Bandora Dengbêjiyê Di Avakirina Netewperiyê De

Dengbêjî çavkaniya xwe ji rabirdûya rasteqîniya dîrokê digire. Bûyerên dîrokî yên ku dibin mijara dengbêjiyê bi gelemperî bûyerên ku bi rastî qewimîne. Dengbêj an bixwe bûye şahidên van bûyeran an jî ji dengbêjên mayîn bihîstîye, Hayrettin Ekîncî, (2013: 19-22) mînakek wisa dide; li derdora salên 1930î li Hezoya girêdayê Elihê leşkerên dewletê diçin mala malbateke bi nav û deng, Mala Eliyê Unis. Nanê wan dixwin û destdirêjiya qîz û jinên wan dikin. Li ser vê bûyere şerekî dijwar di navbera hêzên dewletê û Mala Eliyê Unis de dozdeh sala berdewam dike. Edirrahmanê Eliyê Unis û gelekê din derdikevin serê çîyayê Mereto.

Dengbêjên Miradê Kinê, Şakiro, M. Salihê Binyatî Bi awayê ku di kilaman de derbas dibe ev şer bi salan berdewam dike. Edirrahmanê Eliyê Unis û eşîra wî serî li ber dewletê danaynin. Dawiya dawî dewlet ji mala Eliyê Unis gelek kesan dikujin, yên mayîn jî ji neçarî derbasî binxetê dibin û pişre hinek ji wan di rêxistina Xoybûnê cihê xwe digirin. Herwiha kilama Bişarê Çeto, Koçero, serhildana Şex Seîd jî bingeha xwe ji bûyerên rasteqîn digirin. Di henû bûyer qewimînên netewî de dengbêj derdikeve holê û li ser wan bûyer û qewimînên civakî, dibe reng û dengê civaka xwe û bi vî rengî civakê li derdora armanc û giyaneke hevpar dicivîne.

Bazil Nikitîn girîngiya dengbêjiyê ji bo kurdan bi kin û kurmancî wîsa dinirxîne; Bi xêra edebiyata devkî mirovên kurd xwe digihîne tarîh û rabirdûya xwe (Uzun, 2007: 34 ). Meriv dikare civaka kurdan heta vî qirnê dawîn ku hinek berhemên wêjeya klasîk ne tede weke civakek zargotinî ku bi temamî ji nivîsê dûr bihelsengîne. Eger civakek evçend ji nivîsê bêpar be, têkenê reyek li ber dimîne ku hay ji rabirdûya xwe hebe, ew jî zargotin bi xwe ye. Kesên ku vê wejeye devkî ji nifşekî vediguhezîne nifjên din jî dengbêj in. Bi alîkariya dengbêjan civak hay ji bûyerên dêrîn yên ku di paşerojê de qewimîne dibe. Bi vî rengî civak dibe xwedî heman

136 Dengbêjlik Kültürü ve Dengbêjler

(Uluslararası Sempozyum Bildirileri)

bîr û bawerî û li derdora heman hest ramaman xwe digihîne hevdu û dibe yek. Nikitîn di gotinek xwe ya din de mijarê hinekî din jî zelal dike û wîsa dibêje:

Dema dengbêjekî kurd qala biserketinên Yezdanê Şêr an jî Ebdurrehman Paşa dike û li ser wan dibêje, hingê ew di eynî wextê de bi navê kurdeyatiyê qala tekoşînên kurdî yên li dijî dijminan jî dike. Di nav bîranînan de qala doz û daxwaza kurdan dike û wan vedijîne (Uzun, 2007: 31). Herçend gelek kilamên merxasiyê li ser şerên navxweyî hatibin afirandin jî; lê kurd qedr û qîmeteke zêde didin, bi gotina gel “didin mahkûm û qaçaxê dewltê” yên ku ji ber sedemên cur becur serî rakiribin. Heta ji wan were wan kesan diparêzên û wan wek leheng binav dikin. Ji ber wê çendê jî mêrxasê di şerê nava êl û eşîrande derketibin pêş jî şibandine mahkûm û qaçaxê dewletê. Wisa xuyaye ku dengbêjan bi alîkariya van stranan peyamên xwe yên esasî dane gel bi gotina Nikitîn “herdem dawa doz û daxwaza kurdan” kirine. Weke mînak di strana Şerrê Bişarê Seydo de vê rewşê em bi zelalî dibînin: “Ez ji te ra bixwûnim secera Kurdan e / Em ne çar Kurd in, du bira; Seydxan û Elîcan e.”

