Daha çok Büyük Petro olarak bilinen Çar I. Petro, 1672’de Moskova’da doğmuştu.229 Çocuk yaşta tahta oturan Petro’nun dönemi, Rusya’nın batılılaşma
çabalarının başladığı dönemdi. Petro, yaptığı reformlarla Rusya’yı bir Avrupa devleti haline getirmeyi amaçlamıştı.230
Petro iktidara geldiğinde, Rusya her tarafı dökülen bir imparatorluktu. Rönesans ve reform hareketleri Avrupa’yı dönüştürürken Rusya batılılaşmayı reddetmişti.231 Petro, istediği reformları yapmak için ilk olarak el atığı önemli
konulardan biri Kilise meselesi olmuştu. Çünkü Kilise onun için önüne çıkabilecek en büyük engeldi. Petro zamanına kadar Rusya’da eğitim Rus Ortodoks Kilisesi 227 Çimen, a.g.e., s. 96-98. 228 Çimen, a.g.e., s. 98-100. 229 Çimen, a.g.e., s. 127. 230 Sander, a.g.e., s. 118-119. 231 Çimen, a.g.e., s. 121.
66
tarafından yönetiliyordu. Petro patrikhaneyi devre dışı bırakarak Kutsal Sinod’u kurdu. Bu kurumun başkanını hükümet atamaya başladı. Bu değişiklikle Kilise devletin hizmetine girmiş oluyordu. Ruhban sınıfını kontrol altında tutmak için kilisenin başına bizzat kendisi geçmişti. Kilise topraklarının yönetimini maliyeye devretmiş, önemli bir kısmını okul ve hastane gibi sosyal amaçlı projeler yaptırmak için kamulaştırmıştı. 1721’de Rus Ortodoks Patrikliğini lağvedip yerine Kutsal Meclis’i (Holy Sinod) kurdu. Bu Meclis’in üyelerini kendisi atamış, dini mahkemeleri kaldırmış, dini okulları kilisenin denetiminden çıkarmıştı.232
Petro, ordusunun ıslahı için Almanya’dan uzmanlar getirmişti. Donanmasına da yatırım yapıyordu. Deniz tatbikatları yaptırarak donanmasını geliştirmeye çalışıyordu. Teknolojiye oldukça meraklıydı. Ordusunu geliştirmek için her türlü girişimde bulunuyordu. Zamanla, düzensiz Rus ordusunu gerçek bir orduya dönüştürdü. İlk önemli zaferini denizde ve karada verdiği mücadeleyle Azak’ta 1696’da Osmanlı’ya karşı aldı. Böylece Karadeniz Ruslara açılmış oluyordu. Modern Rus donanması da Batı ile Rusya arasında bir bağlantı hattı meydana getirdi. Toplama ordu yerine nizami bir ordu kurmuştu.233 Büyük Kuzey Savaşı (1720-1721) sonunda
Letonya ve Estonya İsveç’ten alınarak Rusya’nın gücü Baltık’a yerleşmiş oldu. 234
1697’de 50 kadar Rus aristokratını masraflarını kendileri ödemek üzere İtalya, Hollanda ve İngiltere’ye gemi yapımını öğrenmeye gönderdi. Kendisi de Amsterdam’da Zaandalı Marangoz Peter kimliği ile dört ay tersane işçileri arasında çalıştı. Bu arada askeri istihkâm, mimarlık ve mekanik dersleri aldı. Buradan Rusya’ya 12 gemi süvarisi, otuz beş deniz yüzbaşısı, yetmiş iki dümenci, elli doktor ve birçok malzeme gönderdi. Ülkesindeki askeri, bürokratik ve mahkemelerdeki tüm çalışanları on dört kademeli bir rütbeleme içinde düzene sokmuştu. Halkın % 96’sı köylü, % 2’si asiller, %2’si papaz ve yeni çıkan orta sınıf idi. Petro, asilzade sınıfını sıraya ve düzene koydu. Köylü ve köleleri de bir bağlayıcı düzen içine aldı. Bir sosyal devrim yapmadan insanları devlet nezdinde yeri bilinir hale getirdi. Herkesin devlete hizmet etmesini istiyordu. Petro, Rusya’nın batılılaşmasının simgesi olarak, başkenti St. Petersburg’a
232 Mustafa Ergün, “Rus Eğitiminde Batılılaşma Çabaları Ve Reformlar”, Kuramsal Eğitimbilim
Dergisi, 2009, http://keg.aku.edu.tr/arsiv/c2s1/article3.html (ET: 23.03. 2016), s. 34-35.
