlıkları tara-fından yönetilmiştir. 1204 yılındaki IV. Haçlı seferine kadar taşradaki eyaletlerde yer alan kasabaların sayısında bir artış gözlemlenir. Bunun sonucu olarak taşralar da yarı feodal asil sınıfı ortaya çıkmaya başlar. Komninoslar döneminde Bizans, feodal Avrupa toplumlarına benzemek için uğraşır. Ancak model aldıkları Latin Batı devletleri tarafından düzenlenen IV. Haçlı seferiyle başkentleri işgal edilir.
Bizans’ın yaklaşık 9 asır boyunca İstanbul’da oluşturduğu hazinesi, sanat eserleri yağmalanır. Bizans bu işgalin sonucu olarak parçalanır. Trabzon, Epir ve İznik’te Bizans’ın devamı olduğunu iddia eden beylik düzeyinde devletler ortaya çıkar.
Bunlardan 1204 - 1261 yılları arasında İznik’te varlığını sürdürenler, İstanbul’u 1261 yılında ele geçirerek Bizans’ı tekrar ihya ederler.
Boğazlar imparatorluğu dönemi 1261 - 1453 yılları arasını kapsar. Bizans’ın yö-netici ailesi bu dönemde Paleologos hanedanıdır. Boğazlar imparatorluğu diye anıl-masının sebebi imparatorluğun bu dönemde İstanbul, Trakya, Selanik, Mora’nın bir bölümü ve Ege Denizinde birkaç adayla sınırlı olmasıdır. 13. asırda Bizans, Latin imparatorluğunun tekrar kurulmaması ve rakibi Epir despotluğunun ortadan kal-dırılmasıyla uğraşmıştır. Bizans’ın dikkatini Batıya yönlendirmesi Batı Anadolu’da Osmanlıların da dahil olduğu Türk beyliklerinin ortaya çıkmasını kolaylaştırmış-tır. 14. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul’un Sırp devleti’nin eline geçmesi söz konu-sudur. Bizans bu tehlikeden Osmanlıdan aldığı yardımla kurtulabilecektir. Bunun sonucu olarak 1371 yılından itibaren Bizans, Osmanlı devletinin vassalı durumuna gelir. İstanbul’un Osmanlının eline geçmesini, Timur’un Yıldırım Bayezid’i 1402 yılında Ankara’da mağlup etmesi engeller. Slav, Latin ve Osmanlı dünyası arasında sıkışmış olan Bizans 1274 yılında Lyon konsilinde 1439 Ferrara - Floransa kon-silinde Katolik Latin kilisesinin üstünlüğünü kabul ederek Batı’dan hiçbir zaman yeterince gelmeyen yardımı almayı umar. Osmanlı dünyası arasında bir ada gibi kalan İstanbul 1453 yılında Osmanlılar tarafından fethedilerek Bizans devleti sona erer (The Oxford Dictionary of Byzantium, 1991, s. 345 - 362).
Bizans tarihinin başlangıç ve bitişi konusunda verilen tarihler nelerdir? Açıklayınız.
3
YÜZYIL BATI KOMŞULARI DOĞU KOMŞULARI KUZEY KOMŞULARI