Di dengbêjêyê de hişê hevpar û rexnegiriya civakî jî heye. Dengbêjî her tim melhaza mafê qewm xwe kirîye. Mirov dikare di vî wari de gelek minak bide nişan. Dema Mehmed Surmelî Paşayê Elaşgirî di sala 1865an de li ser daxwaza Osmaniyan ji serhedê gelek leşkeran berhev dike û ji bona şikestina serhildana Xozandaxê diçê Edeneyê. Wê demê dengbêjî wî Evdalê Zeynikê bi va gotinan gazinan lê dike û wî hişyar dike: Hezar mêrî nebe li Xozandaxê winda neke / Perda bûka li dar ve neke / Me li welatê Serhedê rûreş neke (Gültekin,2013: 19). Lê ji ber ku Mehmed Surmelî Paşa li pey nav û dengê xwe bûye dema diçe şerê Xozandaxê çarsed siwarê bijarê bi xwe ra dibe û kesek ji wan venagere. Di demên berê de xwendin û nivîsîn wisa pir berbelav nebûye û herwiha ji derveyê wê jî di nav kurdan de nirxê zargotinê hertim li pêş nivîsê bûye. Herwiha Kurd ji alî lêkolîner, Rojhilatnas û mîsyoneran ve wek komeke dildarê mûsîkê û bi xweza ya xwe re aşt hatine pênasekerin.

Dengbêj notirvanê çand û ziman û dîroka gelê xwe ne. Wek mêşhingivên ku her cure zadî dikişinîn kewara hingiv in. Bi heyranokan bûne zar û zimanê evîndaran, bi dîlokan bûne kêf û şahiya berbûkan, bi lawijan bûne şûrê destê egîd û mêrxasan.

137

Di Zargotina Kurdan De Erka Saziya Dengbêjiyê: Kürt Halk Edebiyatında Dengbêjlik Kurumunun İşlevi Cihat Güney, Kemal Erol 5. Şêwaza Dengbêjiyê Li Gorî Hereman

Bi gelemperî dengbêjên kurdan kilamên xwe bê amûrên mûzîkê pêşkeş dikin. Li ser vê mijarê lihevkirinek giştî tune be jî, Mahmût Beğik (2018: 31) sê nêrîn dertên holê; beşa yekem amûran teqez napejirînin, ya duyem amûran heta astekê di wek pirsgirêk nabîinin, ya sêyêm jî her du seriyan jî di pejirînin. Wisa xuyaye ku her ku diçe li hember nêrîna duyemîn bertek kêm dibin û lêkolîner li ser vê nêrînê xwe digihînin hevdu. Weke mînak Miradê Kinê bi ribabê distrê û li temamê Kurdistanê jî wek dengbêj tê peşirandin. Di dengbêjiyê de bikarneanîna amûran hin kes bi bandora ola Îslamê ve girêdidin ji ber ku Îslamiyetê de berê lêdana amûrên mûzîkê guneh û qedexe bû ye. Lê tiştên xuya dike erbene li derveyê vê qedexeyê ye. Lê cardin jî hewcedarî heye ku li ser van angaştan lêkolînên berfireh bên kirin. Ji ber ku yên ku qesîdeya vedibêjin bi gelemperî hezkirina xwe ya, ji bo xwedê û pêxember bi erbaneyê vedibêjin.