233 Çimen, a.g.e., s. 122-123. 234 Sander, a.g.e., s. 119.
67
taşımıştı. Bütün soyluların buraya taşınmalarını emretti.Amacı örnek bir Avrupa kenti oluşturmaktı.235
Petro, ülkenin ekonomisini düzeltmek içinde önemli girişimlerde bulundu. Ülkenin dışa bağımlılığını azaltmak istiyordu. Yerli üretimin gelişmesi için teşvikler uyguladı. Girişimcilere kredi ve ücretsiz arazi veriyordu. Devlet eliyle sanayi kolları kurdurdu. Orduya kıyafet ve cephane üreten fabrikalar açıldı. Birçok alanda yeni vergiler getirdi. Vergi konusunda o kadar ileri gitti ki, sakalını kesmeyenden bile vergi alınır olmuştu. Petro, ülkesini büyük bir dönüşüme tabi tutmuştu. Eğitim alanında da önemli işler yapan Petro, Batı’daki ilmi gelişmeleri ülkesine taşıması için Avrupa’ya pek çok öğrenci göndermişti. 1724’te açtığı St. Petersburg Bilimler Akademisi modernleşme çabalarının zirve noktalarından biriydi. Döneminde yayınlanan kitapların sayısı son 150 yılda yayınlanan kitapların toplamından fazlaydı.236
Alfabede de reform yapan Petro, Slavonik alfabeden Yunan harflerine geri döndü, matbaa kurdurdu, gazete çıkardı. 1705’te Papaz Ernst Glück tarafından Moskova’da klasik lise kuruldu. Matematik ve Denizcilik Okulu (School of Mathematical and Navigational Sciences), Mühendislik ve Topçuluk Okulu (1712), Denizcilik Akademisi (1715) , Rusya Bilimler Akademisi (Akademiya Nauk) kuruldu (1724). Buralarda ders vermek üzere Avrupa’dan hocalar, bilginler getirildi. 1714’te soylular için eğitimi zorunlu hale getirdi. Büyük şehirlerde 50 kadar ilkokul kurdu. Devlet memurlarına matematik ve geometri öğrenmeyi zorunlu tuttu. Geleneksel Rus takvimi yerine Protestan takvimini kabul etti. Fabrikaları ve sanayileşmeyi destekledi. Rusya 1712’de demir ithalini durdurdu. Yabancı sermayeyi destekliyordu. İngilizler tarafından Moskova’da ayakkabı fabrikası kuruldu. Petro’nun reformları devrim mahiyetindeydi. Kısa zamanda çok iş yapmak istiyordu. Batının bilim ve becerilerini kendi halkına öğretmek istedi. Koyduğu ilkelerle Rusya’da yeni bir yaşam biçimi başlattı. Devlet bürokrasisini kurmaya çalıştı, bunun için bazı yabancı uzmanlar getirdi. Miras kanununda değişiklik yaparak, ölen kişilerden kalan mirasın tamamını en büyük çocuğa geçirip, diğer çocukların okul yoluyla veya yeni sanatlar öğrenerek yaşamalarını ve baba toprağından kopmalarını sağladı (bu yasa 1731’de kaldırıldı).
235 Ergün, a.g.m., s. 34-35. 236 Çimen, a.g.e., s. 126.
68
Petro’nun yurt dışına öğrenci gönderme, Kutsal Sinod’un kurulması, yeni bir donanma kurulması ve başkenti Moskova’dan St. Petersburg’a taşıması en önemli reformları idi. Petro reformlarıyla birlikte Rusya 18. yüzyılda toprak genişliği ve güç olarak dünyanın en büyük devletlerinden biri haline geldi.237 Petro, arkasında hiçbir varis
bırakmadan238 öldüğünde (1725) Rusya önemli bir Avrupa devleti haline gelmişti.239