Beden Bütünlüğü

Beden bütünlüğü, kişinin bedeni ile birlikte bu bedeni oluşturan maddi kısım ve organlarından meydana gelir. Bu anlamda, beden bir insanın baş, gövde, el, ayak, göz, burun, kulak vb. gibi maddi unsurlarından oluşur. Beden bütünlüğü, kişilik hakkının temel unsurlarından biridir. Bu nedenle, beden bütünlüğünün ihlâl edilmesi, aynı zamanda kişilik hakkının ihlâli anlamına gelir ve ortada bir hukuka uygunluk sebebi bulunmadıkça, hukuka aykırıdır80_{. Örneğin, kişinin yaralanması, elin ve ayağın kesilmesi, koku ve duyu yeteneğinin}

kaybedilmesi, yumruk ve tokat atılması bedeni zararlardır81_{. Beden bütünlüğü her şeyden}

önce Anayasal güvence altına alınmıştır. Anayasamızda ve iç hukukumuzda genel anlamda kişilik değerlerini koruyan hükümler düzenlenmiştir82

. Nitekim, AY m. 17/2 ve 3’de “tıbbi

zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında kimsenin vücut bütünlüğüne dokunulamayacağı; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tâbi tutulamayacağı…” hükme

bağlanmıştır. Söz konusu hükümden de anlaşılacağı üzere, kişinin rızası olmaksızın beden bütünlüğüne yapılacak her türlü saldırı hukuka aykırıdır. Beden bütünlüğüne saldırı, ancak verilen rızanın ahlâka, adaba ve kamu düzenine aykırı olmaması halinde hukuka uygun sayılmaktadır. Böylece kişinin yaşamı ile beden bütünlüğü üzerindeki tasarruf imkanı, kişiliğine zarar verilmemesi şartına bağlı kılınmıştır83_{. Zira, kişinin yaşam hakkı, maddi ve}

manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkı, insan bedeninin dokunulmazlığı esası gereğince koruma altına alınmıştır.

İnsan hakları bakımından en temel hak ve özgürlüklerin başında, kişinin kendi bedeni üzerinde sahip olduğu hak ve özgürlükler gelir. İnsan hak ve özgürlüklerinin somut bir şekilde tanımlanmasında en önemli yeri, öncü metin niteliğinde, 30 maddeden oluşan 10 Aralık 1948 tarihinde Paris’te kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirisi gelmektedir. Bildirinin 5. maddesine göre, “Hiç kimseye işkence ya da zalimce, insanlık dışı ya da onur kırıcı davranış

ve ceza uygulanmaz”. Yine Bildirinin 12. maddesi kapsamında, “hiç kimse özel ve aile 80 _{Hukuka aykırılık unsurunun beden bütünlüğü ihlâl edilen kimse açısından gerçeklemiş olacağı, başkasının beden}

bütünlüğünün ihlâlinden uygun illiyet bağı olmaksızın yansıma maddi zarara uğrayanlar bakımından hukuka aykırılık bağının kurulmuş olmayacağı, bu sebeple bir kimsenin tecavüze uğradığını görüp heyecanlanan kimsenin kalp krizi geçirmesi veya çocuğunu düşürmesi gibi durumlarda, uygun illiyet bağı ve hukuka aykırılık bağının yokluğu sebebiyle, kalp krizi geçiren veya çocuğu düşüren kişinin manevi tazminat isteyemeyeceği yönünde bkz. Oğuzman/Öz; s.283. Keskin; s.211.

81 _{Antalya, Gökhan, O., Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt II, Legal Yayıncılık, İstanbul,2015, s.187; Helvacı, s.114.} 82 _{Gölcüklü,Feyyaz A./Gözübüyük,Şeref A., Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması: Avrupa İnsan Hakları}

Mahkemesi İnceleme ve Yargılama Yöntemi, Ankara III. Baskı, Turhan kitabevi, 2002, s.198; Kılıç, Muharrem, İnsan Haklarında Beden Bütünlüğünün Korunması, makale, s.397.