Li ser vê mijarê Canser Kardaş wisa dibêje; li herema Serhed, Xezan û Botan hîn jî dengbêjên serkeftî heta niha stranên xwe bê enstruman vedibêjin (2013: 48-49). Lê demxaneya kurden Elewî û Yarsiniyan de amûrên mûzîkê perçeyek jêneger ên wan rîtuelene. Herwiha li Kercewsa Elihê û li û Mêrdînê ne bi gelemperî be jî di dengbêjiyê de ribab tê bikaranîn. Pêşkeşkirina mûzîkê li Başûrê Kurdistanê, li derdora Şingalê kurdên êzidî amûran bikartînin. Dengbêj Miradê Kinê wek mîrê ribabê li seranserê Kurdistanê bi nav û deng e. Mûrado hem di stranên dawetê de hem jî di rêbaza dengbêjiyê de lûtkeyeke û stranên xwe bi ribabê pêşkeş dike. Mitrib4 _{li gelek heremên Kurdistanê reng û dengê civakê ne û di}

veguhezîna zargotinê de rol û risteke sereke digirin ser digirin ser milê xwe. Çawa li gelek hereman def û zirnê hebe li derdora Mêrdîn û Êlihê jî ribab dewsa wan digire..

Dildar Şêko hunermend û dengbêjan ji hev du cuda dike. dengbêj stranên xwe bê amûr vedibêjin. Bikaranîna amûr di dengbêjiyê de gumana di serê mirovan de çê dike û weke qelsiyê tê nirxandin (Nezan, V. A., 2006: 1-22). Di nava gel de jî kesên ku pir zêde amûran bikarbînin wek dengbêj nayên hesibandin. Dema ku dengbêj amûran bikarbîne bi hizra civakê, herwekî ku dengbêj di hunera xwe de ne serkeftiye û amûran ji bo veşartina vê qelsiya xwe bikartîne tê bawerkirin.

138 Dengbêjlik Kültürü ve Dengbêjler

(Uluslararası Sempozyum Bildirileri)

Di dengbêjiyê de her heremek me li gorî xwe Miqam, şêwaz û awayê strîna wê ya taybet he ye. Herçendî dengbêj kilamên xwe bê enstruman bisitirên jî, lê li Rojavayê çemê Feratê kilamên xwe bi gelemperî tembûra kurdan ya bi sê têl disitirên (Öncü, 2013: 12). Ji ber vê egerê dema ku lêkolîn an berhevkarî bên kirin, herem bi herem bên kirin dê baştir bibe. Di dengbêjiya Kurdan de herema serhedê ciyekî xwe yê pirr girîng û taybet digire. Ji mêj ve, vê heremê bala hemû lêkolîneran jî kişandiye. Dema ku gerzan û lêkolîner qala dengbêjiya kurdan dikin bi gelemperî qala dengbêj û dengbêjiya kurdên Serhedê dikin. Mîrê dengbêjan Evdalê Zeynikê jî ji vê çavkaniyê av vexwariye û av daye vê çavkaniyê.

Dengbêjên li seranserê welêt bi nav û deng bûn, yên ku berhemên wan gihîştine roja me, çend heb jê ev in: Li herema Serhedê: Evdalê Zeynikê, Gula Watê, Şêx Silê, Pero, Hecî Temo û Mihemedê Miradê Canî, Ekremo, Kerem, Zahiro û hwd. Li Botanê: Fadilî Mirado, Elmaz Mihemed, S. Hesen û hwd. Li herema Xerzanê: Salihê Qubînî, Karabetê Xaco, Teyîboyê Siêrtî û hwd (Beğik (2018: 9-34).

Encam

Zargotin, qewimîn û cerebeyên ku bi sedsalan di serê civakê re derbas bûne û bi awayekê bandor li ser civakê kirine û bi rengekî ketine ser zar û zimanan re tê gotin. Dengbêj jî veguhezêrên vê çand û kelepûra kurdan e. Dengbêj van hemû hemû kevneşopiyan ji nifşekî radigine nifşekî din. Bi vî rengî dengbêj weke pira pêwindiyê ye di navbera nifşan de. Dengbêjî li kurdistanê weke sazî û dezgeheke bi pergal bûye. Ji perwerdehiya wan bigire, strandin û rabûn û rûniştina wan tev li gor pîvanên civaka kurdan bûne. Hîn beriya zayînê di berhemê dîrokzanên bi nav û deng de em rastî kevneşopiya dengbêjiyê tên. Ji wê rojê û vir ve dengbêj wek çavkaniyên sereke yên dîroka kurdan jî tên hesibandin.

Dengbêjan bigelemperî hunera xwe di şevbihêrkan de pêşkeşî gelê xwe kirine. Dengbêj weke sêrbazê gotinan e. Li ser devê wan de her gotin dibê zêr û zîv, ev gotin carinan li hember neyran dibe şûr carinan jî dibe hibra Ahmedê Xanî û xwe bera ser kaxizê dide. carinan civakê aşt dike ciranan jî li hember zilm û zordestiyê radike ser pîyan. Ji ber wê çendê weke derwêş û feylesofan hişê hevpar yê civakê ne. Dengbêjan her xemgînî kêfxweşiya gelê xwe di dilê xwe de hewandine. Li ser her babeta jiyana gel rawestîne, bûne xembar û dilkovanê gelê xwe. Dengbêj notirvanê çandê û kewara zargotina gelê xwe ne. Ji ber hindê ku îro roj

139

Di Zargotina Kurdan De Erka Saziya Dengbêjiyê: Kürt Halk Edebiyatında Dengbêjlik Kurumunun İşlevi Cihat Güney, Kemal Erol kurdan esl û feslê xwe û dîroka xwe ji bîr nekiribin ew jî bi saya serê dengbêjan e. Dengnbêj xwediyê bîreke bê binîne. Vê bîra dengbêjan bala hemû lêkolîneran biyanî kişandiyê ku tev dimînin heyîrî di vê mijarê de. Dema ku meriv bi berfirehî dîn û bala xwe bide dengbêjiya Kurdan, meriv baş têdigêhe ku riknê zargotina Kurdan dengbêjî ye. Ji dîrokê bigire heta wêjeyê û heta jiyana rojane tiştê ku bandora dengbêjiyê li ser çêne bûbe hema em dikarin bibêjin qet tune ye.

Çavkanî

Aras, A. (1996). Evdalê Zeynikê, Stenbol: Deng.

Bayrak, M. ( 2002). Kürt Müziği Dansları ve Şarkıları. “Çifte Standardın Adı Kürdübesk: Özü Kürt Sözü Türk, Ankara: Özge.

Bayezîdî, M.M. (2010). Adat û Rasûmatnameê Ekradîye, İstanbul: Nûbihar. Beğik, M. (2018). Reso Şahê Dengbêjan, İstanbul: Nûbihar.

Borak, M. (2018). Çîrokên Biwêjan, Ankara: J&J.

Çelebî, N. Yıldırım,V. Gataş, A. (2006). “Geleneksel Kürt Müziğine Genel Bir Bakış”Cafrende org.

https://www.cafrande.org/.

Ekîncî, H. (2013). Dengbêj, Stenbol: J-J.

Farqinî, Z. (2013). Ferhenga Tirkî Kurdî, İstanbul: Enstutiya Kurdî Ya Stenbilê.

Gültekin, M. (2013). Zargotina Serhedê, Stenbol: Avesta.

Kardaş, C. (2013). Dengbêjlik Geleneği ve Âşık Edebiyatı ile Karşılaştırılması, Fırat Ünüversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayinlanmamiş Yûksek Lîsans Tezî, Elazığ.

Kramer, S. N. (2014). Tarih Sümerlerde Başlar, (Wer. Ji bo Tirkî. Hamide Koyukan), İstanbul: Kabalcı.

Lescot, R. (2013). Memê Alan, Istanbul: Avesta. Meretowar, A. (2017). Huseynê Farê, Stenbol: Wardoz.

Rojhilat, J. (2015). Folklor û Belevbûna Folklorê, Kovara Folklora Kurdan. Amed: Weşanên Şaredariya Bajarê Mezin, Amed.