83 _{Oğuzman/Seliçi/Oktay-Özdemir, s.159; Dural/Öğüz, s.105; Keskin, s.175; Ahlâka, hukuka ve kamu düzenine aykırı}

olmakla birlikte, yaşam hakkına ve beden bütünlüğüne yönelik müdahaleye rıza gösterilmiş olması halinde bu durum, TBK m.52 hükmü gereğince, tazminattan indirim sebebi olarak dikkate alınabilir (Dural/Öğüz, s.105; Helvacı, s.114).

yaşamında, konutunda veya haberleşmesinde keyfi olarak müdahaleye maruz bırakılamaz. Herkesin şeref ve itibarı tecavüze karşı korunur. Herkes söz konusu müdahale ve tecavüzlere karşı hukuken korunma hakkına sahiptir”. Görüldüğü üzere, anılan hükümde, kişinin maddi

ve manevi varlığı haksız saldırılara karşı korunmuştur. Buna bağlı olarak yapılan sözleşme hükümlerine aykırılıklar, tazminat hukuku çerçevesinde yaptırımların uygulanmasını gerektirmiştir. Bu evrensel bildirge, bu kapsamda ortaya çıkan tüm uluslararası bildirilerin veya belgelerin temel kaynağını oluşturmaktadır.

a. Vücut Bütünlüğü

Vücut bütünlüğü maddi kişilik değerleri arasında yer alır ve kişinin doğuştan sahip olduğu organik bir bütünlüktür. Kişilik hakkının içerdiği bu değer aslında yaşam kadar önemli olup, korunması gereken mutlak bir değerdir. Vücudun iç ve dış tüm işlevlerinin düzenli olarak çalışması anlamına gelmektedir. Bir kimsenin vücut bütünlüğünün tam olması için fiziki bütünlüğünün yerinde olması, sağlıklı sayılabilmesi için fiziki bütünlüğünün yanı sıra ruh bütünlüğünün de yerinde olması gerekmektedir. Vücut bütünlüğünün ihlâli, fiziki (maddi) veya ruhsal bir müdahale ve darbe sonucu, vücutta anatomik bir değişiklik ve bozulmaya neden olmaktadır84_{. Zira, vücuttaki anatomik değişmeler genellikle fiziki,}

istisnaen ruhsal bir saldırı ile bozulmaktadır. Bu bağlamda, kişinin vücut ve ruh bütünlüğünü bozan nitelikte her türlü saldırı kişilik hakkının ihlâlini oluşturmaktadır. Örneğin, silahtan çıkan kurşun sonucu kolun kırılması mekanik bir etki, uğradığı sinir hastalığı nedeniyle erken doğum veya çocuk düşürme eğiliminin baş göstermesinde psişik bir etki söz konusudur.

Vücut bütünlüğü ulusal ve uluslararası hukuk tarafından korunmaktadır. Kişinin vücudu üzerinde sahip olduğu hak ve özgürlükler, insan hakları açısından en temel hak ve özgürlükler arasında yer almaktadır.

b. Ruh Bütünlüğü

İnsanı, diğer varlıklardan ayıran başlıca özelliği vücudunun yanında kendine özgü bir ruha sahip olmasıdır. Kişilik yalnız bedeni bakımdan değil, ruhsal bakımdan da korunur. Ruh bütünlüğü, psişik hallere ilişkindir. Ruh bütünlüğünün ihlâli ya mekanik bir etki ve güç ya da psişik bir etki ve güç sonucu meydana gelmektedir. Vücut anatomisinde değişiklik

84_{Eren(Genel Hükümler),s.744-745; Vücut Bütünlüğünün İhlali Halinde Manevi Tazminat}

http://www.turkhukuksitesi.com/makale _645.htm.

olmamakta, psişik hallerle ilgili değişiklik ya da bozulmaya neden olmaktadır85_{. Dolayısıyla,}

burada zarar görenin duygu, irade ve zekâ yeteneklerinde meydana gelen değişiklikler ruh sağlığını bozmaktadır. Örneğin, kalp çarpıntısı, hafıza kaybı, sinir hastalığı, panik atak gibi haller ruh bütünlüğünün ihlâli sayılabilir86

.