Uzun, M. (2007) Destpêka Edebiyata Kurdî, Istanbul: İthaki.

Yıldırım, K, Pertev, R. Aslan, M. ( 2013). Folklora Kurdan, İstanbul: Weşanên Zanîngeha Artuklu, Mardîn.

Nağmelerin Kökeni Üzerine: ‘Stran’,‘ “EsāTir” ve

‘Historia’

Hamdullah ERCİK

*

Özet: Kuran’a göre Allah, bütün sözlerin ve lisanların yaratıcısıdır.

Bu metafiziksel temel üzerinden sözler ve lisanlar insanlığın ortak mirası olmaktadır. Bu hakikati görmezden gelmek, varlıktaki bu metafiziksel ufku kaçırmak, bir sözün varlığını herhangi bir lisana hapsetmek, esasında insanı herhangi bir yalnızlık çapasına mahkûm etmek demektir. Kaçınılmazdır. Bu mahkûmiyet aynı sözü farklı seslerle dile vuran mütekellimlerin birbirlerine karşı yabancılaşmalarını doğuracaktır. Hâlbuki lisanlar, taarruf içindir. Dolayısıyla sözlerin içinden çıkıp geldikleri kültürel belleğin korunup doğru bir şekilde sonraki nesillere aktarılması önem arz etmektedir. Bu türden somut gerekçelere dayanması itibari ile tebliğimizde sözlü kültürün önemli söz miraslarından olan “stran”, “esāṭir/usṭūre” ve “historia” kelimeleri arasındaki ilişki incelenecektir. Bu yolla Kürtçe’nin Kurmanci ve Zazaki lehçelerinde dengbêj şiirine isim olan “stran” kelimesinin etimolojik tahlili yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Kelam, dengbêj, kilam, usṭūre, esâṭir, historia,

sitran / stran / sıtıran.

On The Origin of the Lyrics: ‘Stran’, ‘EsāTir’ and ‘Historia’

Abstract: According to the Quran, the genuine owner of the words

and languages is Allah. Words have no other owner than Allah. The words expressed by man are a manifestation of the first divine word. Therefore it is the common heritage of all mankind. Ignorence of this truth, ignorence of this metaphysical roots in existence, * _{Arş. Gör., Şırnak Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Kelam ABD., hamdullahercik@gmail.com}

142 Dengbêjlik Kültürü ve Dengbêjler

(Uluslararası Sempozyum Bildirileri)

imprison the existence of a word into any language, it means attaching the language to any loneliness anchor. İt is inevitable. The words alienated from their own ethos due to the changes of voice will alienate the spokespersons. However, the purpose of the languages is to enable communication and acquainceship. For the right communication opportunity, it is necessary to protect the cultural memory they come from and to pass on to the next generations. In this paper, we will analysis the relationship between the “stran”, “esāṭir/usṭūre” and “historia”, which are the words of oral culture, in order to be based on such reasons. In this way, the etymological analysis of the stran- which is the name of dengbêj poem in Kurmanci and Zazaki dialects in Kurdish language- will be done.

Key Words: Kalam, dengbêj, kilam, usṭūre, esâṭir, stran / sitran /

sitiran, historia. Giriş

İ

rfan geleneğinde sözün ilahi ve beşeri olmak üzere iki seviyesi bulunmaktadır. İlahi söz oluş ve yaratma bildiren “Emir Makamında” bulunur. İbni Arabi’ye göre ilahi kelamdaki bu söz, kevn bildiren “halk”tır, yani varlıktır.1 _{Bu düşünceyi teyit eden ayetler Kuran’da şu şekilde}

geçmektedir: Allah bir şey yaratmak istediğinde,2 _{bir şeyi dilediğinde ona}

sadece “Ol!” der ve o da oluverir.”3 Bu şekilde “Allah göklerin ve yerin

eşsiz yaratıcısıdır.”4 _{“O, gökleri, yeri ve arasındakileri hak ve hikmet}

ile yaratandır.5_{Hem öldüren hem de diriltendir.}6 _{Bu yücelikte ala}7 _olan

emir makamının karşısında ise talep makamı yer alır. Buradaki söz biçimi ise halk olanındır. Halk, her durumda ışığın güneşle ilişkisi gibi el-Hakk olana muhtaçtır. Bu durum her beşeri sözün içinde saklıdır. Bu acziyet içinde mısralar, satırlar, sözler ve kelimeler talebi dile getirmek için serdedilir. Bu nedenle beşeri sözlerde stran, kaside, dua, şiir, hikâye, destan ve hakikat daima iç içedir. Buradan hareketle denilebilir ki stran şiiri; muhtevasında taşıdığı medh, kasd, şin ve şer boyutları ile birlikte 1 _{İbni Arabi, Fususu’l-Hikem (Ankara: Sure Yayınevi, 2017). s.46}

2 _{Nahl Suresi, 16/40.}

3 _{Bakara Suresi, 02/117; Ali İmran 3/47; Enam 06/73; Nahl Suresi, 16/40; Yasin Suresi 36/42;} Mümin Suresi 40/68.

4 _{Bakara Suresi, 2/117.} 5 _{Enam Suresi, 06/73.} 6 _{Mümin Suresi, 40/68.}

7 _{“A’lâ” Arapça’da yücelik ifade eder. “Ol” kelimesinin Türkçe yol kelimesinden türediği de} söylenmiştir. Kürtçe’de dinin kökünü oluşturur. Bu kelimenin kökü olduğu söylenen “yol” kelimesine Divanı Lügat-ı Türk’de seyahat etmek anlamı verilir. Bkz. “yol” md. Bkz. Rehnas. s.263; Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lügat-ı Türk, (İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005). s.700.

143

Nağmelerin Kökeni Üzerine: ‘Stran’, ‘Esāṭir’ ve ‘Historia’ Hamdullah Ercik “Emir Makamı”na arz edilen bir “yakarış”tır. En şiddetli duygu durumları içinde kutsala şikâyetin bildirilmesidir.8 _{Bir vesile ile birisinden nağme}

ile sāṭırları kelam etmesi istenildiğinde ona “bıstirî” denir. Bu ricanın dini tecrübede yorumu şudur: “Dua et!” ya da “arzuhalimizi emir makamına bildir.”

İrfan, örf üzere taarrufta bulunmaya yani tanışmaya ve bilişmeye dayanmaktadır. Nitekim Kuran’da yer alan “taarruf” ayetlerine göre insanların, iyilik üzere tanış olmaları,9 _{bilişmeye dair temel ilkelere sahip}

çıkmaları gerekmektedir. Bu anlam evrenine sırt dönmek, sözü herhangi bir ideolojik maksat içinde hapsetmek, onun metafiziksel ufkunu göz ardı etmek şeklindeki bir tavır sözlerin farklı dil kalıpları içinde tahrif edilmesinin yolunu açacaktır. Çünkü bu durum, sözlerin kendi etosundan kopmasına neden olur. Zira sözleri, burada ve şimdide, herhangi bir anın yüzeysel manasında dondurmak, tanış ve bilişmeyi tesis edecek yolları yıkmaktadır. Bu da aslında hikmetin ve irfanın kurucu unsurları olan sözlerin, insanları mahkûm eden birer yalnızlık çapasına dönüşmesine neden olmaktadır. Dolayısıyla kelimelerin diyalektik yapılarını dikkate almak gerekmektedir.10 _{Örneğin çift kutuplu bir hakikat içinde tezahür}

eden stran, saf beşeri doğayı dile vuran esatir ya da historia ile ilahi “niyazı”ın eş zamanlı düşüncesinde ortaya çıkar. Bu bakımdan tıpkı insanın fert ve toplum düzeyinde yapıp ettiklerinin sonuçlarını beyan eden Kuran kıssaları gibidir. Stranda emir makamına arz edilen şikâyet, sanki teolojik dilde suçlunun cezasını bulduğu “kısas”ta ve onu dile vuran “kıssa”da ete kemiğe bürünür. “Stran’,‘ “esāṭir / usṭūre” ve ‘historia’ kelimelerinin etimolojik evreni bu anlam ufku içinde epistemesini kazanmaktadır.11

8 _{Stranlarda “Rabbi âlemi, felek, baht, ümmeta Muhammed” biçimindeki ifadeler ilahi boyutu} imler.

9 _{Bkz. Araf Suresi, 07/199; Hucurat Suresi, 49/13.}

10 _{Kürtçe’de çorap anlamındaki “gore” kelimesi mezar anlamındaki “gor”e bir göndermedir. Fakat} fizikötesi anlam göz ardı edildiğinde “feda olayım” anlamındaki “ez gori” çorap olmayı uman gülünçlükte “ez gore” ile karışabilir. Aynı şekilde fizik merkezli bir algı içinde kişinin çok sevdiği bir kimse için çorap olmayı dileyecek bir adanma duygusunu dile vurması da mümkündür. Bu durum kelimelerdeki “ne o, ne bu” şeklindeki katı hakikatçi düalistik yapı yerine “hem o hem de bu” şeklindeki diyalektik ufku imlemektedir.

11 _{Bir ağaç türü için “sedir”, “cedrus” ve “erz” kelimelerinin isim olarak seçilmesinde ağacın} mahiyetinin değişmemesi gibi “stran”, “esatir” ve “historia” isimlendirmeleri de kelimelerin gerisindeki “anımsama” ve “anma”ya dair asli unsuru değiştirmemektedir.

144 Dengbêjlik Kültürü ve Dengbêjler

(Uluslararası Sempozyum Bildirileri)

1. “Stran”, “Esāṭir” ve “Historia” İlişkisi

Kültürel kimliklerin özel karakteri kavranmak isteniyorsa gelecek nesillere aktarma ve belli bir topluluğa yayılma mekanizmalarında “mit- sembol” bileşimi olarak özetleyebileceğimiz tarihsel belleklerin, ortak değerlerin, mitlerin ve sembollerin doğasına bakılmalıdır.12 _{Bu doğayı}

nesilden nesile taşıyan vasıtalardan biri de sözlü kültürdür. Araplar’da kassaslık, Avrupa’da homerik, Anadolu’da âşıklık, İran’da Nigali, carmahali, bahtiyari ve Afganistan’da hücre-i meclis geleneğinde olduğu gibi Kürtlerde dengbêjlik kültürü tarihsel belleğin taşıyıcı formlarını barındırmaktadır.13 _{Yine de dengbêjlik bazı yönlerden benzerlerinden}

ayrılır. Örneğin homeriklerde tanrı bizzat hikâyelerin kahramanıdır. Dengbêjlik geleneğinde ise Allah, kendisinden yardım istenen, ezelden hitap eden yaratıcı olmakla birlikte doğrudan müdahil değildir. Bu anlamda dengbêjlik bütünüyle insanidir. Bunun dışında dengbejlik kültürü; Latince ’de var olan narrator köküne göndermede bulunan nagali ile tarihselliği; İran’da şehname hikâyelerinin def, ney gibi çalgılar eşliğinde, jest ve mimiklerin yardımı ile etkili bir şekilde anlatıldığı hikâye anlatıcılığı ile abartılı deyişi; Âşıklık geleneği ile enstrümanlı deyiş tarzını paylaşır.14

Dengbêjlik geleneğinde,15 _{sözleri belli duygu durumlarının yoğunluğu}

içinde veya nağme ile dile getirmeye “klam” denir.16 _{Klam eyleminin}

12 _{Anthony D. Smith, Ulusların Etnik Kökeni, trc. Sonay Bayramoğlu - Hülya Kendir, (İstanbul: Dost}

Belgede Uluslararası Dengbêjlik Kültürü ve Dengbêjler (Uluslararası Sempozyum Bildirileri) (sayfa 149-159)